Tekst źródłowy strony Szynszyla mała

{{wyróżnienie|DA}}
{{Zwierzę infobox
 |nazwa zwyczajowa       = Szynszyla mała
 |nazwa łacińska         = ''Chinchilla lanigera''
 |TSN                    = 584704
 |zoolog                 = [[Edward Turner Bennett|Bennett]], 1829
 |okres istnienia        = 
 |grafika                = Chinchilla lanigera (Wroclaw zoo)-2.JPG
 |opis grafiki           = 
 |typ                    = [[strunowce]]
 |podtyp                 = [[kręgowce]]
 |gromada                = [[ssaki]]
 |podgromada             = [[żyworodne]]
 |infragromada           = [[łożyskowce]]
 |rząd                   = [[gryzonie]]
 |podrząd                = [[jeżozwierzowce]]
 |infrarząd              = [[jeżozwierzokształtne]]
{{Wstaw takson|[[Caviomorpha]]}}
 |rodzina                = [[szynszylowate]]
 |podrodzina             = [[Chinchillinae]]
 |rodzaj                 = [[szynszyla]]
 |gatunek                = szynszyla mała
 |synonimy               = 
* ''Mus laniger'' <small>[[Juan Ignacio Molina|Molina]], 1782</small>{{r|mammalian}}
* ''Cricetus laniger'' <small>[[Étienne Geoffroy Saint-Hilaire|É.Geoffroy St.-Hilaire]], 1803</small>{{r|mammalian}}
* ''L[emmus]. laniger'' <small>[[Friedrich Tiedemann|Tiedemann]], 1808</small>{{r|mammalian}}
* ''C[ricetus]. chinchilla'' <small>Fischer, 1814</small>{{r|mammalian}}
* ''Chinchilla laniger'' <small>[[Edward Turner Bennett|Bennett]], 1829</small>{{r|mammalian}}
* ''Eriomys lanigera'' <small>[[Martin Lichtenstein|Licht.]], 1830</small>{{r|brehm}}
* ''Callomys laniger'' <small>[[Alcide d’Orbigny|d’Orbigny]] i [[Isidore Geoffroy Saint-Hilaire|I.Geoffroy Saint-Hilaire]], 1830</small>{{r|mammalian}}
* ''Lagostomus laniger'' <small>[[Georges Cuvier|Cuvier]], 1830</small>{{r|mammalian}}
* ''Aulacodus laniger'' <small>[[Johann Jakob Kaup|Kaup]], 1832</small>{{r|mammalian}}
* ''Chinchilla velligera'' <small>[[Heinrich Prell|Prell]], 1934</small>{{r|mammalian}}
 |status IUCN            = EN
 |IUCN id                = 4652
 |mapa występowania      = Carte-Popullation des chinchillas.jpg
 |opis mapy występowania = Kolorem szarym oznaczone zostało historyczne rozmieszczenie ''C. lanigera''; punkty czerwone – jedyne znane obecnie stanowiska
 |wikispecies            = Chinchilla lanigera
 |commons                = Category:Chinchilla lanigera
 |wikisłownik            = szynszyla mała
}}
'''Szynszyla mała''' (''Chinchilla lanigera'') – [[endemit|endemiczny]] gatunek [[Gryzonie|gryzonia]] z rodziny [[szynszylowate|szynszylowatych]]{{r|mammalian|msw}}, o pięknym futrze{{r|Socha}} uznawanym za najlepsze i najbardziej miękkie oraz jedno z najcenniejszych na świecie, które na przestrzeni ostatnich 200 lat było głównym powodem masowych polowań na te zwierzęta. Dzika, rabunkowa gospodarka łowiecka doprowadziła do wybicia niemal całej populacji szynszyli na wolności. ''C. langiera'' żyje obecnie niemal wyłącznie na terenie [[Rezerwat Narodowy Las Chinchillas|Rezerwatu Narodowego Las Chinchillas]] ([[język hiszpański|hiszp.]] ''Reserva Nacional Las Chinchillas'') – [[rezerwat przyrody|rezerwatu]] położonego w okolicy miasta [[Illapel]] w [[Chile|chilijskiej]] [[Choapa (prowincja)|prowincji Choapa]] – oraz w 42 koloniach rozsianych w jego okolicy{{r|jimenez2}}. Szynszyla mała jest obecnie zaliczana przez [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody]] (IUCN) do gatunków [[Gatunek zagrożony|krytycznie zagrożonych]] na wolności{{r|jimenez}}.

== Historia odkrycia i badań ==
[[Plik:Chinchilla lanigera (Eriomys lanigera).jpg|thumb|160px|left|''Eriomys lanigera'' ryc. „[[Alfred Brehm|Brehms Tierleben]]”, (1883)]]
Indianie od wieków wykorzystywali skórki szynszyli do wykonania okryć wierzchnich. Z czasem ubiory wykonane z futer szynszyli stały się oznaką luksusu. Na zwierzęta o pięknym futrze zwrócili także uwagę [[Europa|Europejczycy]]. Pierwsza pisemna wzmianka na temat szynszyli pojawiła się w wydanej w [[Sewilla|Sewilli]] w 1590 roku ''Historia Natural y Moral de las Indias''{{r|acosta}}. Jej autor, [[Hiszpania|hiszpański]] [[Jezuici|jezuita]] [[José de Acosta]], opisuje, że „...chinchillas to kolejny gatunek małych zwierząt jak [[Wiewiórkowate|wiewiórka]]; mają futra cudownie miękkie...”.

W 1782 roku jako pierwszy badacz szynszylę opisał w swojej ''Historii natury w Chile'' chilijski jezuita i [[Historia naturalna|naturalista]] [[Juan Ignacio Molina]]{{r|molina}}. Kolejnym solidnym opisem gatunku była wydana w 1846 roku słynna praca [[George Robert Waterhouse|George’a Waterhouse’a]] ''Historia naturalna ssaków''{{r|waterhouse}}.

== Systematyka ==
[[Plik:Chinchilla - croquis comparatif.svg|thumb|160px|left|Przedstawiciele rodzaju ''Chinchilla'']]
''Chinchilla'' jest nazwą [[Rodzaj (biologia)|rodzajową]] dla dwóch żyjących współcześnie [[Gatunek (biologia)|gatunków]]: szynszyli małej (''Chinchilla lanigera''){{r|jimenez}}, oraz [[szynszyla krótkoogonowa|szynszyli krótkoogonowej]] (''Chinchilla chinchilla''{{r|msw}} lub ''Chinchilla brevicaudata''{{r|itis2|mammalian}}) określanej również jako ''Bolivian chinchilla'', ''Peruvian chinchilla'' lub ''Royal chinchilla''. Literatura zoologiczna na temat gatunków szynszyli jest nieuporządkowana i w przeszłości była dość skąpa, a w 1937 roku Theodor Bidlingmaier wspominał jedynie o zauważalnych różnicach morfologicznych poszczególnych kolonii i lokalizacji{{r|notes}}. Gryzonie z rodzaju ''Chinchilla'' zostały przez człowieka przetrzebione i nie można obecnie stwierdzić, czy w niedalekiej przeszłości nie istniały odrębne gatunki lub podgatunki szynszyli{{r|miller}}.

