Tekst źródłowy strony Woda

{{Inne znaczenia|związku chemicznego|[[Woda (ujednoznacznienie)|inne znaczenia]]}}
{{Związek chemiczny infobox
 |nazwa                      = Woda
 |1. grafika                 = H2O 2D labelled.svg
 |opis 1. grafiki            = 
 |rozmiar 1. grafiki         = 160
 |2. grafika                 = 
 |opis 2. grafiki            = 
 |rozmiar 2. grafiki         = 
 |3. grafika                 = 
 |opis 3. grafiki            = 
 |rozmiar 3. grafiki         = 
 |nazwa konstytucyjna        = tlenek wodoru, tlenek diwodoru, tlenek(2−) wodoru, tlenek(2−) diwodoru<br />[[monotlenek diwodoru]] (DHMO; nazwa poprawna formalnie, choć przedrostek „mono” jest zbędny)
 |nazwa podstawnikowa        = oksydan
 |nazwa addytywna            = 
 |nazwa wodorowa             = 
 |nazwa półsystematyczna     = 
 |nazwa Stocka               = 
 |inne nazwy                 = woda<br />w złożeniach:<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;hydro-<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;akwa-
 |wzór sumaryczny            = H<sub>2</sub>O
 |inne wzory                 = HOH
 |masa molowa                = 18,02
 |wygląd                     = lekko jasnoniebieska klarowna ciecz (w małych objętościach wydaje się bezbarwna)
 |SMILES                     = O
 |numer CAS                  = 7732-18-5
 |PubChem                    = 962
 |DrugBank                   = 
 |gęstość                    = 0,9970
 |gęstość źródło             = {{odn|Lide|2009|s=4–98}}
 |stan skupienia w podanej g = ciecz
 |g warunki niestandardowe   = 
 |rozpuszczalność w wodzie   = 
 |rww źródło                 = 
 |rww warunki niestandardowe = 
 |inne rozpuszczalniki       = [[etanol]], [[metanol]], [[aceton]]{{odn|Lide|2009|s=4–98}}
 |temperatura topnienia      = 0,00
 |tt źródło                  = {{odn|Lide|2009|s=4–98}}
 |tt warunki niestandardowe  = 
 |temperatura wrzenia        = 99,974
 |tw źródło                  = {{odn|Lide|2009|s=4–98}}
 |tw warunki niestandardowe  = 
 |temperatura krytyczna      = 373,99
 |tk źródło                  = {{odn|Lide|2009|s=6–53}}
 |ciśnienie krytyczne        = 22,06
 |ck źródło                  = {{odn|Lide|2009|s=6–53}}
 |logP                       = 
 |kwasowość                  = 15,74
 |zasadowość                 = 15,74
 |lepkość                    = 0,890 mPa·s
 |l źródło                   = {{odn|Lide|2009|s=6–175}}
 |l warunki niestandardowe   = 
 |napięcie powierzchniowe    = 71,99 mN/m
 |np źródło                  = {{odn|Lide|2009|s=6–127}}
 |np warunki niestandardowe  = 
 |układ krystalograficzny    = heksagonalny (lód)
 |moment dipolowy            = 1,8546 ± 0,0040
 |moment dipolowy źródło     = {{odn|Lide|2009|s=9–52}}
 |karta charakterystyki      = 
 |zagrożenia GHS źródło      = {{r|GESTIS}}
 |piktogram GHS              = {{Piktogram GHS|brak}}
 |hasło GHS                  = 
 |zwroty H                   = {{Zwroty H|brak}}
 |zwroty EUH                 = {{Zwroty EUH|brak}}
 |zwroty P                   = {{Zwroty P|brak}}
 |zagrożenia UE źródło       = {{r|GESTIS}}
 |piktogram UE               = {{Piktogram ostrzegawczy|brak}}
 |zwroty R                   = {{Zwroty R|brak}}
 |zwroty S                   = {{Zwroty S|brak}}
 |NFPA 704                   = {{NFPA 704|zdrowie=0|palność=0|reaktywność=0|inne=}}
 |NFPA 704 źródło            = {{r|Fluka}}
 |temperatura zapłonu        = niepalny
 |tz źródło                  = 
 |tz warunki niestandardowe  = 
 |temperatura samozapłonu    = niepalny
 |ts źródło                  = 
 |ts warunki niestandardowe  = 
 |numer RTECS                = ZC0110000
 |dawka śmiertelna           = 
 |inne aniony                = [[kwasy]] protonowe (H<sup>+</sup>A<sup>−</sup>)
 |inne kationy               = [[wodorotlenki]] (B<sup>+</sup>OH<sup>−</sup>)
 |pochodne                   = 
 |podobne związki            = [[amoniak]]<br />[[siarkowodór]], [[difluorek tlenu]]
 |commons                    = 
 |wikisłownik                = woda
}}
[[Plik:LocationOceans transparent.png|thumb|Woda na [[Ziemia|Ziemi]]. Kolor niebieski przedstawia [[ocean]]y i [[Morze otwarte (geografia)|morza otwarte]], biały [[Morze zamknięte|morza zamknięte]] i [[Jezioro|jeziora]], a szary lądy.]]
[[Plik:Cumulus clouds in fair weather.jpeg|thumb|Chmury ''[[cumulus humilis]]'' – [[Kondensacja (meteorologia)|skondensowana]] para wodna]]

'''Woda''' ([[Tlenki|tlenek]] [[wodór|wodoru]]; nazwa systematyczna [[Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej|IUPAC]]: oksydan) – [[związek chemiczny]] o wzorze [[Wodór|H<sub>2</sub>]][[Tlen|O]], występujący w [[warunki standardowe|warunkach standardowych]] w stanie ciekłym. W stanie gazowym wodę określa się mianem [[para wodna|pary wodnej]], a w [[ciało stałe|stałym stanie skupienia]] – [[lód|lodem]]. Słowo „woda” jako nazwa związku chemicznego może odnosić się do każdego stanu skupienia.

Woda jest bardzo dobrym [[rozpuszczalnik]]iem dla [[polarność|substancji polarnych]]. Większość (około 97,38%) występującej na Ziemi wody jest „słona”, to znaczy zawiera dużo rozpuszczonych [[sole|soli]], głównie [[chlorek sodu|chlorku sodu]]. W naturalnej wodzie rozpuszczone są gazy atmosferyczne, z których w największym stężeniu znajduje się [[dwutlenek węgla]].

