Zlewnia

Schemat zlewni rzeki

Zlewnia – obszar lądowy, z którego wody spływają do danej rzeki (albo jej częściSzablon:R) lub do danego jeziora, bagna, jak również innego obiektu hydrologicznego, zwanego recypientem lub odbiornikiemSzablon:R.

Zlewnia rzeki, gdy analizowana jest cała jej długość (do ujścia), jest tożsama znaczeniowo z dorzeczemSzablon:R. Termin dorzecze bywa dodatkowo zawężany do zlewni rzek głównych, tj. uchodzących do morza lub innego akwenuSzablon:R.

Charakterystyka

Zlewnia dotyczy zarówno wód powierzchniowych, jak i podziemnych. Ze względu na mające miejsce niekiedy różnice pomiędzy obszarami spływu podziemnego i powierzchniowego stosuje się rozróżnianie zlewni powierzchniowych (topograficznych) i podziemnych (hydrogeologicznych)Szablon:R.

Zlewnia wyraźnie wpływa na naturalną retencję wód, sposób zasilenia rzek i jezior oraz ich bilansu wody. Zlewnia decyduje też w dużym stopniu o morfologii koryt rzek i potoków. Charakter jej też ma znaczenie w formowaniu się naturalnego składu chemicznego wód, pojawianiu się zawiesiny, tworzeniu osadów dennych. W kształtowaniu się właściwości wód na terenie zlewni biorą udział nie tylko jej naturalne elementy składowe (podłoże i szata roślinna), lecz również zewnętrzne czynniki – klimat i działalność człowiekaSzablon:Fakt.

Rozróżnia się zlewnię bezpośrednią, z której wody spływają bezpośrednio lub za pośrednictwem małych cieków oraz pośrednią, tzn. obszar niekontaktujący się z danym zbiornikiem bezpośrednio, z którego wody są doprowadzane do tego zbiornika za pośrednictwem większego cieku (lub cieków)Szablon:Fakt.

Parametry zlewni

1) Długość zlewni $L$ [km] – największa odległość w linii prostej między ujściem i punktem najbardziej oddalonym na dziale wodnym.

2) Długość maksymalna zlewni $L_{maks}$ [km] – długość doliny rzeki głównej od ujścia do punktu na dziale wodnym w przedłużeniu odcinka źródłowego.

3) Średnia szerokość zlewni $B$ [km] – stosunek powierzchni zlewni do jej długości maksymalnej. Wyraża się wzorem:

$B=\frac{A}{L_{maks}},$

gdzie:

$A$ – powierzchnia zlewni [km²],

$L_{maks}$ – długość maksymalna zlewni.

4) Obwód zlewni $P$ [km] – długość działu wodnego określona na podstawie mapy topograficznej.

5) Wskaźnik wydłużenia zlewni $C_w$ – iloraz średnicy koła o polu równym polu powierzchni zlewni do jej $L_{maks}.$ Wyraża się wzorem:

$C_w=\frac{2}{L_{maks}}\sqrt{\frac{A}{\pi }}.$

6) Powierzchnia zlewni: określana przez pomiar na mapie obszaru ograniczonego topograficznym działem wodnym (planimetrowanie). Na obszarach górskich należy zastosować poprawkę według wzoru:

$A=\frac{A_m}{\cos \alpha },$

gdzie:

$A$ – powierzchnia rzeczywista [km²],

$A_m$ – powierzchnia rzutowana [km²],

$\alpha$ – średnie nachylenie zlewni [°].

7) Wskaźnik kolistości zlewni – stosunek pola powierzchni zlewni do pola koła o tym samym obwodzie co obwód zlewni. Wyraża się wzorem:

$C_k=\frac{A}{A_k}=4\pi \frac{A}{P^2}.$

Parametry opisujące rzeźbę zlewni

1) Wysokość maksymalna $H_{maks}$ [m n.p.m.] – maksymalna rzędna terenu na powierzchni zlewni.

2) Wysokość minimalna $H_{min}$ [m n.p.m.] – minimalna rzędna terenu na powierzchni zlewni.

3) Deniwelacja terenu $\mathrm{\Delta }H$ [m] – różnica między $H_{maks}$ a $H_{min}$ zlewni.

4) Średnia wysokość zlewni $H_{sr}.$ Istnieje kilka sposobów jej wyznaczania:

• jako średnia arytmetyczna $H_{maks}$ i $H_{min}$ zlewni

$H_{sr.}=\frac{H_{maks}+H_{min}}{2},$

• na podstawie krzywej hipsograficznej zlewni – przez zmierzenie powierzchni między wykreśloną krzywą hipsograficzną a układem współrzędnych i podzieleniu jej przez podstawę wykresu. Wtedy mamy:

$H_{sr.}=\frac{F}{A},$

gdzie:

$F$ – powierzchnia ograniczona krzywą hipsograficzną oraz osiami współrzędnych [cm²],

$A$ – podstawa wykresu [cm].

Warunki hydrograficzne na obszarze zlewni:

1) Długość rzeki $L$ [km] – odległość od ujścia do źródeł rzeki.

2) Wskaźnik rozwinięcia rzeki $r$ – stosunek długości rzeki do odległości w linii prostej łączącej źródło z ujściem. Można go zapisać następująco:

$r=\frac{L}{P}100,$

gdzie:

$L$ – długość rzeki [km],

$P$ – długość linii prostej od źródła do ujścia [km].

3) Krętość rzeki – długość rzeki do długości doliny, czyli:

$k=\frac{L}{l},$

gdzie:

$L$ – długość rzeki,

$l$ – długość doliny.

4) Spadek wyrównany i – stosunek różnicy wysokości źródła i ujścia do długości rzeki.

Zobacz też

• dział wód
• gęstość sieci rzecznej
• krzywa hipsometryczna
• wykres przyrostu powierzchni zlewni
• zlewisko