Po przeprowadzeniu porównawczych badań genetycznych osobników z kolonii żyjących w okolicach Auco, z szynszylami z rejonu [[Talca]] naukowcy stwierdzili, że [[Genetyka populacyjna|różnice w budowie genetycznej]] między poszczególnymi populacjami żyjącymi na wolności są duże{{r|ponzio}}. Zdaniem badaczy forma udomowiona szynszyli jest w rzeczywistości [[Mieszaniec|hybrydą]] powstałą w wyniku krzyżowania gatunków z rodzaju ''Chinchilla''{{r|mammalian|ponzio}}, prawdopodobnie ''C. lanigera'' z ''C. chinchilla'' (''C. brevicaudata''){{r|vet-lyon}}. Wobec tego faktu, a także znacznych różnic, jakie po udomowieniu tych ''Chinchilla'' zachodzą na skutek [[Kojarzenie krewniacze|inbredu]], uzasadnione byłoby używanie odrębnego określenia dla formy szynszyli udomowionych. Mimo licznych aluzji w literaturze zoologicznej{{r|vet-lyon|mammalian|ponzio}} formalnie nie została przyjęta żadna odmienna forma nazewnictwa dla szynszyli hodowlanej.

=== Etymologia ===
W 1782 roku [[Juan Ignacio Molina]] opisał szynszylę jako ''Mus laniger''{{r|molina}} od: ''mys (μυς)'', czyli „[[Murini|mysz]]”, oraz ([[Łacina|łac.]]) ''lanigier'' znaczącego „wełnisty” „włochaty”. W 1829 roku [[Edward Turner Bennett|Bennett]] zaproponował dla tego [[Rodzaj (biologia)|rodzaju]] nazwę ''Chinchilla'' korygując równocześnie [[Nomenklatura zoologiczna|epitet gatunkowy]] do formy żeńskiej: ''lanigera''. Niektórzy zoolodzy nie zgadzają się z tym utrzymując, że używana winna być forma ''Chinchilla laniger''{{r|mammalian}}. Nowa nazwa rodzajowa ''chinchilla'' wywodziła się z nazewnictwa lokalnego, a źródłosłów prawdopodobnie pochodził ze zbitki używanych w [[język keczua|języku keczua]] słów: „chin” (cichy, milczący) i „sinchi” (silny, odważny) z [[Przyrostek|sufiksem]] typowym dla zdrobnień „lla”, co w rezultacie dawało określenie cech zwierzęcia: silne, ciche, małe{{r|mammalian|osgood}}. Inna teoria mówi o tym, że nazwa ''chinchilla'' mogła pochodzić od nazwy chilijskich Indian [[Chincha]] i w zestawieniu z sufiksem zmiękczającym „lla” oznacza „mały Chincha”{{r|ask}}.

== Genetyka ==
[[kariotyp|Garnitur chromosomowy]] ''C. lanigera'' tworzą 64 [[chromosom]]y{{r|mammalian}}.

== Budowa ciała ==
=== Morfologia ===
Szynszyla mała ma wielkość niedużego królika. Okazy żyjące na wolności są wyraźnie mniejsze od znanych z warunków hodowlanych. U szynszyli zaznacza się [[dymorfizm płciowy]] w rozmiarach ciała zwierząt – samice są nieznacznie większe od samców.
{| class="wikitable"
|+Masa ciała<br><small>(Angel E. Spotorno, Carlos A. Zuleta, J. Pablo Valladares,
Amy L. Deane, Jaime E. Jiménez, 2004){{r|mammalian}}</small>
|-
!  !! masa !! przedział
|-
| samce na wolności|| (średnia) 412 g|| 369–493 g
|-
| samice na wolności|| (średnia) 422 g|| 379–450 g
|-
| samce w hodowli|| do 600 g||
|-
| samice w hodowli|| do 800 g||
|}
[[Plik:Chichilla-Paw-front leg.JPG|thumb|170px|Łapa przednia]]
[[Plik:Chichilla-Paw-Back leg.JPG|thumb|170px|Łapa tylna]]
Czaszka szynszyli małej jest szeroka. Uszy są duże (45–48 mm), owalne, pokryte krótką, rzadką sierścią. Przedne łapy są mocno zredukowane i wyposażone w 5 palców. Mocne łapy tylne, na końcu porośnięte sztywną szczeciniastą sierścią, są zakończone 3 głównymi palcami. Czwarty, boczny, jest słabo rozwinięty. Pazury szynszyli są krótkie{{r|mammalian}}.

''C. lanigera'' ma gęste, bardzo miękkie futro, o sierści długiej na 2–4 cm{{r|jimenez}}. W naturze włosy części grzbietowej mają kolor niebieskawoszary i srebrnoszary, a na części brzusznej żółtobiały{{r|mammalian}}. Sierść jest bardzo gęsta, bowiem rośnie w pęczkach po 50–75 włosów z jednego [[mieszek włosowy|mieszka włosowego]]{{r|wilcox}}. Wyjątkowa jedwabistość, gęstość i barwa futer szynszyli jest przyczyną ogromnego popytu na produkowane z nich wyroby, a w rezultacie wybicia ogromnych populacji i zagrożeniem dla istnienia gatunku{{r|cortes2000}}. ''C. lanigera'' ma obfite, długie na około 10–13 cm [[włosy czuciowe|wibryssy]]{{r|wilcox}}. Ogon jest długi porośnięty szorstką sierścią o włosie krótszym u nasady ogona (30–40 mm), a dłuższym przy jego końcu (50–60 mm){{r|mammalian}}. Samice ''C. lanigera'' mają dwie pary [[Gruczoł mlekowy|sutków]] na piersiach, zaś samice udomowione mają także jeszcze jedną parę zlokalizowaną w pachwinie{{r|mammalian}}.

Szynszyla mała ma [[uzębienie]] o charakterze [[Hypsodontyzm|hypsodontycznym]] (wysokokoronowe), co oznacza [[zęby]] o krótkich korzeniach i masywnej koronie. [[Wzór zębowy]]: <math>\tfrac{1 0 1 3}{1 0 1 3}</math>{{r|skul}}. Zęby rosną przez całe życie zwierzęcia. Siekacze rosną o 5–7,5 cm rocznie{{r|mammalian}}. Ciemnożółta barwa uzębienia jest traktowana jako oznaka zdrowia zwierząt{{r|Hillyer}}.