Woda naturalna w wielu przypadkach przed zastosowaniem musi zostać uzdatniona. Proces uzdatniania wody dotyczy zarówno wody pitnej, jak i przemysłowej.

== Występowanie wody ==
Woda jest jedną z najpospolitszych substancji we [[Wszechświat|Wszechświecie]]. [[Cząsteczka]] wody jest trzecią najbardziej rozpowszechnioną molekułą w [[Ośrodek międzygwiazdowy|ośrodku międzygwiazdowym]], po cząsteczkowym [[Wodór|wodorze]] i [[tlenek węgla|tlenku węgla]]{{r|ISM}}. Jest również szeroko rozpowszechniona w [[Układ Słoneczny|Układzie Słonecznym]]: stanowi istotny element budowy [[(1) Ceres|Ceres]] i [[księżyce lodowe|księżyców lodowych]] krążących wokół [[gazowy olbrzym|planet-olbrzymów]], jako domieszka występuje w ich atmosferach, a przypuszcza się, że duże jej ilości znajdują się we wnętrzach tych planet. Jako lód występuje także na części [[planetoida|planetoid]], a zapewne również na [[obiekt transneptunowy|obiektach transneptunowych]]{{r|awash}}.

Woda jest bardzo rozpowszechniona także na powierzchni Ziemi. Występuje głównie w oceanach, które pokrywają 70,8% powierzchni globu, ale także w rzekach, jeziorach i w postaci stałej w [[lodowiec|lodowcach]]. Część wody znajduje się w atmosferze ([[Chmura (meteorologia)|chmury]], para wodna). Niektóre związki chemiczne zawierają cząsteczki wody w swojej budowie ([[hydraty]] – określa się ją wówczas mianem [[woda krystalizacyjna|wody krystalizacyjnej]]). Zawartość wody włączonej w strukturę minerałów w [[płaszcz ziemski|płaszczu Ziemi]] może przekraczać łączną zawartość wody w oceanach i innych zbiornikach powierzchniowych nawet dziesięciokrotnie{{r|inner}}.

Woda występująca w przyrodzie jest roztworem soli i gazów. Najwięcej soli mineralnych zawiera [[woda morska]] i wody mineralne; najmniej woda z [[opad atmosferyczny|opadów atmosferycznych]]. Wodę o małej zawartości składników mineralnych nazywamy ''[[Twardość wody|wodą miękką]]'', natomiast zawierającą znaczne ilości soli [[wapń|wapnia]] i [[magnez]]u – ''[[Twardość wody|wodą twardą]]''. Oprócz tego wody naturalne zawierają rozpuszczone substancje pochodzenia organicznego, na przykład mocznik, kwasy humusowe.

=== Pochodzenie wody na Ziemi ===
Zagadnienie pochodzenia wody na Ziemi, jak i tego, że na Ziemi jest znacznie więcej wody niż na innych skalistych planetach Układu Słonecznego, jest wciąż niejasne. Istnieje kilka hipotez co do tego, w jaki sposób woda mogła zebrać się na powierzchni Ziemi w ilości wystarczającej do wytworzenia oceanów. Główna hipoteza głosi, że woda w stanie wolnym lub w związkach chemicznych była obecna na Ziemi w trakcie formowania się Ziemi. Przy weryfikowaniu hipotez dotyczących pochodzenia wody uwzględnia się skład izotopowy wodoru z różnych źródeł. Badania składu izotopowego wodoru uwięzionego w najstarszych skałach znalezionych na Ziemi wykazują zgodność składu izotopowego z wodą oceaniczną<ref>{{Cytuj stronę |url = http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,407296,nowe-fakty-na-temat-pochodzenia-wody-na-ziemi.html |tytuł = Nowe fakty na temat pochodzenia wody na Ziemi |data dostępu = 2017-02-17}}</ref>. Ważniejszymi innymi hipotezami są:
* [[hipoteza solarna]] – [[wiatr słoneczny]] niesie za sobą jądra (atomy) wodoru, które wchodzą w reakcję z tlenem, tworząc cząsteczki wody
* uderzenia asteroid – Ziemia ukształtowała się wewnątrz [[Linia śniegu|linii śniegu]], teorie zakładają, że lekkie pierwiastki i związki chemiczne, w tym i woda, powinny być wymiecione przez promieniowanie tworzącej się gwiazdy. Wodę na Ziemię miałyby przynieść duże obiekty z zewnętrznego Układu Słonecznego (spoza linii śniegu), uderzające w naszą planetę w początkach jej istnienia<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.esa.int/pol/ESA_in_your_country/Poland/Glos_sondy_Rosetta_w_dyskusji_o_pochodzeniu_wody_na_Ziemi |tytuł = Głos sondy Rosetta w dyskusji o pochodzeniu wody na Ziemi |data dostępu = 2017-02-17}}</ref>.
* [[hipoteza geochemiczna]] – zakłada powstawanie wody na skutek reakcji chemicznych w płaszczu Ziemi. [[Ditlenek krzemu|Dwutlenek krzemu]] może tam reagować z wodorem, w efekcie czego powstaje ciekła woda i [[krzemowodór]], {{chem2|SiH4}}. Proces zachodzi przy ciśnieniu sięgającym 200 tysięcy [[atmosfera fizyczna|atmosfer]]. Woda pozostaje uwięziona w skale i z czasem wydostaje się na powierzchnię, między innymi podczas erupcji wulkanów<ref>{{Cytuj|tytuł=Planet Earth makes its own water from scratch deep in the mantle|czasopismo=New Scientist|data dostępu=2017-02-17|url=https://www.newscientist.com/article/2119475-planet-earth-makes-its-own-water-from-scratch-deep-in-the-mantle/|język=en}}</ref>.

