Symbolika liczb

Symbolika liczb – przypisywanie dodatkowej treści i znaczenia liczbom występującym w określonym kontekście kulturowym lub literackim, a nawet naukowym – oprócz ich konkretnej wartości matematycznej. Nierzadko symboliczna wymowa liczby dość daleko odbiega od jej wymiernej wartości.

Często określone znaczenie symboliczne wiąże się z wcześniejszym wystąpieniem danej liczby jako konkretnej wartości w znanej sytuacji (np. 12 miesięcy, 12 godzin na tarczy zegara, 12 apostołów, 12 plemion izraelskich itd. – stąd 12 jako symbol zupełności i zorganizowania). Kiedy indziej znaczenie danej liczby wynika z trudnych obecnie do ustalenia przesłanek kulturowych: sytuacji, których obecnie nie znamy, utartych powiedzeń, a nawet mitów i przesądów. Jednak nierzadko znajomość znaczenia symbolicznego danej liczby jest wręcz konieczna do zrozumienia znaczenia wypowiedzi zawartych w określonym dziele literackim. Do najbardziej znanych należy symbolika liczb użytych w proroczych objawianiach zawartych w Piśmie Świętym, zwłaszcza w biblijnej Księdze Apokalipsy.

W Polsce toczyły się dyskusje nad symboliką liczby 44 w dramacie Dziady Adama Mickiewicza. Symbolika liczb rozumiana jako jeden z wyrazów porządku panującego we wszechświecie miała także wpływ na kształtowanie poglądów naukowych, w szczególności w astronomii (np. w pitagorejskiej harmonii sferSzablon:Odn rozwijanej jeszcze do czasów Jana Keplera – w jego pracy Harmonices Mundi (Harmonia świata) z 1619 roku).

Grecy

Pitagoras z Samos (VI w. p.n.e.) głosił, że „liczba jest istotą wszystkiego”Szablon:Odn lub „wszystko uregulowane jest podług liczby”Szablon:Odn. Pitagorejczycy postrzegali liczby nieparzyste jako pozytywne, aktywne i męskie, natomiast parzyste jako negatywne, bierne i żeńskieSzablon:OdnSzablon:Odn.

Euklides definiował liczbę jako wielość składającą się z jednostekSzablon:Odn. W związku z tym starożytni Grecy nie uważali jedynki za liczbęSzablon:Odn, lecz za matkę, podstawę i źródło wszystkich liczbSzablon:Odn. Dla pitagorejczyków jedynka symbolizowała rozumSzablon:Odn.

Dwójka, podobnie jak inne liczby parzyste, oznaczała żeńską zasadęSzablon:Odn.

W mitologii greckiej trzej bogowie (Zeus, Posejdon i Hades) podzielili się władzą nad światem (niebem, morzem i światem podziemnym). Atrybutem Posejdona był trójząb, a Hadesa – trójgłowy pies CerberSzablon:Odn. Rywalizacja trzech bogiń (Hery, Ateny i Afrodyty) o złote jabłko doprowadziła do wojny trojańskiejSzablon:Odn. Pomniejsze bóstwa, zwłaszcza żeńskie, często występowały w grupach po trzy: trzy Mojry (Parki), trzy Charyty (Gracje), trzy Erynie (Furie)Szablon:Odn.

W mitologii greckiej występowały cztery wiatrySzablon:Odn (północny Boreasz, zachodni Zefir, wschodni Apeliotes i południowy Notos).

Piątka była dla pitagorejczyków symbolem zdrowiaSzablon:Odn i człowieka jako mikrokosmosuSzablon:Odn. Jako połączenie „żeńskiej” dwójki i „męskiej” trójki oznaczała także miłość i małżeństwoSzablon:OdnSzablon:Odn.

Szóstkę nazywano liczbą doskonałąSzablon:Odn. Uważano ją za symbol hermafrodytySzablon:Odn.