== Fizjologia ==
Temperatura ciała szynszyli małej zawiera się w przedziale 38–39&nbsp;°C. Temperatura ciała szynszyli z hodowli mierzona w [[odbyt|odbycie]] wynosi: 35,8&nbsp;°C dla samców, a 36,4&nbsp;°C dla samic. [[Tętno|Puls]]: 100–150 na minutę. [[Mocz]] ''C. lanigera'' jest mocno skoncentrowany. Nie stwierdzono zmniejszania się stężenia jonów sodu w moczu przy okresowym ograniczeniu dostępu do wody i pożywienia. [[Kał|Odchody]] są ciemne, podłużne i twarde, średnio o długości 8,6 mm, a przekroju 3,9 mm. Wymiary zależą jednak od wieku i wielkości osobnika, a także od płci{{r|mammalian}}. [[Kał]] samców jest dłuższy i węższy{{r|jimenez}}. Szynszyle dbają o higienę sierści. Czyszczą ją, „kąpiąc” się w piasku. W tym celu pozostawiają w okolicy wejścia do nory koło o promieniu około 40 cm, który służy za wannę do tych kąpieli{{r|mammalian}}.

== Tryb życia ==
Szynszyle małe wiodą życie na otwartej przestrzeni, w szczelinach skalnych, grotach, małych przedsionkach tworzących się w usypiskach kamieni. Prowadzą nocny tryb życia{{r|jimenez}}. Są bardzo socjalne i rodzinne, co widać choćby w sprawowaniu opieki nad baraszkującymi młodymi przez obydwoje rodziców. Matki często podsuwają swym pociechom kawałki pożywienia. Kiedy widzą zagrożenie, stają jednak agresywne w stosunku do nieprzyjaciela. Stroszą sierść, szczerzą zęby, a w niewoli starają się także polać przeciwnika moczem{{r|mammalian}}.

=== Cykl życiowy ===
[[Owulacja]] u samicy ''C. lanigera'' trwa średnio 48 godzin, zaś pełny [[Cykl miesiączkowy|cykl]] średnio około 38,1 dnia{{r|mammalian}}. Ciąża trwa 105–118 dni (średnio 111). Stwierdzono, że u samic w niewoli [[owulacja]] jest spontaniczna, czasem następuje nawet przed otwarciem pochwy{{r|mammalian}}. Poród zazwyczaj zaczyna się wczesnym rankiem. Po porodzie samica zjada [[Łożysko (anatomia)|łożysko]]{{r|Hillyer}}. Udomowiona szynszyla rodzi zazwyczaj w okresie od maja do listopada (na półkuli południowej) lub od listopada do maja (na półkuli północnej). Zazwyczaj miot liczy od 1 do 6 młodych, najczęściej 2–3. Proporcja płci u noworodków (samce:samice) wynosi od 1,1 do 1,24 – w zależności od badanej populacji. Śmiertelność przy porodzie wynosi 10,4%. Noworodki mają otwarte oczy, pełne uzębienie, ważą średnio 52 g, a ich skórę pokrywa futro{{r|mammalian}}. Po godzinie od porodu młode zaczynają samodzielnie chodzić. Matka karmi je mlekiem przez pierwsze 6–8 tygodni życia, ale po pierwszym tygodniu zjadają już stały pokarm{{r|Hillyer}}. Malce zazwyczaj piją mleko matki leżąc na plecach. Dolną wiekową granicą zdolności do samodzielnego przeżycia jest 25 dni. Wymiana sierści na „dorosłą” zachodzi po 2 miesiącach życia. Młode szynszyle ważą już wówczas średnio 342,9 g. Dojrzałość płciową ''C. lanigera'' osiąga zazwyczaj po 8 miesiącach, ale może ona nastąpić wcześniej – nawet po pierwszych 5,5 miesiąca życia{{r|mammalian}}.

Długość życia tych gryzoni na wolności dochodzi do 6 lat{{r|jimenez}}, choć niektóre źródła wspominają o maksymalnym wieku 10 lat. W hodowli ''C. lanigera'' dożywają nawet do 20 lat{{r|Gurgel}}.

=== Struktura społeczna ===
''C. lanigera'' jest zwierzęciem stadnym. Żyje w koloniach liczących od kilku do kilkuset osobników{{r|jimenez}}, ale tylko dwie znane zoologom [[Populacja (biologia)|populacje]] mają liczebność rzędu 450–500 sztuk. Poszczególne kolonie zajmują zwykle powierzchnię 1,5 do 113,5 ha, przy przeciętnym zagęszczeniu rzędu 4,37 zwierząt na hektar. Wielkość kolonii nie jest zmienna między okresami o małej i dużej ilości opadów{{r|mammalian}}.

=== Znakowanie terenu ===
''C. lanigera'' oznaczają swoje terytorium moczem{{r|mammalian}}.

=== Głos ===
Szynszyle komunikują się za pomocą wydawanych dźwięków. Sygnały te są zróżnicowane i poszczególne dźwięki można przypisać do konkretnych znaczeń. Hodowcy rozróżniają dźwięki komunikacji między dorosłymi szynszylami, sygnały alarmowe dla stada, dźwięki komunikacji matki z młodymi, wyrażające zdenerwowanie i inne{{r|vocal}}.

== Rozmieszczenie geograficzne ==
[[Plik:Wild chinchilla's land.png|thumb|170px|Strefy zamieszkania gatunków ''[[Szynszyla|Chinchilla]]'' w Andach]]
[[Plik:Habitat du Chinchilla lanigera - Auco.jpg|thumb|170px|Środowisko naturalne ''C. lanigera'' w okolicy chilijskiego Auco]]
Niewiele wiadomo o historycznych miejscach rozmieszczenia populacji ''C. lanigera'', bowiem przez dziesięciolecia gatunek był tępiony przez człowieka, a nie prowadzono szczegółowych badań populacji na wolności{{r|jimenez}}.

Dzika populacja ''C. lanigera'' żyje w [[Rezerwat Narodowy Las Chinchillas|Rezerwacie Narodowym Las Chinchillas]] (hiszp. ''Reserva Nacional Las Chinchillas'') – [[rezerwat przyrody|rezerwacie]] położonym w okolicy miasta [[Illapel]] w chilijskiej [[Choapa (prowincja)|prowincji Choapa]] ([[Coquimbo (region)|region Coquimbo]]) – oraz w okolicy chilijskiego [[La Higuera (Chile)|La Higuera]] położonego 100 km na północ od [[Coquimbo]]{{r|jimenez}}. Zoolodzy w przeszłości odnotowywali także występowanie dzikich szynszyli w okolicach [[Talca]] i na północy Chile aż po granicę z [[Peru]]. W połowie XIX wieku nie znajdywano kolonii szynszyli dalej na południe Chile niż do rzeki [[Choapa (rzeka)|Choapa]]{{r|mammalian}}. Zdecydowana większość dzikich ''C. lanigera'' jest jednak skupiona w 42 koloniach rozsianych dookoła ''Las Chinchillas Nacional Reserve''{{r|jimenez2}}.