=== Woda na innych ciałach niebieskich ===
Obecność wody (w postaci lodu) na Księżycu w głębi zacienionego [[Krater uderzeniowy|krateru]] została wykazana podczas misji [[LCROSS]] 8&nbsp;października 2009. [[NASA]] odkryła wodę na Marsie przez bezpośrednią obserwację 31&nbsp;lipca 2008&nbsp;roku{{r|Mars}}, a analizy jego atmosfery wskazują, że Mars utracił w geologicznej historii ilość wody wystarczającą do [[ocean na Marsie|utworzenia oceanu]]. Znaczące ilości wody stwierdzono m.in. w [[Pierścienie Saturna|pierścieniach Saturna]] oraz na księżycach lodowych. Pięć z nich posiada oceany podpowierzchniowe, niektóre zamknięte między warstwami lodu o różnej strukturze, a niektóre w kontakcie ze skalistym wnętrzem, co daje szanse na [[Procesy hydrotermalne|aktywność hydrotermalną]] i potencjał do rozwinięcia się życia. W szczególności ocean na [[Enceladus (księżyc)|Enceladusie]], księżycu [[Saturn]]a, ma bezpośredni kontakt z powierzchnią poprzez aktywność  [[gejzer]]ów{{r|awash}}.

== Właściwości fizyczne wody ==
[[Plik:Phase diagram of water.svg|lang=pl|thumb|300px|Diagram fazowy wody]]
[[Plik:IceBlockNearJoekullsarlon.jpg|thumb|Czterotonowa bryła lodu na plaży w [[Islandia|Islandii]] – woda w stanie stałym]]
[[Plik:2006-01-15 coin on water retouched.jpg|thumb|Moneta utrzymująca się na powierzchni wody dzięki [[Napięcie powierzchniowe|napięciu powierzchniowemu]]]]
[[Plik:Water-charge-surface.png|thumb|Rozkład [[ładunek elektryczny|ładunku]] dookoła cząsteczki wody: kolor czerwony – cząstkowy ładunek ujemny, kolor niebieski – cząstkowy ładunek dodatni]]
[[Plik:Wasserstoffbrückenbindungen-Wasser.svg|thumb|Łączenie się cząsteczek wody. Ciągłe – [[Wiązanie chemiczne#Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane|wiązania atomowe]], przerywane – [[wiązanie wodorowe|wiązania wodorowe]].]]
* [[temperatura topnienia]] pod ciśnieniem 1&nbsp;[[atmosfera fizyczna|atm]]: 0&nbsp;[[Skala Celsjusza|°C]] = 273,152519&nbsp;[[kelwin|K]]
* [[temperatura wrzenia]] pod ciśnieniem 1&nbsp;atm: 99,97&nbsp;°C = 373,12&nbsp;K
* [[punkt potrójny]]: 0,01&nbsp;°C = 273,16&nbsp;K, 611,657&nbsp;[[Paskal|Pa]]
* [[gęstość]] w temperaturze 3,98&nbsp;°C: 1&nbsp;kg/[[litr|l]] (gęstość maksymalna){{#tag:ref|Gęstość wody pod normalnym ciśnieniem atmosferycznym w zależności od temperatury opisuje wzór{{r|Mechanika}}:
: <math>q = 1000/[4,074\cdot10^{-6}(t-4)^2 - \frac{0{,}0104}{\pi}\cos{(\pi(t-4)/104)}+1{,}0033] [kg/m^3]</math>
: gdzie ''t'' – temperatura w °C|group="uwaga"}}
* [[temperatura krytyczna]]: 647,096&nbsp;K{{r|iap}} (ok.&nbsp;374&nbsp;°C)
* [[ciśnienie krytyczne]]: 22,064&nbsp;MPa{{r|iap}}
* [[ciepło właściwe]]: 4187&nbsp;[[dżul|J]]/(kg·[[Kelwin|K]]) = 1&nbsp;[[kaloria|kcal]]/(kg·K)
* [[ciepło parowania]]: 2257 [[dżul|kJ]]/kg
* [[ciepło topnienia]]: 333,7&nbsp;kJ/kg
* [[masa cząsteczkowa]]: 18,01524&nbsp;[[Jednostka masy atomowej|Da]]
* [[względna przenikalność elektryczna]] w stałym polu elektrycznym: 87,9 (0&nbsp;°C), 78,4 (25&nbsp;°C), 55,6 (100&nbsp;°C)
* [[napięcie powierzchniowe]]: 72,4·10<sup>−3</sup> [[Niuton|N]]/m (18&nbsp;°C){{r|ceram}}.
* [[barwa]]: lekko jasnoniebieska (w małych objętościach wydaje się bezbarwna){{r|Braun|Wolke}}
* [[zapach]]: bezwonna
* [[konduktywność]] (σ) lub [[rezystywność]] (ρ): dla dobrej jakości [[woda destylowana|wody destylowanej]] lub demineralizowanej ρ > 18 M[[om (jednostka)|Ωm]]
* [[Skala pH|odczyn]]: 7,0

Dla wody zawierającej inne substancje określa się szereg dodatkowych właściwości, np.:
* [[barwa wody]]
* [[mętność]], czyli ilość zawiesin w wodzie (''woda chemicznie czysta: klarowna'')
* [[twardość wody|twardość]] (''woda chemicznie czysta: 0'')
** [[Twardość wody|twardość ogólna]]
** [[twardość węglanowa]] (przemijająca)
** [[twardość niewęglanowa]] (trwała)
* [[Chemiczne zapotrzebowanie tlenu|utlenialność]] (''woda chemicznie czysta: 0'')

=== Aktywność promieniotwórcza wody ===
Aktywność wody pitnej nie powinna przekraczać 0,5 [[Bekerel|Bq]]/l w przypadku [[Promieniowanie alfa|promieniowania alfa]] i 1 Bq/l w przypadku [[Promieniowanie beta|promieniowania beta]]. Taki poziom aktywność powinien skutkować roczną dawką na poziomie ok. 1 m[[Siwert|Sv]] lub mniejszym. Powyżej tych poziomów [[Światowa Organizacja Zdrowia|WHO]] zaleca dokładniejsze określenie, który izotop odpowiada na podwyższoną aktywność i porównanie aktywności z wartościami sugerowanymi. Przy dawkach >1mSv/rok zaleca się rozważanie oczyszczenia wody w celu zmniejszenia jej aktywności<ref name="ET">{{Cytuj książkę |autor = red. nacz. Heliodor Chmielewski |tytuł = Encyklopedia Techniki |wydawca = Wydawnictwa Naukowo-Techniczne |miejsce = Warszawa |data = 1970 |seria = Encyklopedia Techniki |strony = 16 |tytuł tomu = Energia jądrowa |nazwisko r = Jan Zienkiewicz |imię r = red. nacz. tomu |data dostępu = 2017-10-09}}</ref>.

