Tekst źródłowy strony Zlewnia

[[Plik:Hydrographic basin.svg|thumb|200px|Schemat zlewni rzeki]]
'''Zlewnia''' – obszar lądowy, z którego wody spływają do danej [[rzeka|rzeki]] (albo jej części{{r|kajak}}) lub do danego [[jezioro|jeziora]], [[bagno|bagna]], jak również innego obiektu [[hydrologia|hydrologicznego]], zwanego [[recypient]]em lub odbiornikiem{{r|pwn|uj}}.

Zlewnia rzeki, gdy analizowana jest cała jej długość (do [[ujście rzeki|ujścia]]), jest tożsama znaczeniowo z [[dorzecze]]m{{r|uj}}. Termin dorzecze bywa dodatkowo zawężany do zlewni rzek głównych, tj. uchodzących do morza lub innego akwenu{{r|pwn}}.

== Charakterystyka ==
Zlewnia dotyczy zarówno [[wody powierzchniowe|wód powierzchniowych]], jak i [[wody podziemne|podziemnych]]. Ze względu na mające miejsce niekiedy różnice pomiędzy obszarami spływu podziemnego i powierzchniowego stosuje się rozróżnianie zlewni powierzchniowych (topograficznych) i podziemnych (hydrogeologicznych){{r|pwn}}.

Zlewnia wyraźnie wpływa na naturalną retencję wód, sposób zasilenia rzek i jezior oraz ich bilansu wody. Zlewnia decyduje też w dużym stopniu o morfologii koryt rzek i potoków. Charakter jej też ma znaczenie w formowaniu się naturalnego składu chemicznego wód, pojawianiu się zawiesiny, tworzeniu osadów dennych. W kształtowaniu się właściwości wód na terenie zlewni biorą udział nie tylko jej naturalne elementy składowe (podłoże i szata roślinna), lecz również zewnętrzne czynniki – klimat i działalność człowieka{{fakt|data=2023-04}}.

Rozróżnia się zlewnię bezpośrednią, z której wody spływają bezpośrednio lub za pośrednictwem małych cieków oraz pośrednią, tzn. obszar niekontaktujący się z danym zbiornikiem bezpośrednio, z którego wody są doprowadzane do tego zbiornika za pośrednictwem większego cieku (lub cieków){{fakt|data=2023-04}}.

== Parametry zlewni ==
1) Długość zlewni <math>L</math> [km] – największa odległość w linii prostej między [[Ujście rzeki|ujściem]] i punktem najbardziej oddalonym na [[Dział wód|dziale wodnym]].

2) Długość maksymalna zlewni <math>L_{maks}</math> [km] – długość [[Dolina|doliny]] rzeki głównej od ujścia do punktu na dziale wodnym w przedłużeniu odcinka źródłowego.

3) Średnia szerokość zlewni <math>B</math> [km] – stosunek powierzchni zlewni do jej długości maksymalnej. Wyraża się wzorem:
:: <math>B=\frac{A}{L_{maks}},</math>

gdzie:
: <math>A</math> – powierzchnia zlewni [km²],
: <math>L_{maks}</math> – długość maksymalna zlewni.

4) Obwód zlewni <math>P</math> [km] – długość działu wodnego określona na podstawie [[Mapa topograficzna|mapy topograficznej]].

5) Wskaźnik wydłużenia zlewni <math>C_w</math> – iloraz średnicy koła o polu równym polu powierzchni zlewni do jej <math>L_{maks}.</math> Wyraża się wzorem:
:: <math>C_w=\frac{2}{L_{maks}} \sqrt \frac{A}{\pi}.</math>

6) Powierzchnia zlewni: określana przez pomiar na mapie obszaru ograniczonego topograficznym działem wodnym (planimetrowanie). Na obszarach górskich należy zastosować poprawkę według wzoru:
:: <math>A=\frac{A_m}{\cos \alpha},</math>

gdzie:
: <math>A</math> – powierzchnia rzeczywista [km²],
: <math>A_m</math> – powierzchnia rzutowana [km²],
: <math>\alpha</math> – średnie nachylenie zlewni [°].