Nie są znane żadne ślady kopalne ''C. lanigera''.

== Ekologia ==
''C. lanigera'' jest [[fitofag|roślinożercą]]. W skład jego menu wchodzą części około 24 gatunków roślin: [[krzew]]ów, [[wiechlinowate|traw]], [[zioła|ziół]], [[Sukulenty|sukulentów]] i [[Nasiono|nasion]]. Szynszyle chętnie wybierają pożywienie bogate we [[Celuloza|włókna]], a z małą zawartością [[Lignina|ligniny (drzewnika)]]{{r|mammalian}}. Do ulubionych roślin należą [[wiechlinowate|trawy]]  – ''[[Nassella chilensis]]''{{r|cortes}} oraz ''[[Stipa plumosa]]''{{r|mammalian}}. Poza nimi szynszyle chętnie zjadają części [[krzew]]ów: ''[[Lobelia polyphylla]]'', ''[[Heliotropium stenophyllum]]'', ''[[Proustia cuneifolia]]'', ''[[Bridgesia incisifolia]]'' i ''[[Portieria chilensis]]''. Wśród [[roślina zielna|roślin zielnych]] uznaniem cieszą się także ''[[Oxalis carnosa]]'' i [[paprocie|paproć]] ''[[Adiantum chiliensis]]'', z sukulentów – ''[[Puya berteroniana]]''{{r|cortes}}. Podczas posiłku szynszyle siedzą wyprostowane, trzymając zjadany pokarm w przednich łapach{{r|mammalian}}. Zmienność menu uzależniona jest od pór roku i obfitości opadów w poszczególnych latach. Pora sucha trwa w [[Chile]] od października do kwietnia, zaś opady są stosunkowo częstsze między majem a sierpniem{{r|cortes}}.

Do drapieżników polujących na szynszyle należy [[Nibylis andyjski|kolpeo]], którego łupem padają zarówno młode jak i dorosłe osobniki, oraz polujący raczej tylko na młode szynszyle [[puchacz magellański]]{{r|mammalian}}.

Na wolności szynszyle często zapadają na [[Choroba pasożytnicza|pasożytniczą]] [[Choroba Chagasa|chorobę Chagasa (''trypanosomozę'')]], która wywoływana jest przez [[Świdrowiec amerykański|świdrowca amerykańskiego]] przenoszonego na te zwierzęta przez [[pluskwiaki]] ''[[Triatoma spinali]]''. Wyniki kilku niezależnych badań wskazują, że od 20 do 40% populacji w okolicy Auco zapadało na tę chorobę{{r|mammalian}}. W komercyjnej hodowli w [[Brazylia|Brazylii]] stwierdzono u hodowanych osobników ''C. lanigera'' kilka gatunków pasożytów: [[Ogoniastek jelitowy|ogoniastka jelitowego]] ([[Protisty|pierwotniak]] z grupy [[wiciowce|wiciowców]]), chorobotwórcze [[pierwotniaki]] ''Cryptosporidium'' oraz ''[[Eimeria chinchillae]]'' z grupy [[Apikompleksy|apikompleksów]]{{r|Gurgel}}.

=== Siedlisko ===
Naturalnym miejscem życia ''C. lanigera'' są jałowe, spieczone, surowe zbocza gór w północno-centralnym [[Chile]] na wysokości od ok. 400 do 1650 m n.p.m. Tereny te są skaliste i piaszczyste, rzadko porośnięte krzewami, ziołami, kaktusami, sukulentami. Szynszyle chętnie penetrują szczeliny i dziury między skałami, które mogą dawać ochronę przed drapieżnikami. Tereny zajmowane przez poszczególne kolonie zajmują zwykle od 1,5 do 113,5 ha{{r|mammalian}}. Większość z nich liczy mniej niż 50 osobników, żadna nie przekracza 500 szt.{{r|jimenez2}} Kolonie, które są zlokalizowane blisko [[Rezerwat Narodowy Las Chinchillas|Rezerwatu Narodowego Las Chinchillas]], żyją bliżej siebie{{r|jimenez}}.

Szynszyle budują swoje [[Nora (etologia)|nory]] w pobliżu skał. Główny korytarz wiedzie od wejścia do obszernej komory pełniącej funkcję sypialni. W okresach porodu sypialnia zamienia się w gniazdo wyścielone miękkim, jadalnym materiałem. Często jest nim siano, choć w gniazdach znaleźć można także strąki motylkowatego ''[[Balsamocarpon brevifolium]]'' czy owoce kaktusa{{r|mammalian}}.

== Znaczenie gospodarcze ==
Jako pierwsi zalety skór z szynszyli docenili żyjący w Chile Indianie [[Chincha]]. Polowali na te zwierzęta zaspokajając potrzebę tworzenia ciepłych ubiorów. Wraz z nastaniem ery białych ludzi zagrożenie dla gatunku wzrosło. Przemysłowe polowania rozpoczęły się w północnym Chile w 1828 roku. Osgood{{r|osgood2}} cytuje relację Thomasa Bridgesa z 1846 roku, opisującego masowe, zorganizowane polowania, podczas których lokalni, wyspecjalizowani myśliwi zwani „chinchillero” wykorzystywali [[Fretka domowa|fretki domowe]] do penetrowania nor szynszyli i wypłaszania ich na zewnątrz, gdzie zabijali je kijami lub łapali przy pomocy specjalnie do tego celu wytresowanych psów. Z roku na rok rosło zapotrzebowanie na dostawy skór do [[Europa|Europy]] i [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]]. W latach 1900–1909 oficjalna liczba wyeksportowanych futer przekraczała średnio pół miliona sztuk rocznie. Ceny futer rosły, a populacja była intensywnie przetrzebniana. Z czasem światowy popyt na skóry szynszyli zaczął być zaspokajany przez powstające w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] i w Europie fermy hodowlane{{r|jimenez}}.