Za [[Aktywność promieniotwórcza#Wielkości pochodne|aktywność własną]] wody odpowiada przede wszystkim aktywność izotopów tlenu{{r|ET}}.

=== Kolor wody ===
Lekko niebieski kolor wody wynika z pochłaniania przez nią [[promieniowanie elektromagnetyczne|promieniowania elektromagnetycznego]] z zakresu [[światło widzialne|światła widzialnego]] odpowiadającego barwie czerwonej (światło czerwone jest absorbowane przez wodę ok. 100 razy silniej niż niebieskie{{r|Chaplin}}). Maksimum silnej [[absorpcja (optyka)|absorpcji]] przypada na 760&nbsp;nm i ramię tego pasma wchodzi częściowo w zakres widzialny (<700&nbsp;nm). Obecne są też dwa słabe maksima przy 605 i 660&nbsp;nm. Pochłaniane promieniowanie powoduje przejścia pomiędzy [[Poziom oscylacyjny|poziomami oscylacyjnymi]], a w efekcie silnie wzbudzone [[Drgania własne cząsteczki|drgania]] atomów cząsteczek wody. Zachodzenie pasm absorpcji oscylacyjnej na zakres widzialny jest unikalną cechą wody i stanowić może jedyny przypadek takiego źródła barwy substancji. Pozostałe barwne cząsteczki i atomy zawdzięczają swój kolor absorpcji światła widzialnego przez [[elektron]]y{{r|Braun}} (barwa może być też wynikiem zjawisk optycznych).

W stanie gazowym pasma absorpcji wody przesunięte są w kierunku światła widzialnego (wyższej częstotliwości), a w stanie stałym w kierunku podczerwieni (niższej częstotliwości), co wynika odpowiednio z osłabienia i wzmocnienia [[wiązanie wodorowe|oddziaływań wodorowych]]. Lód wykazuje także barwę niebieską w świetle przechodzącym, a jego [[Spektroskopia w podczerwieni|widmo IR]] jest zbliżone do widma wody ciekłej. Światło przechodzące przez śnieg ma szczególnie intensywnie niebieską barwę w wyniku wielokrotnego rozproszenia{{r|Braun}}.

W [[ciężka woda|ciężkiej wodzie]] (D<sub>2</sub>O) drgania oscylacyjne przesunięte są znacząco w kierunku podczerwieni (pasmo 760&nbsp;nm wody znajduje się przy ok. 1000&nbsp;nm), w wyniku czego ciężka woda jest bezbarwna. Zjawisko to jest jednym z dowodów na poprawność przypisania barwy wody absorpcji oscylacyjnej{{r|Braun}}.

== Budowa i właściwości chemiczne ==
Cząsteczki wody są nieliniowe, a wiązania H–O są silnie spolaryzowane i stąd woda ma trwały [[Elektryczny moment dipolowy|moment dipolowy]] – czyli jest silnie polarna. Kąt między wiązaniami wodór-tlen-wodór (H―O―H) w fazie ciekłej wynosi ok. 105°. W postaci stałej (lodu) kąt między tymi wiązaniami jest równy ok. 108°.

Woda jest najtrwalszym związkiem [[Tlenowce|tlenowca]] z wodorem. Jej [[dysocjacja termiczna]]
: H<sub>2</sub>O ⇌ H<sub>2</sub> + ½O<sub>2</sub>&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Δ''E'' 285,8 kJ/mol
staje się znacząca dopiero w temperaturze kilku tysięcy stopni Celsjusza. Np. w 3200&nbsp;°C zdysocjowane na pierwiastki jest ok. 30% cząsteczek H<sub>2</sub>O (dla porównania [[siarkowodór]] w temperaturze 1700&nbsp;°C jest zdysocjowany w ok. 75%){{r|Bielanski 2002}}.

W fazie ciekłej nieustannie powstają i pękają [[Wiązanie wodorowe|wiązania wodorowe]] pomiędzy cząsteczkami wody. Woda ulega łatwej protonacji i deprotonacji od [[kwasy|kwasów]], tworząc [[jon hydroniowy]] H<sub>3</sub>O<sup>+</sup>. Jon ten również łączy się wiązaniami wodorowymi, tworząc [[kation Zundela]] H<sub>5</sub>O<sub>2</sub><sup>+</sup>, [[kation Eigena]] H<sub>9</sub>O<sub>4</sub><sup>+</sup> i większe aglomeraty.
W [[Sieć krystaliczna|strukturze krystalicznej]] wiązania wodorowe nie ulegają zrywaniu i determinują [[Układ heksagonalny|heksagonalny]] [[układ krystalograficzny]] wody.
Gdy podda się wodę ciśnieniu większemu niż 3900&nbsp;MPa, zwiększa ona [[gęstość]] do około 1,5&nbsp;g/cm³ i powstaje lód o temperaturze powyżej 0&nbsp;°C.
[[Plik:Water droplet blue bg05.jpg|mały|Fala na wodzie po upadku [[Kropla|kropli]]]]

=== Autodysocjacja wody ===
{{Osobny artykuł|Autodysocjacja wody}}
W fazie ciekłej woda ulega samoistnej [[jonizacja|jonizacji]] zwanej [[Autodysocjacja|autodysocjacją]] zgodnie z reakcją:
: H<sub>2</sub>O + H<sub>2</sub>O ⇌ H<sub>3</sub>O<sup>+</sup> + OH<sup>−</sup>,
tworząc kation, [[jon hydroniowy]] i anion, [[Jon wodorotlenkowy|jon wodorotlenowy]].

[[Równowaga reakcji chemicznych|Równowagę]] autodysocjacji wody opisuje tzw. [[iloczyn jonowy]] wody, który w temperaturze 20&nbsp;°C jest równy ok. 10<sup>−14</sup> (zwykle wielkość bezwymiarowa lub mol²/kg²) (zobacz [[skala pH]]).

