Efekt substytucyjny

Efekt substytucyjny – zmiana stosunku nabywanych dóbr (usług) wywołana zmianą ceny jednego z nich. Wraz z efektem dochodowym opisuje wpływ zmiany ceny na siłę nabywczą i decyzje konsumenta.

Ujęcie Słuckiego

Aby opisać efekt substytucyjny uwzględniamy zmianę ceny jednego z dóbr i takie dostosowanie dochodu, aby mimo tej zmiany siła nabywcza konsumenta pozostała stała.

Interpretacja graficzna

Graficznie osiągamy to dokonując obrotu linii ograniczenia budżetowego wokół początkowego koszyka dóbr, czyli punktu optimum konsumenta. W efekcie koszyk ten pozostaje w finansowym zasięgu konsumenta i w tym znaczeniu jego siła nabywcza pozostaje niezmieniona. Nowa linia ograniczenia budżetowego jest jednak styczna do wyżej położonej krzywej obojętności, więc punkt równowagi konsumenta ulega przesunięciu w kierunku dobra relatywnie tańszego.

Interpretacja algebraiczna

Załóżmy, że zmienia się cena dobra X. Algebraicznie dochód konsumenta przed zmianą ceny zapisujemy jako:

$m=p_x\cdot x+p_y\cdot y.$

Dochód, jaki konsument musiałby osiągać, aby po zmianie ceny mógł nabyć początkowy koszyk dóbr to:

$m^{\prime }=p{\text{'}}_x\cdot x+p_y\cdot y.$

Zmianę dochodu „kompensującą” konsumentowi zmianę ceny zapisujemy jako:

$m^{\prime }-m=x(p{\text{'}}_x-p_x),$

$\mathrm{\Delta }m=x\cdot \mathrm{\Delta }{p}_x,$

gdzie:

$m$ – dochód,

$m^{\prime }$ – dochód zmieniony,

$p_x$ – pierwotna cena dobra x,

$p{\text{'}}_x$ – nowa cena dobra x,

$p_y$ – cena dobra y,

$x$ – ilość dobra x,

$y$ – ilość dobra y).

Efekt substytucyjny obliczamy ze wzoru:

$\mathrm{\Delta }{x}_s=x(m^{\prime },p{\text{'}}_x)-x(m,p_x),$

gdzie:

$x(m,p_x)$ – funkcja wielkości popytu na dobro x od dochodu konsumenta i ceny produktu.

Kierunek działania efektu substytucyjnego

Efekt substytucyjny zmienia się zawsze w kierunku przeciwnym niż zmiana ceny. Oznacza to, że jeśli cena produktu rośnie to w wyniku działania efektu substytucyjnego wielkość popytu nań maleje.