== Hodowla ==
[[Plik:Chinchilla lanigera reared.jpg|251x251px|thumb|Szynszyla mała, odmiana barwna: standard.]]
Historia hodowli ''Chinchilla lanigera'' miała początek w 1923 roku. W tym czasie Mathias F. Chapman, inżynier pracujący dla górniczej firmy Anaconda Copper Company, kończył swoje obowiązki w Chile i postanowił zabrać ze sobą do Stanów Zjednoczonych kilka żywych okazów z myślą o założeniu farmy produkującej te zwierzęta na skóry. Schwytał w górach, w okolicy [[Potrerillos (Chile)|Potrerillos]] 11 okazów: 3 samice i 9 samców. Podczas podróży statkiem jedno zwierzę zdechło, ale jedna z samic urodziła dwa młode. 21 lutego 1923 roku Chapman dotarł ze zwierzętami do USA. Pierwsza farmę szynszyli założył w [[Tehachapi (miasto)|Tehachapi]] w [[Kalifornia|Kalifornii]]. Stąd pochodziły wszystkie ''C. lanigera'', które dały później początek hodowlom w Stanach Zjednoczonych i w Europie. Mathias Chapman zmarł 26 grudnia 1934. Kilka ze zwierząt przywiezionych z Chile przeżyło go{{r|edchinchillas|advisor}}. Theodor Bidlingmaier wspominał w 1937 roku o pięciu funkcjonujących w Chile rodzimych licencjonowanych farmach szynszyli. Dwie z nich należały do korporacji ze Stanów Zjednoczonych{{r|notes}}.

Początek hodowli ''C. lanigera'' w Polsce dała ferma Władysława Rżewskiego w Grywałdzie. Zwierzęta zostały sprowadzone z [[Kanada|Kanady]]. Szynszyla odmiany mutacyjnej „polski beż” pojawiła się po raz pierwszy w roku 1958 na fermie Rżewskiego. Pierwsza szynszyla – samiec – miała jasny, kremowy odcień barwy futra i bladoczerwone oczy sprawiające wrażenie przezroczystych. W roku 1999 ta rodzima odmiana mutacyjna została objęta ochroną zasobów genetycznych ras rodzimych. W chwili obecnej szynszyla beżowa utrzymywana jest na pięciu fermach{{r|bioroznorodnosc|barabasz}}.

=== Hodowla hobbystyczna ===
Szynszyle stały się również cenionym zwierzęciem w domowych hodowlach hobbystycznych. Ich łatwość w adaptacji do zmiennych warunków sprawia, że mogą być i są hodowane w wielu częściach świata. Zasadniczo wszystkie hodowane w domach szynszyle są potomkami gromadki sprowadzonej przez Chapmana do [[Stany Zjednoczone|USA]].

==== Warunki do hodowli ====
[[Temperatura]] otoczenia powinna się kształtować 17–25&nbsp;°C, przy [[Wilgotność powietrza|wilgotności]] powietrza poniżej 50%{{r|mammalian|vetrepro}}.

Klatka. Małe stada powinny mieć przestrzeń (np. klatka, [[terrarium]], kombinacja akwarium i klatki) o wymiarach nie mniejszych niż: długość 1 m, wysokość 0,5 m. Klatka powinna być wyposażona w półki i mieć podwieszone tekturowe tuby o średnicy 10–13 cm{{r|mammalian}}.

Poidło na wodę – najlepiej kulkowe, twarde i umocowane na zewnątrz klatki. Szynszyla pije około 25–50 ml wody na dobę{{r|mammalian}}.

Karma – specjalistyczne pokarmy można nabyć w sklepach zoologicznych; podawane w stabilnej (raczej porcelanowej niż plastikowej) miseczce na karmę. Idealny skład karmy powinien zawierać się w formule: 10–20% białka, 2–5% tłuszczu oraz 15–35% włókna. Dzienne orientacyjne spożycie karmy przez jedną szynszylę to około 30 g. Dodatki w postaci orzechów, orzechów laskowych, ziaren słonecznika, suszonych jabłek, rodzynków powinny być ograniczane do maksimum 1 łyżki dziennie. Zmiana karmy powinna odbywać się stopniowo{{r|mammalian}}.

Konary do gryzienia – szynszyle, podobnie jak wiele innych gryzoni, potrzebują regularnie ścierać zęby{{r|mammalian}}.

Metalowa karuzela do biegania{{r|mammalian}}.

Specjalny piasek – do regularnych suchych kąpieli higienicznych (2-3 razy w tygodniu, przez około godzinę). Potrzebny jest piasek lub pył wulkaniczny oraz pojemnik, w którym kąpiele mogą być wykonywane{{r|mammalian}}. Wielkość pojemnika powinna być adekwatna do wielkości szynszyli, zwierzę powinno mieć swobodę poruszania, aby mogło wykonać pełny przewrót/obrót.

=== Odmiany ===
{| class="wikitable"
|+Odmiany dominujące<br><small>(Mutation Chinchilla Breeders Association / chinchillas.com){{r|chinchillas.com|colour|barwy}}</small>
|-
! Oficjalna nazwa barwy !! Nazwa polska !! Rok pojawienia się odmiany !! Hodowca !! Informacje
|-
| Wilson White || Biała Wilsona || 1955 || Blythe Wilson, Redding, [[Kalifornia]], USA ||
|-
| Tower Beige || Beżowy Towera || 1960 || Nick Tower, USA ||
|-
| Gunning || Czarna aksamitna || 1960–1961 || Robert Gunning, Davenport, [[Waszyngton (stan)|Waszyngton]], USA || Najbardziej znana i najcenniejsza z dominujących mutacji. Charakteryzuje się czarnym umaszczeniem na głowie, karku i grzbiecie, na brzuchu występuje biały pas a boki mają kolor szary. Futerko w dotyku jest bardzo aksamitne.
|-
| Tasco ||  || 1964 || Otto Munn, Teksas, USA ||
|-
| French Blue ||  || 1970 || Jack French, Kansas, USA ||
|-
| Busse ||  || 1962 || Angle ranch, USA ||
|}