== Powstawanie w reakcjach chemicznych ==
Woda jest produktem ubocznym wielu reakcji chemicznych, np.
* [[spalanie]] [[wodór|wodoru]] i [[Związki organiczne|związków organicznych]] w obecności [[tlen]]u, np.
: 2H<sub>2</sub> + O<sub>2</sub> → 2H<sub>2</sub>O
: C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OH + 3O<sub>2</sub> → 2CO<sub>2</sub> + 3H<sub>2</sub>O

* [[Reakcja zobojętniania|reakcje zobojętniania]], np.
: NaOH + HCl → NaCl + H<sub>2</sub>O
: Ca(OH)<sub>2</sub> + CO<sub>2</sub> → CaCO<sub>3</sub>↓ + H<sub>2</sub>O
: K<sub>2</sub>O + H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> → K<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> + H<sub>2</sub>O

* [[redukcja (chemia)|redukcja]] wodorem związków chemicznych zawierających tlen, np.
: Na<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> + 4H<sub>2</sub> → Na<sub>2</sub>S + 4H<sub>2</sub>O

* niektóre reakcje [[Kondensacja (chemia)|kondensacji]], np.
: C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OH + HCOOH → HCOOC<sub>2</sub>H<sub>5</sub> + H<sub>2</sub>O.

== Znaczenie biologiczne ==
Woda jest powszechnym rozpuszczalnikiem związków ustrojowych i niezbędnym uzupełnieniem pokarmu wszystkich znanych organizmów. Uczestniczy w przebiegu większości reakcji metabolicznych, stanowi środek transportu wewnątrzustrojowego, np. produktów przemiany materii, substancji odżywczych, [[Hormony|hormonów]], [[Enzymy|enzymów]]. Reguluje temperaturę. Stanowi płynne środowisko niezbędne do usuwania końcowych produktów [[Metabolizm|przemiany materii]]. Woda stanowi średnio 70% masy dorosłego człowieka, w przypadku noworodka ok. 15% więcej, 60–70% limfy, 95% osocza krwi, 90% liści, owoców, 20% kości, 10% szkliwa zębów, tkanki tłuszczowej.

W roku 2008 na świecie ok. 1,1 mld ludzi nie miało bezpośredniego dostępu do [[Woda pitna|wody pitnej]]{{r|Barry}}. Każdego dnia choroby wynikające z niedostatku czystej wody powodują śmierć wielu tysięcy ludzi, głównie dzieci.

== Znaczenie kulturowe ==
W przednaukowej [[filozofia przyrody|filozofii przyrody]] woda była jedną z podstaw rzeczywistości materialnej. [[Tales z Miletu]] widział w niej ''[[Arché]]'': podstawową zasadę{{odn|Reale|1994|s=75–102}}. Dla [[Empedokles]]a i [[Arystoteles]]a woda była jednym z czterech klasycznych [[żywioły|żywiołów]], które przez wzajemne połączenia tworzyły rzeczywistość{{odn|Reale|1994|s=172}}. Była też jednym z pięciu żywiołów w tradycji chińskiej i japońskiej.

Symbolizuje życie, płodność i oczyszczenie (choć bywa także ukazywana jako siła zła, zwłaszcza w przeciwstawieniu wody czystej i brudnej). Woda jest częstym elementem [[Kosmogonia|mitów kosmogonicznych]]. Bywa też uważana za medium ułatwiające przejście z jednego świata do drugiego (w [[mitologia grecka|mitologii greckiej]] [[Charon (mitologia)|Charon]] przewoził łodzią [[Dusza (religia)|duszę]] zmarłego do [[Hades]]u, gdzie pijąc wodę ze źródła [[Lete]] zapominała o minionej egzystencji){{r|Zamarovský}}. W wielu religiach zanurzenie w wodzie symbolizuje oczyszczenie i odrodzenie (por. [[chrzest]]).

Od 1992 roku 22 marca obchodzony jest [[Światowy Dzień Wody]].
{{Clear}}

== Rozszerzalność temperaturowa ==
{| class="wikitable" width="190px" align="right"
!style="background:#efefef;" colspan="2"| [[Gęstość]] wody w funkcji temperatury{{r|CRC88-4|umk}}
|-
!style="background:#efefef;"| temp. [°C]
!style="background:#efefef;"| gęstość [kg/m³]
|-
|align=right| 100&nbsp; || &nbsp;958,4
|-
|align=right| 80&nbsp; || &nbsp;971,8
|-
|align=right| 60&nbsp; || &nbsp;983,2
|-
|align=right| 40&nbsp; || &nbsp;992,2
|-
|align=right| 30&nbsp; || &nbsp;995,7
|-
|align=right| 25&nbsp; || &nbsp;997,0
|-
|align=right| 20&nbsp; || &nbsp;998,2
|-
|align=right| 15&nbsp; || &nbsp;999,1
|-
|align=right| 10&nbsp; || &nbsp;999,7
|-
|align=right| 4,0&nbsp; || &nbsp;999,9720
|-
|align=right| 0&nbsp; || &nbsp;999,8
|-
|align=right| −10&nbsp; || &nbsp;998,2
|-
|align=right| −20&nbsp; || &nbsp;993,5
|-
|align=right| −30&nbsp; || &nbsp;983,9
|-
|colspan=2| Dane dla temperatur poniżej 0&nbsp;°C dot. wody [[Ciecz przechłodzona|przechłodzonej]]{{r|CRC88-194}}
|}

Woda, jako jedna z niewielu substancji, nie zwiększa swojej objętości [[funkcja monotoniczna|monotonicznie]] ze wzrostem [[temperatura|temperatury]] w całym obszarze występowania w stanie ciekłym, lecz przyjmuje wartość minimalną dla 3,98&nbsp;°C. W temperaturach niższych od tej wartości objętość wody zwiększa się wraz ze spadkiem temperatury, co wśród ogółu [[substancja chemiczna|substancji chemicznych]] jest [[Anomalia fizyczna|anomalią]]. Zjawisko to spowodowane jest specyficznym kształtem cząsteczki wody oraz istnieniem silnych [[wiązanie wodorowe|wiązań wodorowych]]. Wiązania te nadają wodzie względnie dużą gęstość, a ponadto pękają w obszarze anomalnym, zwiększając nieuporządkowanie wśród cząsteczek, a co za tym idzie, zwiększając również objętość cieczy. Z tego samego powodu objętość wody wzrasta również podczas [[krzepnięcie|krzepnięcia]] – dlatego lód pływa po powierzchni wody, rozsadza naczynia, kruszy spękane skały, niszczy nawierzchnię dróg itp.

