Iloczyn tensorowy modułów

Iloczynem tensorowym modułów $M$ i $N$ nazywa się taki moduł, którego odwzorowania liniowe (homomorfizmy) w dowolny moduł $Z$ są we wzajemnie jednoznacznej odpowiedniości z odwzorowaniami dwuliniowymi modułów $M$ i $N$ w moduł $Z.$

Istnienie i określenie

Jeżeli $R$ jest pierścieniem przemiennym oraz $M$ i $N$ są odpowiednio prawym i lewym $R$-modułem, to istnieje z dokładnością do izomorfizmu jedyny taki $R$-moduł $P$ oraz odwzorowanie dwuliniowe

$\theta :M\times N\to P,$

że dla każdej grupy abelowej $Z$ oraz dla każdego odwzorowania dwuliniowego

$f:M\times N\to Z$

istnieje taki homomorfizm grup

$\tilde{f}:P\to Z,$

że

$\tilde{f}\circ \theta =f.$

Moduł $P$ (wraz z odzorowaniem $\otimes :=\theta$) nazywana jest iloczynem tensorowym modułów $M$ i $N$ i oznaczana symbolem $M{\otimes }_{R}N$ (bądź po prostu $M\otimes N,$ gdy z kontekstu wynika nad jakim pierścieniem $R$ rozważane są moduły). Innymi słowy, iloczyn tensorowy $M$ i $N$ to jedyna z dokładnością do izomorfizmu grupa abelowa $M{\otimes }_{R}N,$ dla której diagram

jest przemienny.

Konstrukcja iloczynu tensorowego modułów

Iloczyn tensorowy $R$-modułów $M$ i $N$ (wraz z odwzorowaniem $\theta ={\otimes }_R$) może zostać skonstruowany w następujący sposób: rozpatrzmy moduł wolny $F(M\times N)$ generowany przez iloczyn kartezjański $M\times N.$ Jego elementami są funkcje $f:M\times N\to R$ o skończonym nośniku $\mathrm{supp}f:=\{x\in M\times N;f(x)\ne 0\}$ postaci

$f=\sum _{(m,n)\in M\times N}{r}_{(m,n)}(m,n)$

dla pewnych $r_{(m,n)}\in R,$ gdzie $(m,n)\in F(M\times N)$ oznacza funkcję, która $(x,y)\in M\times N$ przyporządkowuje 1, gdy $(x,y)=(m,n)\in M\times N$ i 0 w przeciwnym wypadku. Moduł ilorazowy

$F(M\times N)/S,$

gdzie $S$ jest podmodułem modułu $F(M\times N),$ generowanym przez elementy postaci

$(rm+r^{\prime }{m}^{\prime },n)-r(m,n)-r^{\prime }(m^{\prime },n),$

$(m,rn+r^{\prime }{n}^{\prime })-r(m,n)-r^{\prime }(m,n^{\prime }),$

dla $m,m^{\prime }\in M,n,n^{\prime }\in N,r,r^{\prime }\in R,$ jest iloczynem tensorowym modułów $M$ i $N:$

$F(M\times N)/S=M{\otimes }_{R}N.$

Element

$m{\otimes }_{R}n:=(m,n)+S$

nazywany jest tensorem prostym elementów $m\in M$ i $n\in N,$ a każdy element $M{\otimes }_{R}N$ – tensorem. Zbiór wszystkich tensorów prostych jest zbiorem wolnych generatorów iloczynu tensorowego $M{\otimes }_{R}N.$ Tensor prosty $m{\otimes }_{R}n$ jest obrazem pary $(m,n)$ w homomorfizmie kanonicznym

$\pi :F(M\times N)\to F(M\times N)/S=M{\otimes }_{R}N.$

Jeżeli $M_1,...,M_n$ są $R$-bimodułami, to można wprowadzić definicję iloczynu tensorowego

$M_1{\otimes }_R\dots {\otimes }_R{M}_n,$

zastępując odpowiednio odwzorowania dwuliniowe odwzorowaniami $n$-liniowymi w określeniu.

Zobacz też

• iloczyn tensorowy przestrzeni liniowych
• iloczyn tensorowy macierzy
• iloczyn tensorowy przestrzeni Banacha
• iloczyn tensorowy przestrzeni Hilberta

Bibliografia

• Claude Chevalley, Fundamental concepts of algebra. New York, Academic Press, 1956. s. 74–77.