{| class="wikitable"
|+Odmiany recesywne<br><small>(Mutation Chinchilla Breeders Association / chinchillas.com){{r|chinchillas.com|colour|barwy}}</small>
|-
! Oficjalna nazwa barwy !! Nazwa polska !! Rok pojawienia się odmiany !! Hodowca !! Informacje
|-
| Wellman Beige (ciemne oczy) || Beżowa recesywna || 1954 ||  || Ubarwienie nieco ciemniejsze niż u ''Rzewski Beige'' i  ''Beige Recessive'', okrywa ma lekki różowy odcień, oczy ciemnobrunatne.
|-
| Rzewski Beige (ciemne oczy) || Beżowa polska || 1958 || Władysław Rżewski, Grywałd, Polska || Barwa okrywy jasnobeżowa, biała na brzuchu. Oczy koloru czerwonej porzeczki.
|-
| Beige Recessive (czerwone oczy) || Beżowa recesywna || lata 60. || L. Sullivan & C.J. Reynolds, USA ||
|-
| Albino || Biała albinotyczna || 1960+ (Denison), 1960–1961 (Blackburn) || Dennison oraz Blackburn || Odmiana charakteryzuje się zupełnym brakiem pigmentacji włosów, skóry i oczu. Ubarwienie włosów jest zupełnie białe, oczy czerwone.
|-
| Charcoals (Ebony)|| Węglowa ||  || Betty Broucke, [[Kalifornia]]; Wes Olson, Kalifornia; R. Somavia, Kalifornia; W. Pohl, Kalifornia; T. Ready, Kalifornia, USA ||
|-
| Sakrison || || 1963 || Lloyd Sakrison, Minnesota, USA ||
|-
| Stone White || Biała recesywna || 1963 || Paul Stone, Oklahoma, USA || Odmiana nie cieszy się obecnie zainteresowaniem ze względu na wadliwą strukturę okrywy oraz wady genetyczne.
|-
| Larsen Sapphire || Szafirowa || 1963–1965 || Merle Larson, Indiana, USA || Odmiana ta posiada delikatne i gęste futro, z jedwabistym połyskiem i stalowoniebieskim kolorem, zaznaczonym woalem i białym brzuchem. Wadą tych zwierząt jest stosunkowo mała masa ciała – u dorosłych osobników średnio 350 g.
|-
| Lester Black (Midwest City Black) ||  || 1970 || M.W. Lester, Midwest City, Oklahoma, USA ||
|-
| Treadwell Black ||  || 1962–1963 || Fort Worth, Teksas, USA ||
|-
| Young Lavender-Brown ||  || 1969 || Bobby Young, Bartlesville, Oklahoma ||
|-
| Sullivan Violet (Lavender) || Fioletowa || 1967 || Rodezja, Południowa Afryka; Sullivan, Kalifornia, USA || Zwierzęta mają ciemnofioletowy grzbiet, szaroniebieskie boki i biały brzuch.
|}

== Zagrożenia i ochrona ==
''C. langiera'' należy do grona zwierząt uznanych przez [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody]] (IUCN) za gatunki zagrożone i w „[[Czerwona księga gatunków zagrożonych|Czerwonej księdze gatunków zagrożonych]]” ma status CR – „[[Gatunek zagrożony|krytycznie zagrożony]]”. Od pierwszej połowy XIX wieku szynszyle były masowo zabijane dla ich cennych skór. W 1929 roku władze Chile wprowadziły zakaz polowań, lecz przyczynił się on do dalszego wzrostu cen, co napędzało popyt. Kwitło kłusownictwo i przemyt skór{{r|notes}}. Chilijski badacz szynszyli Jaime E. Jiménez wskazuje, że gatunek został w 1953 roku uznany za gatunek wymarły na wolności{{r|jimenez}}.

W roku 1978 odkryto zachowane na wolności kolonie ''C. langiera'', więc w 1983 utworzono pod egidą chilijskiego Związku Leśnictwa Narodowego CONAF (Corporación Nacional Forestal) [[Rezerwat Narodowy Las Chinchillas]]{{r|mammalian}}. ''C. langiera'' żyje obecnie niemal wyłącznie na terenie Parku Narodowego Szynszyli i w 42 koloniach rozsianych w jego okolicy, które liczą od kilkudziesięciu do maksimum 500 osobników. Jedynie 19 z 42 znanych kolonii objętych jest ochroną{{r|jimenez}}. Łączna populacja dzikich szynszyli jest szacowana na 2500–11&nbsp;700 osobników i stale się zmniejsza. Jiménez wnioskował o poszerzenie granic Las Chinchillas Nacional Reserve{{r|jimenez2}}. Mała kolonia w okolicy [[La Higuera (Chile)|La Higuera]] nie uzyskała ochrony. Od 1991 roku dzikie populacje szynszyli są wpisane na listę [[Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem|CITES]]{{r|cites}}. W 2005 CONAF opublikowało „Narodowy plan ochrony chilijskiej szynszyli”{{r|conaf}}.

== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="acosta">{{cytuj | autor = José de Acosta | url = http://www.biblioteca.org.ar/libros/71367.pdf | archiwum = https://web.archive.org/web/20180417140039/http://www.biblioteca.org.ar/libros/71367.pdf | tytuł = Historia Natural y Moral de las Indias | miejsce = Sewilla | data = 1590 | data dostępu = 2015-07-25 | zarchiwizowano = 2018-04-17 }}</ref>
<ref name="advisor">{{Cytuj stronę|url= http://www.chinchilla-advisor.com/chinchilla_history.html|tytuł= From Far Away Came the Chinchilla: A Historical Account|opublikowany= (www.chinchilla-advisor.com)|język= en|data dostępu= 2011-06-12|archiwum= https://web.archive.org/web/20110109012945/http://www.chinchilla-advisor.com/chinchilla_history.html|zarchiwizowano= 2011-01-09}}</ref>
<ref name="ask">{{Cytuj stronę|url= http://chinchilla.askdefine.com/ |tytuł= Define chinchilla|opublikowany=(chinchilla.askdefine.com)|język=en |data dostępu= 2011-06-02}}</ref>
<ref name="barabasz">{{cytuj pismo |nazwisko = Barabasz|imię = Bogusław|nazwisko2 = Łapiński|imię2 = Stanisław|tytuł = VI Międzynarodowa Wystawa Szynszyli w Karniowicach| url=http://web.archive.org/web/20070713190404/http://www.science.smith.edu/departments/Biology/VHAYSSEN/msi/pdf/758_Chinchilla_laniger.pdf|czasopismo = Biuletyn Informacyjny|wolumin = 2|wydanie = 58|strony = 23–25|data = kwiecień 2009|wydawca = Uniwersytet Rolniczy w Krakowie|język = pl}}</ref>
<ref name="barwy">{{Cytuj stronę | url = http://szynszylevelvet.weebly.com/genetyka-i-odmiany-barwne-szynszyli.html | tytuł = Genetyka i odmiany barwne szynszyli  | autor = Velvet | opublikowany = szynszylevelvet.weebly.com | język = pl | data dostępu = 2014-07-21}}</ref>
<ref name="bioroznorodnosc">{{Cytuj stronę|url= http://www.bioroznorodnosc.izoo.krakow.pl/node/103|tytuł= Programy Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich|opublikowany=(Instytut Zootechniki www.bioroznorodnosc.izoo.krakow.pl)|język=pl |data dostępu= 2011-06-12}}</ref>
<ref name="brehm">{{cytuj książkę|nazwisko=Brehm|imię=Alfred Edmund |nazwisko2=Pechuel-Loesche|imię2=Eduard |nazwisko3=Haake|imię3=Wilhelm |url=http://caliban.mpiz-koeln.mpg.de/brehm/band2/high/IMG_7068.html |tytuł=Zweiter Band: Raubtiere, Robben oder Flossenfüßer, Kerfjäger, Nager, Zahnarme.|wydawca=Bibliographisches Institut|miejsce=Leipzig; Wien|data=1900|seria=Brehms Tierleben. Allgemeine Kunde des Tierreichs. Die Säugetiere}}</ref>
<ref name="chinchillas.com">{{Cytuj stronę|url= http://www.chinchillas.com/resource/recognized-color-mutation.htm |tytuł= Recognized Color Mutations|opublikowany=(www.chinchillas.com)|język=en |data dostępu=2011-07-05}}</ref>
<ref name="cites">{{cytuj książkę|tytuł=Appendices I, II, III to the Convention on International Trade in Endangered Species of wild fauna and flora|url=http://web.archive.org/web/20170823050630/https://cites.org/eng/app/E-Apr27.pdf|wydawca=Government Printing Office|miejsce=Washington|data=1991-09-01|seria=The Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora |strony=19}}</ref>
<ref name="colour">{{Cytuj stronę |url= http://www.azure-chinchillas.co.uk/index.php?option=com_content&view=article&id=88&Itemid=87 |tytuł= Chinchilla Colour Groups |opublikowany= (www.azure-chinchillas.co.uk) |język= en |data dostępu= 2011-06-10 |archiwum= https://web.archive.org/web/20120720124524/http://www.azure-chinchillas.co.uk/index.php?option=com_content&view=article&id=88&Itemid=87 |zarchiwizowano= 2012-07-20 }}</ref>
<ref name="conaf">{{cytuj książkę|nazwisko=Leigh|imię=José Luis Galaz |nazwisko2= San Cristóbal|imię2= Pablo Espejo |nazwisko3= Contesse|imię3= Iván Benoit |nazwisko4= San Martín |imię4= Víctor Lagos |nazwisko5= Soto|imię5= Víctor Valverde |url=http://web.archive.org/web/20100401073737/http://otros.conaf.cl:80/modules/contents/files/unit0/file/9b4b0f6c29ec8a123d15faafc5d502f4.pdf |tytuł=Plan Nacional de Conservación de la Chinchilla Chilena, Chinchilla laniger (Molina, 1782), en Chile |wydawca=OGRAMA S.A.|miejsce=Chile|data=marzec 2005|isbn=9567669104}}</ref>
<ref name="cortes">{{cytuj pismo|nazwisko = Cortes|imię = Arturo|nazwisko2 = Miranda|imię2 = Eduardo |nazwisko3 = Jiménez|imię3 = Jaime E.|tytuł = Seasonal food habits of the endangered long-tailed chinchilla (Chinchilla lanigera): the effect of precipitation|url = http://www.chincare.com/HealthLifestyle/JEJ/JEJSeasonalFoodHabits2002.pdf|czasopismo = Mammalian biology |wolumin = 67|strony = 167–175|data = 2002|wydawca = Urban & Fischer Verlag|język = en}}</ref>
<ref name="cortes2000">{{cytuj pismo|nazwisko = Cortes|imię = Arturo|nazwisko2 = Rosenmann|imię2 = Mario|nazwisko3 = Bozinovic|imię3 = Francisco|tytuł = Relación costo beneficio en la termoregulación en Chinchilla lanigera|url = http://www.scielo.cl/pdf/rchnat/v73n2/art10.pdf|czasopismo = Revista Chilena de Historia Natural |wolumin = 73 |strony = 351–357|data = 2000|wydawca = Sociedad de Biología de Chile|język = es}}</ref>
<ref name="edchinchillas">{{Cytuj stronę|url= http://www.edchinchillas.co.uk/The_Chin/chapman.html |tytuł= The Matthias F. Chapman Story|opublikowany=(www.edchinchillas.co.uk)|język=en |data dostępu= 2011-06-12}}</ref>
<ref name="Gurgel">{{cytuj pismo|nazwisko = Gurgel|imię = Ana Cláudia Fagundes|nazwisko2 = Sartori|imię2 = Amanda Dos Santos|nazwisko3 = Araújo |imię3 = Flávio Antônio Pacheco |tytuł = Protozoan parasites in captive chinchillas (Chinchilla lanigera) raised in the State of Rio Grande do Sul, Brazil|url = http://www.scielo.cl/pdf/parasitol/v60n3-4/art16.pdf|czasopismo = Parasitol Latinoam |wolumin = 60 |strony = 186–188|data = 2005|wydawca = Sociedad Chilena de Parasitología|język = en}}</ref>
<ref name="Hillyer">{{cytuj książkę | imię = Elizabeth V. | nazwisko = Hillyer  | imię2 = Katherine E. | nazwisko2 = Quesenberry | imię3 = Thomas M. | nazwisko3 = Donnelly |tytuł = Biology, husbandry, and clinical techniques (s. 243–287 w: Ferrets, rabbits, and rodents)| wydawca = W.B. Saunders Company | rok = 2004 | isbn = 0721693776}}</ref>
<ref name="itis2">{{ITIS |TSN = 584703 |nazwa = Chinchilla brevicaudata |data dostępu = 2011-06-19}}</ref>