== Zastosowanie wody ==
Jako substancja użytkowa woda ma wiele zastosowań. Najważniejsza jest ''[[woda pitna]]'', w [[gospodarstwo domowe|gospodarstwach domowych]] jest używana ''woda do celów sanitarno-bytowych'', w [[rolnictwo|rolnictwie]] zaś do nawadniania pól. Znaczne ilości wody zużywają zakłady przemysłowe. ''Woda przemysłowa'' może służyć jako substancja będąca przekaźnikiem [[ciepło|ciepła]], magazynująca ciepło lub je odbierająca (substancja chłodząca), poza tym jako [[reagent]], rozpuszczalnik itp.

Woda jest powszechnym i zwykle łatwo dostępnym [[Środek gaśniczy|środkiem gaśniczym]]. Jej działanie polega głównie na [[Absorpcja termiczna|absorpcji]] ciepła z gaszonego materiału. Dodatkowo para wodna powstająca podczas parowania wody utrudnia dostęp tlenu niezbędnego do podtrzymania dalszego procesu palenia{{r|OSP}}.

[[Plik:Baikal lakuaren HMtik Era.JPG|thumb|20% światowych zasobów wody słodkiej (23 000 [[kilometr#Kilometr sześcienny|km³]]) jest zgromadzone w jeziorze [[Bajkał]]]]
[[Plik:2014 Woda.jpg|thumb|Woda w fontannie]]

=== Rodzaje wody ===
Rodzaje wody w zależności od czystości i zastosowania (w przybliżeniu w kolejności procesu produkcyjnego):
* [[woda surowa]]
** [[woda opadowa]], np. deszczówka
** [[Wody powierzchniowe|woda powierzchniowa]], np. rzeka
** [[Wody podziemne|woda podziemna]]
*** [[Wody zaskórne|woda podskórna]]
*** [[Wody gruntowe|woda gruntowa]]
*** [[Wody wgłębne|woda wgłębna]]
*** [[Wody głębinowe|woda głębinowa]]
** [[woda źródlana]]
** [[woda mineralna]]
** [[Woda morska|woda słona]], np. morska
** [[woda słodka]], np. z jeziora
* [[woda użytkowa]] ([[zasoby wodne]])
** woda wodociągowa
** [[woda pitna]]
** [[woda przemysłowa]]
*** [[przygotowanie wody]]
**** [[Twardość wody|woda twarda]]
**** [[Twardość wody|woda miękka]]
**** [[woda demineralizowana]]
**** [[woda gorzka]]
**** [[woda odgazowana]]
*** [[woda zasilająca]]
*** [[woda kotłowa]]
*** [[woda obiegowa]]
*** [[skropliny]] (kondensat)
** [[woda destylowana]]
** [[woda redestylowana|woda podwójnie destylowana]] (woda redestylowana)
* [[ścieki]]
** [[ścieki komunalne]]
** [[ścieki bytowe]]
** [[ścieki przemysłowe]]
** [[Zęza|woda zęzowa]]
** [[fekalia]]
** [[gnojowica]]
** [[mocz]]

=== Zanieczyszczenia ===
* typ:
** mechaniczne, np. [[muł (geologia)|muł]]
** koloidalne, np. [[Oleje|olej]]
** roztwory, np. sól
** biologiczne, np. [[bakterie]] ([[Miano mikroorganizmów|miano Coli]]), [[wirusy]]

Klasyfikacja zanieczyszczeń ze względu na:
* sposób ich usuwania:
** zanieczyszczenia zawieszone i pływające; usuwane w procesach fizycznych [[sedymentacja|sedymentacji]] lub [[filtracja|filtracji]]
** zanieczyszczenia koloidalne – o cząsteczkach wielkości poniżej 100&nbsp;μm; usuwane w specjalnych procesach, np. [[ultrafiltracja|ultrafiltracji]], [[koagulacja|koagulacji]]
** zanieczyszczenia rozpuszczone – w formie roztworu; usuwane metodami fizykochemicznymi lub metodami chemicznymi.
* wpływ na zdrowie:
** związki trujące i szkodliwe
** związki nieszkodliwe – w zależności od stężenia mogą równocześnie wskazywać na zanieczyszczenie wody
** związki pożądane dla zdrowia.
* ich pochodzenie:
** biologiczne i bakteriologiczne
** fizyczne
** chemiczne
** izotopami pierwiastków promieniotwórczych.

=== Oczyszczanie ===
[[Plik:The Water Planet.jpg|thumb|250px|Woda pokrywa 71% powierzchni Ziemi]]
''biologiczne:''
* [[bakterie]]
* inne [[mikroorganizm]]y
''chemiczne:''
* [[ozonowanie wody]]
* strącanie [[Osady|osadów]]
* [[wymiana jonowa]]
* [[chlor]]owanie
''mechaniczne:''
* [[destylacja]]
* [[filtracja]]
* [[odwrócona osmoza]]
* [[sedymentacja]]
* [[krystalizacja]]

== Dostęp do wody ==
Według [[Światowa Organizacja Zdrowia|Światowej Organizacji Zdrowia]] „dostęp do bezpiecznej wody pitnej jest niezbędny dla zdrowia, jest podstawowym prawem człowieka i elementem skutecznej polityki ochrony zdrowia”<ref>{{Cytuj |autor = World Health Organisation |tytuł = Guidelines for Drinking-water Quality |data = 2017 |isbn = 978-92-4-154995-0 |url = http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/254637/9789241549950-eng.pdf;jsessionid=DA6171D77279042976C951FA548B1900?sequence=1}}</ref>.