Siódemka poświęcona była bóstwom słonecznym, m.in. Heliosowi i ApollinowiSzablon:Odn. W mitologii występowało siedem Plejad; różne źródła podają od dwóch do siedmiu Hiad i od trzech do siedmiu Hesperyd. Niobe miała siedmiu synów i siedem córekSzablon:Odn, a Minotaur pożerał co roku siedmiu młodzieńców i siedem dziewcząt. Helios miał siedmiu synówSzablon:Odn. Tebański wróżbita Tejrezjasz żył przez siedem pokoleń (przez siedem lat jako kobieta)Szablon:Odn. Teby miały siedem bram, obleganych przez siedmiu bohaterów (Siedmiu przeciw Tebom). Wyróżniano siedem cudów świata i siedmiu mędrców, a siedem miast rywalizowało w sporze o pochodzenie Homera. Według pitagorejczyków siódemka, jako suma czwórki (oznaczającej świat) i trójki (bóstwo), symbolizowała Wszechświat, przestrzeń i stworzenieSzablon:Odn.

Ósemka była świętą liczbą Afrodyty, Posejdona i ApollinaSzablon:Odn. U pitagorejczyków oznaczała równowagę i sprawiedliwość, była symbolem słońca, wzrostu i mądrościSzablon:Odn.

W mitologii występowało dziewięć Muz. Według Hezjoda, brązowe kowadło spadałoby 9 dni i nocy z nieba na ziemię i tyle samo czasu z ziemi do TartaruSzablon:Odn. Za złamanie przysięgi, bogom groziło wygnanie z Olimpu na dziewięć latSzablon:Odn. Arka Deukaliona pływała w czasie potopu przez dziewięć dni. Dziewięć dni szukała Demeter swojej córki Kory, stąd misteria eleuzyńskie trwały dziewięć dni (prawdopodobnie jest to nawiązanie do czasu ciąży trwającej dziewięć miesięcy)Szablon:Odn. Przez dziewięć dni i nocy Leto rodziła Artemidę i ApollinaSzablon:Odn.

Dziesiątka uważana była za symbol doskonałości i pełni jako łączna liczba palców u rąk oraz suma pierwszych czterech liczb $(1+2+3+4)$Szablon:Odn. Dla pitagorejczyków tetraktys – dziesięć kropek ułożonych w kształt trójkąta – był świętym symbolem, na który przysięgali i który uważali za korzeń i źródło wiecznej NaturySzablon:Odn. Wymieniano dziesięciu mówców attyckichSzablon:Odn.

W mitologii występowało dwunastu bogów olimpijskich, a w astronomii i astrologii – dwanaście znaków Zodiaku. Herakles wykonał dla króla Eurysteusza dwanaście pracSzablon:Odn.

Rzymianie

Dwójka była liczbą niepomyślną, poświęconą Plutonowi, którego święto obchodzono drugiego dnia drugiego miesiącaSzablon:Odn.

Trójka była liczbą świętą, powiązaną z przysięgami i czarami. Na Kapitolu oddawano cześć Trójcy Kapitolińskiej: Jowiszowi, Junonie i Minerwie. Sybilla oferowała królowi Tarkwiniuszowi Pysznemu dziewięć ksiąg zawierających proroctwa; po spaleniu sześciu z nich sprzedała pozostałe trzy za tę samą cenęSzablon:Odn. Sentencje łacińskie dotyczące trójki:

• Tres faciunt collegium – trzej tworzą zgromadzenieSzablon:Odn.
• Omne trinum perfectum – wszystko, co potrójne, jest doskonałeSzablon:Odn.

Owidiusz w Metamorfozach przedstawił rozwój ludzkości w postaci czterech wieków: złotego, srebrnego, brązowego i żelaznegoSzablon:Odn.

Pięć głównych bóstw galijskich (Teutatesa, Belenosa, Esusa, Taranisa i nieznaną boginię) Juliusz Cezar w dziele O wojnie galijskiej przedstawił jako Merkurego, Apollina, Marsa, Jowisza i MinerwęSzablon:Odn.