7) Wskaźnik kolistości zlewni – stosunek pola powierzchni zlewni do pola koła o tym samym obwodzie co obwód zlewni. Wyraża się wzorem:
:: <math>C_k=\frac{A}{A_k}=4\pi \frac{A}{P^2}.</math>

== Parametry opisujące rzeźbę zlewni ==
1) Wysokość maksymalna <math>H_{maks}</math> [m n.p.m.] – maksymalna [[rzędna]] terenu na powierzchni zlewni.

2) Wysokość minimalna <math>H_{min}</math> [m n.p.m.] – minimalna rzędna terenu na powierzchni zlewni.

3) Deniwelacja terenu <math>\Delta H</math> [m] – różnica między <math>H_{maks}</math> a <math>H_{min}</math> zlewni.

4) Średnia wysokość zlewni <math>H_{sr}.</math> Istnieje kilka sposobów jej wyznaczania:

* jako [[średnia arytmetyczna]] <math>H_{maks}</math> i <math>H_{min}</math> zlewni
:: <math>H_{sr.}=\frac{H_{maks}+H_{min}}{2},</math>

* na podstawie [[Krzywa hipsograficzna|krzywej hipsograficznej]] zlewni – przez zmierzenie powierzchni między wykreśloną krzywą hipsograficzną a [[Układ współrzędnych|układem współrzędnych]] i podzieleniu jej przez podstawę wykresu. Wtedy mamy:
:: <math>H_{sr.}=\frac{F}{A},</math>

gdzie:
:: <math>F</math> – powierzchnia ograniczona krzywą hipsograficzną oraz osiami współrzędnych [cm²],
:: <math>A</math> – podstawa wykresu [cm].

'''Warunki hydrograficzne na obszarze zlewni:'''

1) Długość rzeki <math>L</math> [km] – odległość od ujścia do źródeł rzeki.

2) Wskaźnik rozwinięcia rzeki <math>r</math> – stosunek długości rzeki do odległości w linii prostej łączącej źródło z ujściem. Można go zapisać następująco:
:: <math>r=\frac{L}{P}100,</math>

gdzie:
: <math>L</math> – długość rzeki [km],
: <math>P</math> – długość linii prostej od źródła do ujścia [km].

3) Krętość rzeki – długość rzeki do długości doliny, czyli:
:: <math>k=\frac{L}{l},</math>

gdzie:
: <math>L</math> – długość rzeki,
: <math>l</math> – długość doliny.

4) Spadek wyrównany i – stosunek różnicy wysokości źródła i ujścia do długości rzeki.

== Zobacz też ==
* [[dział wód]]
* [[gęstość sieci rzecznej]]
* [[krzywa hipsometryczna]]
* [[wykres przyrostu powierzchni zlewni]]
* [[zlewisko]]

== Przypisy ==
<references>
<ref name="pwn">{{encyklopedia PWN|id = 4001702|tytuł=zlewnia|data dostępu=2018-04-30}}</ref>
<ref name="uj">{{Cytuj |autor = Maria Baścik, Joanna Pociask-Karteczka (red.) |tytuł = System hydrologiczny zlewni |url = https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/258772/bascik_pociask-karteczka_system_hydrologiczny_zlewni_2006.pdf |wydawca = Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej (Uniwersytet Jagielloński) |data dostępu = 2023-04-16}}</ref>
<ref name="kajak">{{cytuj książkę |nazwisko = Kajak |imię = Zdzisław |tytuł = Hydrobiologia-limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych |miejsce = Warszawa |rok = 1998 |wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] |strony = 245 |isbn = 83-01-12537-3}}</ref>.
</references>

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Hydrologia]]