Dostęp do bezpiecznej wody pitnej stał się jednym z priorytetów [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]]. W Agendzie na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 ONZ wśród 17 [[Cele Zrównoważonego Rozwoju 2030|celów]] dostęp do wody został podany jako pozycja 6: ''Zapewnić wszystkim ludziom dostęp do wody i warunków sanitarnych poprzez zrównoważoną gospodarkę zasobami wodnymi''<ref>{{Cytuj |tytuł = Cel 6: Zapewnić wszystkim ludziom dostęp do wody i warunków sanitarnych , poprzez zrównoważoną gospodarkę zasobami wodnymi |data dostępu = 2023-01-04 |opublikowany = www.un.org.pl |url = http://www.un.org.pl/cel6}}</ref>. Wśród działań, które mają zapewnić osiągnięcie tego celu, znajduje się działanie 6.1: ''Do 2030 roku zapewnić powszechny i sprawiedliwy dostęp do bezpiecznej wody pitnej po przystępnej cenie''<ref>{{Cytuj |tytuł = Rezolucja przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne w dniu 25 września 2015 r. |url = https://www.unic.un.org.pl/files/164/Agenda%202030_pl_2016_ostateczna.pdf}}</ref>. Do śledzenia postępów w realizacji tego celu opracowano specjalny wskaźnik, tzw. drabinę wody pitnej<ref name=":1">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Progress on household drinking water, sanitation and hygiene, 2000-2020: Five years into the SDGs |data = 2021-07-01 |data dostępu = 2023-01-04 |opublikowany = UNICEF DATA |url = https://data.unicef.org/resources/progress-on-household-drinking-water-sanitation-and-hygiene-2000-2020/ |język = en-US}}</ref>.

Drabina wody pitnej składa się z pięciu poziomów:

# zarządzana w sposób bezpieczny (safely managed),
# podstawowa (basic),
# z ograniczonym dostępem (limited),
# nieulepszone źródła wody (unimproved),
# woda powierzchniowa (surface water)<ref name=":1" />.

W 2020 74% światowej populacji (5,8 miliardów ludzi)<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Drinking-water |data dostępu = 2023-01-04 |opublikowany = www.who.int |url = https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/drinking-water |język = en}}</ref> miało dostęp do tzw. wody zarządzanej w sposób bezpieczny, czyli ulokowanej na terenie obiektu mieszkalnego, dostępnej w razie potrzeby i wolnej od zanieczyszczeń. Pozostałe 2 miliardy osób nie miało dostępu do wody zarządzanej w sposób bezpieczny:

* 1,2 miliarda ludzi miało dostęp do podstawowych usług w zakresie wody, tj. ulepszone źródło wody w odległości do 30 minut podróży w obie strony,
* 282 miliony osób z ograniczonym dostępem do wody, tj. ulepszone źródło wody w odległości ponad 30 minut podróży w obie strony,
* 368 miliony osób pobierających wodę pitną z niezabezpieczonych studni lub źródeł,
* 122 miliony osób zbierających nieoczyszczoną wodę powierzchniową z jezior, stawów, rzek i strumieni<ref name=":0" />.

Woda z pozabezpiecznych źródeł może być zanieczyszczona odchodami, co może prowadzić do chorób zakaźnych, takich jak [[cholera]], [[biegunka]], [[Dyzenteria|czerwonka]], [[Wirus zapalenia wątroby typu A|wirusowe zapalenie wątroby typu A]], [[dur brzuszny]] czy [[Choroba Heinego-Medina|polio]]. Ograniczenie chorób przenoszonych przez wodę i rozwój bezpiecznych zasobów wodnych to główny cel publicznej służby zdrowia w krajach rozwijających się<ref name=":0" />.

Kraje, w których dochodzi do gwałtownych konfliktów, mogą mieć ograniczony dostęp do wody pitnej. Jedno z badań wykazało, że konflikt, w którym ginie ok. 2500 osób, pozbawia wody pitnej 1,8% populacji<ref>{{Cytuj |autor = Christian Davenport, Håvard Mokleiv Nygård, Hanne Fjelde, David Armstrong |tytuł = The Consequences of Contention: Understanding the Aftereffects of Political Conflict and Violence |czasopismo = Annual Review of Political Science |data = 2019-05-11 |data dostępu = 2023-01-04 |issn = 1094-2939 |wolumin = 22 |numer = 1 |s = 361–377 |doi = 10.1146/annurev-polisci-050317-064057 |url = https://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev-polisci-050317-064057 |język = en}}</ref>.

== Zobacz też ==
{{Wikicytaty|o wodzie}}
* [[monotlenek diwodoru]]
* [[wirtualna woda]]
* ''[[Woda – wielka tajemnica]]'' – film dokumentalny o strukturze wody
* [[Woda (album)]]
''Roztwory wodne'':
* [[woda wapienna]]
* [[woda królewska]]
* [[woda amoniakalna]]
* [[nadtlenek wodoru|woda utleniona]]
* [[woda pogazowa]]
* [[woda kwiatowa]], [[woda kolońska]]
* [[woda gazowana|woda sodowa]], [[woda mineralna]], [[woda stołowa]]