Rzym zbudowano na siedmiu wzgórzach: Palatyn, Kapitol, Kwirynał, Wiminał, Eskwilin, Celius i AwentynSzablon:Odn. Od założenia miasta rządziło Rzymem siedmiu królów: Romulus, Numa Pompiliusz, Tullus Hostiliusz, Ankus Marcjusz, Tarkwiniusz Stary, Serwiusz Tuliusz i Tarkwiniusz PysznySzablon:Odn.

Lemuria, rzymskie święto zmarłych, obchodzono 9, 11 i 13 maja. Podczas tych świąt ojciec rodziny, wychodząc nocą boso z domu, rzucał za siebie ziarna grochu lub bobu, powtarzając dziewięciokrotnie: „Przez ten groch (albo: bób) wykupuję siebie i swoich”Szablon:Odn.

Czasami symbolika liczb nawiązuje do wyglądu, w jaki są przedstawiane. Przykładowo, w starożytnym Rzymie liczby wyrażano układem palców, co pozwoliło św. Hieronimowi powiązać przypowieść o ziarnie dającym plon trzydziestokrotny, sześćdziesięciokrotny i stukrotny z małżeństwem i dziewictwemSzablon:Odn.

Biblijna symbolika liczb

Jakkolwiek w przypadku niektórych liczb spotyka się różne zrozumienie ich znaczenia w Piśmie Świętym, można podać szereg przykładów wyraźnej symboliki liczb w Biblii:

Liczba	Znaczenie symboliczne	Przykłady użycia
1	wyjątkowość, zwłaszcza w odniesieniu do Boga	Pwt 6,4; 2 Krl 19,15
2	potwierdzenie, pewność	Rdz 41,32; Iz 40,2; Hbr 6,18
3	nasilenie, podkreślenie znaczenia	Iz 6,3; Jr 7,4
4	porządek w odniesieniu do spraw ziemskich, powszechność	Rdz 2,10
6	niedoskonałość, niepełność	2 Sm 21,20; Ap 13,18
7	pełnia, całość, doprowadzenie czegoś do końca	Jz 6,2–4,15; Ap 5,1–6
8	doskonałość, nieskończoność, obfitość	Mi 5,5 (5,4, BT)
10	zupełność w odniesieniu do spraw ziemskich	Ap 13,1
12	zupełność, zorganizowanie sług Bożych	Ap 7,5–8; 12,1
40	wskazuje na ważny okres (np. sądu lub kary)	Rdz 7,4; Ez 29,11–12; Mt 4,2
77	nieograniczoność, nieskończoność	Mt 18,22
666	wieloaspektowa, rażąca niedoskonałość, powszechne zło („liczba bestii” i „liczba [upadłego] człowieka”)	Ap 13,18

Judaizm

Popularną w judaizmie symbolikę liczb zwięźle przedstawia dziecięca wyliczanka echad mi jodea („kto wie, co to jest jeden?”), tradycyjnie recytowana w święto PaschySzablon:Odn:

Chrześcijaństwo

Wyliczankę analogiczną do powyższej, ale osadzoną w kulturze polskiej i chrześcijańskiej, przytoczył Seweryn Udziela w artykule w tomie 13 miesięcznika „Wisła” (1899): Szablon:Cytat Jedynka w chrześcijaństwie odnosi się przede wszystkim do jedynego BogaSzablon:Odn. Dwójka symbolizuje podwójną naturę Chrystusa: boską i ludzkąSzablon:Odn.

Trójka odnosi się do Trójcy świętejSzablon:Odn. W katechizmie występują trzy cnoty teologalne (wiara, nadzieja i miłość), trzy dobre uczynki (modlitwa, post, jałmużna), a także trzy rady ewangeliczne (czystość, ubóstwo, posłuszeństwo)Szablon:Odn. Trzej królowie ofiarowali Jezusowi trzy darySzablon:Odn.

Cztery to liczba ewangelistów; wymieniane są cztery cnoty kardynalne. W związku z występowaniem czterech stron świata i czterech żywiołów, czwórka może także oznaczać świat doczesnySzablon:Odn. Dwie kombinacje „duchowej” trójki i „materialnej” czwórki: ich suma $(3+4=7)$ oraz iloczyn $(3\times 4=12)$ – dają w wyniku siódemkę i dwunastkę, liczby uważane za szczególnie doskonałeSzablon:OdnSzablon:Odn.

