Góralek skalny

Z testwiki
Wersja z dnia 11:48, 20 mar 2025 autorstwa imported>Blakocha (jęz. (oparte na, nie "o"))
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Szablon:Zwierzę infobox Góralek skalny[1] (Procavia capensis) – gatunek ssaka z rodziny góralkowatych (Procaviidae) zamieszkujący kontynent afrykański, Półwysep Arabski, Bliski Wschód, aż po Turcję. Prowadzi osiadły tryb życia. Jak wszystkie góralkowce przypomina kawię domową (świnkę morską). Jest od niej jednak znacznie większy; dorosły osobnik mierzy 40–60 cm. Posiada niewielki ogon i krótkie uszy. Żyje w stadach[2]. Nie kopie nor, ale chętnie wykorzystuje wykopane przez inne zwierzęta, takie jak mrówniki afrykańskie czy surykatki szare.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1766 roku niemiecki botanik i zoolog Peter Simon Pallas nadając mu nazwę Cavia capensis[3]. Miejsce typowe to Przylądek Dobrej Nadziei, Prowincja Przylądkowa Zachodnia, Południowa Afryka[3][4][5]. Holotyp nie istniejeSzablon:Odn. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju góralek[1] (Procavia)[5][6].

Tradycyjnie takson ten jest traktowany jako jeden gatunek P. capensis[7]; jednak niektórzy autorzy uważają, że P. capensis ogranicza się do południowej Afryki i traktują następujące taksony jako odrębne gatunki: P. welwitschii południowo-zachodniej Angoli i Namibii, P. ruficeps z północno-zachodniej Afryki i Sudanu, P. johnstoni z południowo-zachodniej Tanzanii, Malawi, Mozambiku i Zimbabwe oraz P. habessinica z Egiptu, Sudanu, Izraela i Półwyspu Arabskiego[5]. Ostatnie badania nad zmiennością geograficzną oparte na mtDNA w Południowej Afryce wykazują, że co najmniej w tym, co tradycyjnie uważa się za P. capensis, istnieją dwa odrębne taksony[5]. Zachodzi potrzeba przeprowadzenia więcej badań genetycznych dotyczących całego zasięgu C. capensis, co najprawdopodobniej zaowocuje podziałem C. capensis na kilka gatunków[5]. Ważność wielu podgatunków jest wątpliwa, a niektóre z nich mogą być odrębnymi gatunkami[5].

Tradycyjnie rozpoznano siedemnaście podgatunków[5]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
P. c. bamendae Procavia bamendae Brauer, 1913 Bamenda, Kamerun[8]. Najprawdopodobniej ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie; zebrany przez Karla von AdametzaSzablon:Odn.
P. c. capillosa Procavia erlangeri capillosa Brauer, 1917 Adaba, (Szablon:Współrzędne), Oromia, Etiopia[8]. Skóra (sygnatura ZMB 21759) i czaszka (sygnatura ZMB 21760) samicy ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie; zebrany przez H. EllenbeckaSzablon:Odn.
P. c. erlangeri Procavia erlangeri O. Neumann, 1901 Górny bieg rzeki Uebi Szebelie, Somalia[8].
P. c. habessinica Hyrax habessinicus Hemprich & Ehrenberg, 1832 Przybrzeżne góry, niedaleko Arkiko i Eilet, Etiopia[8]Szablon:Odn.
P. c. jacksoni Procavia jacksoni O. Thomas, 1900 „Ravine Station”, Kenia[8][9]. Samica (sygnatura BMNH 1899.8.4.100) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; zebrana przez Fredericka Jacksona[9][10].
P. c. jayakari Procavia syriaca jayakari O. Thomas, 1892 Dofar, pomiędzy Maskat i Adin, Oman[8]. Dorosła samica (sygnatura BMNH 1891.2.5.2) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; zebrana przez Atmarama JayakariegoSzablon:Odn[11].
P. c. johnstoni Procavia johnstoni O. Thomas, 1894 „Fort Lister”, Malawi[8]. Dorosła samica (sygnatura 1894.1.25.16) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; zebrana przez Alexandra Whyte’a[12][13].
P. c. kerstingi Procavia Kerstingi Matschie, 1899 50 km na południowy wschód od Pessi (około 7°50′N), granica Togo–Benin[8]. Syntypy – trzy skóry i dwie czaszki – ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie; zebrane przez Otto Kerstinga[14].
P. c. mackinderi Procavia mackinderi O. Thomas, 1900 Teleki Valley, na wysokości Szablon:Konwerter, zachodnie zbocze góry Kenia, Kenia[8][15]. Dorosły samiec (sygnatura BMNH 1900.2.1.35) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; zebrany 5 września 1899 roku[9][15].
P. c. matschiei Procavia matschiei O. Neumann, 1900 Tanzania[8]. Czaszka[16].
P. c. pallida Procavia pallida O. Thomas, 1891 Płaskowyż Hekebo, Somalia[8]. Dorosła samica (sygnatura BMNH 1885.11.16.4) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; zebrana 12 grudnia 1884 roku przez J. Mengesa[17][18].
P. c. ruficeps Hyrax ruficeps Hemprich & Ehrenberg, 1832 Dongola, Sudan[8].
P. c. scioana Hyrax scioanus Giglioli, 1888 „Szeua”, Etiopia[8][19]. Czaszka (sygnatura MF 1510) ze zbiorów Museo di storia naturale sezione di zoologia „La Specola”; zebrana w 1887 roku Raffaele Traversiego[19].
P. c. sharica Procavia sharica O. Thomas & Wroughton, 1907 Kajibu, rzeka Szari, Czad[8]. Młodociany samiec (sygnatura BMNH 1907.7.8.197) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; zebrany 14 lipca 1905 roku przez kpt. George’a GoslinaSzablon:Odn[20].
P. c. syriaca Hyrax syriacus von Schreber, 1784 Góry Liban, Liban[8].
P. c. welwitschii Hyrax Welwitschii J.E. Gray, 1868 Rzeka Maiomba, Moçâmedes, Angola[8]Szablon:Odn. Czaszka dorosłego osobnika ze zbiorów Museu Nacional de História Natural e da CiênciaSzablon:Odn.