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="awash">{{Cytuj stronę |url = http://www.nasa.gov/jpl/the-solar-system-and-beyond-is-awash-in-water/ |tytuł = The Solar System and Beyond is Awash in Water |autor = Preston Dyches |autor2 = Felicia Chou |data = 2015-04-07 |opublikowany = [[NASA]] / Jet Propulsion Laboratory |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20150410140948/http://www.nasa.gov/jpl/the-solar-system-and-beyond-is-awash-in-water/ |zarchiwizowano = 2015-04-10 |data dostępu = 2015-04-10 }}</ref>
<ref name="Barry">{{cytuj pismo |nazwisko = Barry |imię = M. |nazwisko2 = Hughes |imię2 = J.M. |tytuł = Talking dirty--the politics of clean water and sanitation |url = http://www.nejm.org/doi/pdf/10.1056/NEJMp0804650|czasopismo = N Engl J Med |wolumin = 359 |numer = 8 |strony = 784–787 |rok = 2008 |doi = 10.1056/NEJMp0804650 |pmid = 18716296}}</ref>
<ref name="Bielanski 2002">{{cytuj książkę |nazwisko = Bielański |imię = Adam |autor link = Adam Bielański (chemik) |tytuł = Podstawy chemii nieorganicznej |data = 2002 |wydanie = 5 |wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN|PWN]] |miejsce = Warszawa |isbn = 83-01-13654-5 |strony = 601–602}}</ref>
<ref name="Braun">{{cytuj pismo |nazwisko = Braun |imię = Charles L. |nazwisko2 = Smirnov |imię2 = Sergei N. |tytuł = Why is water blue? |url = http://inside.mines.edu/fs_home/dwu/classes/CH353/study/Why%20is%20Water%20Blue.pdf |czasopismo = [[Journal of Chemical Education]] |wolumin = 70 |wydanie = 8 |strony = 612–614 |rok = 1993 |doi = 10.1021/ed070p612 |język = en}}</ref>
<ref name="ceram">{{cytuj |url = https://web.archive.org/web/20140506202823/http://ceram.agh.edu.pl/~icmmagh/Kursy/9.doc|tytuł = Laboratorium z chemii fizycznej |opublikowany = Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki AGH}}</ref>
<ref name="Chaplin">{{cytuj stronę |url = http://www.lsbu.ac.uk/water/vibrat.html |tytuł = Water Absorption Spectrum |autor = Martin Chaplin |data = 2011-11-15 (data ostatniej aktualizacji) |data dostępu = 2012-03-20}}</ref>
<ref name="CRC88-194">{{cytuj książkę |tytuł = CRC Handbook of Chemistry and Physics |wydawca = CRC Press |miejsce = Boca Raton |wydanie = 88 |data = 2008 |strony = '''6'''-194}}</ref>
<ref name="CRC88-4">{{cytuj książkę |tytuł = CRC Handbook of Chemistry and Physics |wydawca = CRC Press |miejsce = Boca Raton |wydanie = 88 |data = 2008 |strony = '''6'''-4, '''6'''-5}}</ref>
<ref name="Fluka">{{Sigma-Aldrich|12156|FLUKA|data dostępu=2011-05-05|MSDS=tak|język=en}}</ref>
<ref name="GESTIS">{{GESTIS|ZVG=1140|data dostępu=2011-05-05|nazwa=Water}}</ref>
<ref name="iap">„Guideline on the Use of Fundamental Physical Constants and Basic Constants of Water”, The International Association for the Properties of Water and Steam, Gaithersburg, Maryland, USA, September 2001, [http://www.iapws.org/relguide/fundam.pdf (pdf)].</ref>
<ref name="inner">{{cytuj |url = https://web.archive.org/web/20131112044620/http://news.nationalgeographic.com/news/2002/03/0307_0307_waterworld.html|tytuł = Inner Earth May Hold More Water Than the Seas |autor = Ben Harder |data = 2002-03-07 |opublikowany = National Geographic News |język = en }}</ref>
<ref name="ISM">{{cytuj książkę |nazwisko = Kwok |imię = Sun |tytuł = Physics And Chemistry of the Interstellar Medium |wydawca = University Science Books |data = 2007 |isbn = 1891389467}}</ref>
<ref name="Mars">{{cytuj | url = http://web.archive.org/web/20090206154238/http://wiadomosci.gazeta.pl:80/Wiadomosci/1,80708,5544084.html| tytuł = Sonda Phoenix potwierdza istnienie wody na Marsie  | opublikowany = wiadomosci.gazeta.pl| data =2008-07-31}}</ref>
<ref name="Mechanika">{{cytuj |autor = Krystyna Jeżowiecka-Kabsch, Henryk Szewczyk |tytuł = Mechanika płynów |url = https://web.archive.org/web/20120710194205/http://www.dbc.wroc.pl/Content/486/mechanika_plynow.pdf|wydawca = Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej |miejsce = Wrocław |data = 2001 |s= 358}}</ref>
<ref name="OSP">{{cytuj |url = https://web.archive.org/web/20110922235132/http://www.osptrzesn.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=68&Itemid=78 |tytuł = Środki gaśnicze i podręczny sprzęt gaśniczy |opublikowany = Ochotnicza Straż Pożarna w Trześni }}</ref>
<ref name="umk">{{Cytuj stronę |url = http://www.fizyka.umk.pl/~lab2/tables/H2O.html |tytuł = Gęstość wody dla temperatur 0...40&nbsp;°C |nazwisko = |imię = |opublikowany = |data = |data dostępu = 2014-02-23}} (dane za {{cytuj pismo |autor = Bigg, PH |tytuł = Density of water in SI units over range 0-40 degrees C |czasopismo = British Journal of Applied Physics |wolumin = 18 |wydanie = 4 |strony = 521-\& |rok = 1967 |doi = 10.1088/0508-3443/18/4/315 |język =}}).</ref>
<ref name="Wolke">{{cytuj książkę |nazwisko = Wolke |imię = Robert L. |autor link = Robert Wolke |tytuł = Co Einstein powiedział swojemu fryzjerowi |wydawca = Klub Dla Ciebie |data = 2002 |isbn = 83-88729-93-4}}</ref>
<ref name="Zamarovský">{{cytuj książkę|nazwisko=Zamarovský|imię=Vojtech|autor link=Vojtech Zamarovský|tytuł=Bohovia a hrdinovia antických bájí|wydawca=Perfekt a.s.|miejsce=Bratislava|rok=1998|strony=258–259|język=sk|isbn=80-8046-098-1}}; polskie wydanie: ''Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej'' (''Encyklopedia mitologii antycznej'', ''Słownik mitologii greckiej i rzymskiej'').</ref>
}}

== Bibliografia ==
* {{CRC90}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Reale |imię = Giovanni |tytuł = Historia filozofii starożytnej |tom = 1 |wydawca = Wydawnictwo KUL |miejsce = Lublin |rok = 1994 |odn=tak}}
* M. Overman ''Woda'', PWN, Warszawa 1977.
* M.L. Biełaja ''Teoria wody – od wieku XVIII do dziś'' w: [[Problemy (czasopismo)|Problemy]] nr 5/1989.
* E. Grochowicz, J. Korytkowski ''Ochrona przyrody i wód'' cz. 1, WSiP, Warszawa 1996, {{ISBN|83-02-06010-0}}.

{{Woda}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Rozpuszczalniki]]
[[Kategoria:Woda| ]]
[[Kategoria:Tlenki]]
[[Kategoria:Związki wodoru]]