Tekst źródłowy strony Ułamek objętościowy

{{wikisłownik|ułamek objętościowy}}
'''Ułamek objętościowy''' – jeden ze sposobów wyrażenia [[Stężenie|stężenia]] substancji w [[mieszanina|mieszaninie]], zdefiniowany jako stosunek [[objętość|objętości]] danego składnika do sumy objętości wszystkich składników mieszaniny przed ich zmieszaniem<ref group="uwaga">Mimo obowiązującej definicji [[Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej|Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej]] (IUPAC), zdarzają się przypadki, w których podawana jest odmienna definicja ułamka objętościowego w postaci stosunku objętości składnika do objętości całego roztworu po zmieszaniu (por. np. {{odn|ref=nie|Minczewski|Marczenko|2001|s=53}}, {{odn|ref=nie|Cygański|1999|s=85}}).</ref><ref name="IUPAC" />:
: <math>\phi_A = \frac{V_A}{V}</math>
: gdzie: ''ϕ''<sub>A</sub> – ułamek objętościowy składnika A; ''V''<sub>A</sub> – objętość składnika A przed zmieszaniem, ''V'' – suma objętości wszystkich składników przed zmieszaniem

Konieczność wykorzystania objętości składników przed ich zmieszaniem wynika z występowania zjawiska [[kontrakcja objętości|kontrakcji objętości]] (objętość mieszaniny mogłaby być równa sumie objętości poszczególnych składników wyłącznie dla [[roztwór doskonały|roztworu idealnego]]). Ponadto objętości wszystkich składników mieszaniny powinny być mierzone w tych samych warunkach temperatury i ciśnienia, gdyż objętość jest wielkością od nich zależną<ref name="Całus" /><ref name="ET" />.

Ułamek objętościowy jest [[Wielkość bezwymiarowa|wielkością niemianowaną]], natomiast suma ułamków objętościowych wszystkich składników danej mieszaniny jest równa jedności<ref name="Całus" />. Ułamek objętościowy może być wyrażony w [[procent]]ach, jednak w większości źródeł [[stężenie procentowe|stężeniem procentowym objętościowym]] lub procentem objętościowym (oznaczanym „{{nowrap|% obj.}}”, „{{nowrap|% v/v}}” bądź „vol%”){{refn|Stosowanie tego typu oznaczeń jest niezalecane przez IUPAC, gdyż dodawanie określeń jest możliwe wyłącznie do symboli wielkości fizycznych, nie zaś do samych jednostek<ref name="GreenBook" />.|grupa=uwaga|nazwa=symbol}} określa się inną wielkość, tj. wyrażony w procentach stosunek objętości składnika do objętości roztworu po zmieszaniu<ref>{{cytuj |tytuł = Fundamentals of Analytical Chemistry |autor = Douglas A. Skoog, Donald M. West, F. James Holler, Stanley R. Crouch |s = 71 |wydawca = Cengage Learning |data = cop 2014 |isbn = 978-0-495-55828-6 |miejsce = Belmont |wydanie = 9}}</ref><ref name="Cygański">{{cytuj |autor = Andrzej Cygański |tytuł = Chemiczne metody analizy ilościowej |wydawca = Wydawnictwa Naukowo-Techniczne |wydanie = 5 |miejsce = Warszawa |data = 1999 |isbn = 8320424100 |s = 85 |odn = tak}}</ref><ref name="Minczewski">{{cytuj |autor = Minczewski, Jerzy; Marczenko, Zygmunt |tytuł = Chemia analityczna |wolumin = 1 |opis=''Podstawy teoretyczne i analiza jakościowa'' |miejsce = Warszawa |data = 2001 |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |isbn = 8301134992 |s = 53 |odn = tak}}</ref>.

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
<references>
* <ref name="IUPAC">{{GoldBook|V06643|nazwa={{nowrap|volume fraction, ϕ}}}}</ref>
* <ref name="Całus">{{cytuj książkę |nazwisko = Całus |imię = Henryk |tytuł = Podstawy obliczeń chemicznych |wydanie = 6 |rok = 1975 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwa Naukowo-Techniczne |strony = 69}}</ref>
* <ref name="ET">{{ET-Chemia|2|strony=674|hasło=Stężenie roztworu}}</ref>
* <ref name="GreenBook">{{GreenBook2008|strony=97}}</ref>
</references>

{{Sposoby wyrażania stężeń}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Stechiometria]]