Nazewnictwo zwyczajowe

Zwierzę to żyje na terenie wielu krajów afrykańskich i azjatyckich. W związku z tym jest różnorako nazywane. Biblia hebrajska nazywa góralka שָּׁפָן szaphan. Europejczycy, niemający kontaktów z krajami Bliskiego Wschodu, szczególnie po podbojach islamskich, nie wiedzieli jak tłumaczyć nazwę tego zwierzęcia z hebrajskiego na języki narodowe, nie wiedzieli, o jakie zwierzę chodzi. Występujące aż cztery razy w Starym Testamencie słowo szaphan było tłumaczone jako jeż (Biblia Wujka), królik (Biblia brzeska), a nawet borsuk. Od fenickiego, zlatynizowanego później i-szphan-im – ziemia góralków – wzięła swą nazwę Hiszpania, łac. Hispania.

Arabowie – zwierzę występuje w Syrii, Libanie, Jordanii, Palestynie i innych krajach arabskich – nazywają góralka ghenam, Palestyńczycy nusnus.

W Południowej Afryce góralek nazywany jest dassie lub rock rabbit. W języku niderlandzkim, którego używali przybywający z Europy osadnicy z okolic Kapsztadu, słowo dassie oznacza borsuka. Również w języku afrykanerskim nazywa się góralka dassie, w suahili pelele lub wibari. Borsuki jednak należą do łasicowatych, zaś góralki do góralkowatych.

Etymologia nazw naukowych

Szablon:Układ wielokolumnowy

Zasięg występowania

Góralek skalny występuje w zależności od podgatunku[5]:

Informacje o rozmieszczeniu góralka skalnego są nadal niekompletne; obecny jest również w Erytrei, Nigrze, Nigerii, w południowy i środkowym Sudanie, Sudanie Południowym, Ugandzie, Rwandzie, Burundi, Zambii i wschodniej Botswanie, ale przynależność podgatunkowa tych populacji wciąż wymaga potwierdzenia[5].

Budowa anatomiczna a specyfika gatunku

Długość ciała 39–58 cm; masa ciała 1,8–5,4 kg; brak brak dymorfizmu płciowego[21][6]. Wzór zębowy: I 12 C 00 P 43 M 33 (x2) = 32[21].

Góralek przylądkowy jest zwierzęciem bardzo szczególnym, przede wszystkim ze względu na budowę anatomiczną swego ciała. Mózg góralka przylądkowego przypomina budową mózg słonia. Jego żołądek ma budowę podobną do budowy żołądka konia. Struktura tylnych kończyn zbliżona jest do struktury tylnych kończyn tapira. Górne siekacze Procavia capensis przypominają siekacze gryzoni, górne uzębienie jako takie jest podobne do górnego uzębienia nosorożca, dolne przypomina uzębienie hipopotama. Kły tego ssaka przypominają ciosy słonia. Zoologowie porównują ogólną budowę ciała góralka do budowy ciała słonia lub konia. Podobnie jak słonie mają doskonałą pamięć.

Czaszka. Znalezione w Namibii w październiku 2012 roku

Czaszka góralka wyposażona jest w parę długich kłowatych zębów siecznych oraz w zęby trzonowe, które przypominają trzonowce nosorożca. Jego przednie kończyny są stopochodne, tylne zaś palcochodne (jak u psa czy konia). Spody stóp mają szeroką i miękką poduszkę, której wilgotność utrzymywana jest dzięki specjalnej wydostającej się z gruczołów wydzielinie. Samce są nieznacznie większe od samic.