Pięć jest liczbą ran ChrystusaSzablon:OdnSzablon:Odn. W katolicyzmie występuje pięć przykazań kościelnychSzablon:Odn.

Siódemka, jako liczba dni stworzenia, jest symbolem doskonałościSzablon:Odn. W katolicyzmie i prawosławiu występuje siedem sakramentów. Siedem jest darów Ducha ŚwiętegoSzablon:OdnSzablon:Odn. Katechizm wymienia siedem grzechów głównychSzablon:Odn, tradycyjnie podaje się także siedem odpowiadających im cnótSzablon:OdnSzablon:Odn (także trzy cnoty teologalne i cztery cnoty kardynalne w sumie dają siedem). Inne przykłady to siedem słów Jezusa na krzyżu, siedem trąb i księga zamknięta na siedem pieczęci w Apokalipsie świętego Jana, a także siedem psalmów pokutnychSzablon:Odn.

Także ósemka wyraża doskonałość i pełnię, ponieważ po stworzeniu świata widzialnego w siedem dni, nastąpiło niewidzialne „królestwo łaski”. Średniowieczne baptysteria wznoszono często na planie ośmiokąta – na znak, że włączenie w Bożą łaskę wieńczy dzieło stworzeniaSzablon:Odn.

Dziewięć to liczba chórów anielskichSzablon:Odn.

Dziesięć, jako liczba przykazań, symbolizuje prawo MojżeszoweSzablon:Odn.

Dwanaście jest liczbą apostołówSzablon:Odn. Pojawia się także w Apokalipsie, m. in. jako liczba bram niebiańskiego JeruzalemSzablon:Odn.

Numerologia

Szablon:Osobny artykuł Systemem wykorzystującym symbolikę jest numerologia, czyli pseudonaukowa metoda wróżenia z liczb (np. z dat lub liczb przypisanych literom).

Symboliczne wykorzystanie literowego zapisu liczb

Ponieważ liczby mogą być zapisywane przy pomocy liter, które wówczas pełnią rolę cyfr, jak ma miejsce w systemie rzymskim, staroarabskim i in., lub też kolejnym literom alfabetu można przypisać kolejne liczby, symbolika liczb może być przeniesiona na symbolikę liter i zapisanych nimi słów. Systemy wzajemnego szyfrowania znaczeń cyfr, liczb, liter i wyrazów znajdują zastosowanie w numerologii, a także pokrewnych jej praktykach jak izopsefia lub gematria. Jednym z najbardziej badanych w ten sposób przykładów jest liczba 666 (liczba Bestii), która ma symbolizować Antychrysta. Przy zastosowaniu różnych systemów liczbę tę wywodzono z zapisu imion niektórych cesarzy rzymskich szczególnie prześladujących chrześcijan, a w czasie reformacji i kontrreformacji z nazwisk lub tytułów Lutra i papiestwaSzablon:Odn. W tej samej zasadzie dopatrywane jest źródło przesądu związanego z liczbą 17 w kulturze włoskiej, gdyż zapis XVII jest anagramem łacińskiego słowa vixi, tj. „żyłem” rozumianego „nie żyję”Szablon:Odn.

Zobacz też

• Kod Biblii
• siedem (symbol)

Bibliografia

• Szablon:Cytuj książkę
• Szablon:Cytuj książkę
• Szablon:Cytuj książkę
• Szablon:Cytuj książkę
• Szablon:Cytuj książkę
• Szablon:Cytuj książkę
• Szablon:Cytuj książkę
• Szablon:Cytuj książkę
• Szablon:Cytuj książkę
• Szablon:Cytuj książkę
• Szablon:Cytuj książkę
• Szablon:Cytuj pismo
• Szablon:Cytuj pismo
• Szablon:Cytuj pismo
• Szablon:Cytuj książkę
• Szablon:Cytuj pismo
• Szablon:Cytuj książkę