Rozmnażanie

Góralki wydają od dwóch do trzech młodych po 7-miesięcznej ciąży. Młode rodzą się w pełni ukształtowane, z otwartymi oczami i okryte futrem. Przestają być karmione przez matki po dziesięciu tygodniach, przy czym zaczynają się odżywiać jak dorosłe osobniki już po dwóch tygodniach. Góralki osiągają dojrzałość płciową po szesnastu miesiącach. Rozmiary dorosłego osobnika mają w wieku trzech lat. Przeciętnie góralki żyją około 10 lat, w niewoli 7.

Biotop

Zwierzęta te żyją w hordach, dochodzących do 26 sztuk[22]. Hordy te składają się z mniejszych stad, które z kolei złożone są z kilku grup rodzinnych. Na czele takiej grupy stoi dorosły samiec. Większość czasu góralki spędzają wypoczywając w grupie lub wygrzewając się na słońcu. Pomaga to im w utrzymaniu regularnej temperatury ciała. Ssaki te nie są w pełni zwierzętami stałocieplnymi[23].

Na góralka polują lamparty plamiste, likaony pstre, szakale, mangusty, dzienne ptaki drapieżne, pytony oraz człowiek.

Odżywianie

Góralek zjada trawy, zioła, młode pędy i owoce. Nie gardzi larwami i insektami. Potrafi przybrać na wadze do 75% w czasie pory suchej[24].

Góralki a medycyna

Góralki jak wszystkie z rodzaju Procavia produkują dużą ilość substancji zwanej hyraceum, która zalega wokół ich siedlisk (mieszanina uryny i odchodów). Robią tak zapewne ze względu na jej właściwości zapachowe, dlatego też surowiec ten był stosowany w perfumerii[25]. Hyraceum działa jak feromon – funkcja socjalna. Służy również do oznaczania terytorium okupowanego przez hordę. Przez tysiące lat mieszkańcy Afryki i Bliskiego Wschodu używali hyraceum jako antidotum na epilepsję, konwulsje i problemy hormonalne u kobiet. Wierzono również, iż hyraceum przeciwdziała efektowi wywoływanemu przez jad żmii. Hyraceum nazywano czarnym kamieniem[26].

Uwagi

Szablon:Uwagi

Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Nazwy polskie za: Szablon:Cytuj książkę
  2. ↑ Błąd rozszerzenia cite: Błąd w składni znacznika <ref>; brak tekstu w przypisie o nazwie autonazwa1
  3. ↑ 3,0 3,1 Szablon:Cytuj książkę
  4. ↑ Szablon:Cytuj stronę
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 Szablon:Cytuj książkę
  6. ↑ 6,0 6,1 Szablon:Cytuj książkę
  7. ↑ Szablon:Cytuj stronę
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 8,14 8,15 Szablon:Cytuj pismo
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Szablon:Cytuj pismo
  10. ↑ Szablon:Cytuj stronę
  11. ↑ Szablon:Cytuj stronę
  12. ↑ Szablon:Cytuj pismo
  13. ↑ Szablon:Cytuj stronę
  14. ↑ Szablon:Cytuj pismo
  15. ↑ 15,0 15,1 Szablon:Cytuj stronę
  16. ↑ Szablon:Cytuj pismo
  17. ↑ Szablon:Cytuj pismo
  18. ↑ Szablon:Cytuj stronę
  19. ↑ 19,0 19,1 Szablon:Cytuj pismo
  20. ↑ Szablon:Cytuj stronę
  21. ↑ 21,0 21,1 Szablon:Cytuj książkę
  22. ↑ Szablon:Cytuj stronę
  23. ↑ Hendrik Hoeck, Hyraxes. Order Hyracoidea. Biological Synopsis w: www.calacademy.org, [dostęp 2007-12-29]
  24. ↑ Szablon:Cytuj stronę
  25. ↑ Szablon:Cytuj
  26. ↑ Szablon:Cytuj stronę

Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Schreber”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Hemprich&Ehrenberg”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Gray1869a”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Gray1869b”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Blanford”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „gray”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Giglioli”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Neumann1901”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Neumann1902”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Thomas1905”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Sassi”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Thomas1910”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Osgood”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Wroughton”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Thomas1911”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Kollman”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „bra”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Wettstein”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Thomas&Hinton1921”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Thomas&Hinton1923”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Roberts1924”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Granvik”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „Mertens”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
Błąd rozszerzenia cite: Znacznik <ref> o nazwie „pal”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.

Bibliografia

Szablon:Kontrola autorytatywna

Źródło: „https://pl.wiki.beta.math.wmflabs.org/w/index.php?title=Góralek_skalny&oldid=4253”