<ref name="jimenez">{{cytuj pismo |nazwisko = Jiménez|imię = Jaime E.|tytuł = The extirpation and current status of wild chinchillas Chinchilla lanigera and C. brevicaudata |url = http://www.chincare.com/HealthLifestyle/JEJ/JEJExtirpation1995.pdf |czasopismo = Biological Conservation|wolumin = 77|wydanie = 1|strony = 1–6|data = 1996-07-01|wydawca = Elsevier|język = en}}</ref>
<ref name="jimenez2">{{cytuj pismo |nazwisko = Jiménez|imię = Jaime E.|tytuł = Conservation of the Last Wild Chinchilla (Chinchilla lanigera) Archipelago: A Metapopulation Approach|url = http://www.chincare.com/HealthLifestyle/JEJ/JEJConservation1995.pdf |czasopismo = Vida Silvestre Neotropical|wolumin = 4|wydanie = 2|strony = 89–97|data = 1995|wydawca = EUNA|język = en}}</ref>
<ref name="mammalian">{{cytuj pismo |nazwisko = Spotorno|imię = Angel E.|nazwisko2 = Zuleta|imię2 = Carlos A.|nazwisko3 = Valladares|imię3 = J. Pablo|nazwisko4 = Deane|imię4 = Amy L.|nazwisko5 = Jiménez|imię5 = Jaime E.|tytuł = ''Chinchilla laniger''|url =https://chile.unt.edu/sites/chile.unt.edu/files/catalogue/pdf/49%20Spotorno%20etal%20ChinchillaLanigera%202004%20MammSpecies.pdf|czasopismo = Mammalian Species|wolumin = 758|strony = 1–9|data = 2004-12-15|wydawca = American Society of Mammologists|język = en}}</ref>
<ref name="miller">{{cytuj pismo |nazwisko = Miller|imię = Sterling D.|nazwisko2 = Rottmann|imię2 = Jurgen |nazwisko3 = Raedeke |imię3 = Kenneth J.|nazwisko4 = Taber|imię4 = Richard D.|tytuł = Endangered mammals of Chile: Status and conservation| url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0006320783900691|czasopismo = Biological Conservation|wolumin = 25|wydanie = 4|strony = 335–352|data = kwiecień 1983|wydawca = Elsevier|język = en}}</ref>
<ref name="molina">{{cytuj książkę|nazwisko=Molina|imię=Giovanni Ignazio |url=http://books.google.pl/books?id=Yms_AAAAcAAJ&pg=PA249&lpg=PA249&dq=Saggio+sulla+storia+naturale+del+Chili+chinchilla&source=bl&ots=hZ5vtIL5Ks&sig=X1iBXNqyygJN8yHfbNnA1eFJJoI&hl=pl&ei=RPj6TYmxHMfGswbp-d3BDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CCMQ6AEwAg#v=onepage&q&f=false |tytuł=Saggio sulla storia naturale del Chili |wydawca=Masi|data=1810|strony=276}}</ref>
<ref name="msw">{{MSW3|id=13400134|nazwa=''Chinchilla lanigera''|data=2011-06-08}}</ref>
<ref name="notes">{{cytuj pismo |nazwisko = Bidlingmaier|imię = Theodor Carlos|tytuł = Endangered mammals of Chile: status and conservation | url=http://www.chincare.com/HealthLifestyle/HLdocs2/trappingsmuggling.pdf|czasopismo = Journal of Mammalogy|wolumin = 18|wydanie = 2|strony = 159–163|data = maj 1937|wydawca = American Society of Mammalogists|język = en}}</ref>
<ref name="osgood">{{cytuj pismo|nazwisko=Osgood|imię=Wilfred H.|tytuł=The Technical Name of the Chinchilla|czasopismo=Journal of Mammalogy|wydawca=American Society of Mammalogists |wydanie=4|wolumin=22|strony=407–411 |data=listopad 1941|url=https://www.jstor.org/stable/1374936}}</ref>
<ref name="osgood2">{{cytuj książkę|nazwisko=Osgood|imię=Wilfred H.|url=http://www.archive.org/stream/mammalsofchile301osgo/mammalsofchile301osgo_djvu.txt|tytuł=The mammals of Chile|wydawca=Field Museum of Natural History|miejsce=Chicago |data=1943}}</ref>
<ref name="ponzio">{{Cytuj |autor = Marina F. Ponzio; Steven L. Monfort; Juan M. Busso; Viviana G. Dabbene; Rubén D. Ruiz; Fiol de Cuneo, Marta |tytuł = A non-invasive method for assessing stress in the chinchilla (Chinchilla lanigera).|url = http://www.chinchillaindustrycouncil.com/engl/campydota/cortisol.doc | archiwum = https://web.archive.org/web/20160817185005/http://chinchillaindustrycouncil.com/engl/campydota/cortisol.doc |s = 1–4|data dostępu= 2011-06-25|wydawca = Universidad Nacional de Córdoba|język = en}}</ref>
<ref name="skul">{{Cytuj |autor = Serena Z. G. Brenner, Michelle G. Hawkins, Lisa A. Tell, William J. Hornof, Charles G. Plopper, Frank J.M. Verstraete|tytuł = Clinical Anatomy, Radiography, and Computed Tomography of the Chinchilla Skull|url = http://vetfolio-vetstreet.s3.amazonaws.com/mmah/59/b706d27a9c434eb2caf63e8ad65d5a/filePV_27_12_933.pdf |czasopismo = Compendium|wolumin = 77|wydanie = 1|s = 933–944|data = grudzień 2005|wydawca = University of California, Davis|język = en}}</ref>
<ref name="Socha">{{Cytuj pismo | autor = Stanisław Socha, Agnieszka Olechno | tytuł = Analysis of change ability of features in chinchillas (Chinchilla velligera M. | czasopismo =  Adres strony Electronic Journal of Polish Agricultural Universities. Series Animal Husbandry | wydawca = Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu | wydanie = 2 | wolumin = 3 | issn = 1505-0297 | język = en | data = 2000 | url = http://www.ejpau.media.pl/articles/volume3/issue2/animal/art-04.pdf}}</ref>
<ref name="vet-lyon">{{cytuj |autor = Melanie Daphnee Stekelorom-Parmentelat |tytuł = Le chinchilla, nouvel animal de compagnie|url = http://web.archive.org/web/20071025162956/http://www.vet-lyon.fr/bib/fondoc/th_sout/dl.php?file=2006lyon010.pdf |wolumin = 10| data= 2006 |s = 1–188|data dostępu= 2011-06-25|wydawca = Ecole Nationale Veterinaire de Lyon|język = fr}}</ref>
<ref name="vetrepro">{{cytuj książkę|nazwisko=Johnson-Delaney|imię=Cathy A.|tytuł=Exotic Companion Medicine Handbook for Veterinarians |url=http://web.archive.org/web/20120904062025/http://www.vetrepro.cl/dv/ExoticHandbook2.pdf |wydawca=Zoological Educational Network|miejsce=Kirkland, Washington|data= 2008|strony=19|isbn=0963699644}}</ref>
<ref name="vocal">{{Cytuj stronę|url= http://www.chinchilla-sounds.de/index_en.htm|tytuł= The sounds made by chinchilla|opublikowany= (chinchilla-sounds.de)|język= en|data dostępu= 2011-06-23|archiwum= https://web.archive.org/web/20091128171359/http://www.chinchilla-sounds.de/index_en.htm|zarchiwizowano= 2009-11-28}}</ref>
<ref name="waterhouse">{{cytuj książkę|nazwisko=Waterhouse|imię=George Robert |url=http://books.google.pl/books?id=JUkEAAAAQAAJ&ots=xbpssVJWho&dq=A%20natural%20history%20of%20the%20Mammalia&pg=PA236#v=onepage&q=chinchilla&f=false|tytuł=The natural History of the Mammalia. Rodentia|wydawca=Hyppolite Baillyere|miejsce=Londyn|data=1846}}</ref>
<ref name="wilcox">{{cytuj pismo|nazwisko = Wilcox |imię = Harry H. |tytuł = Histology of the skin and hair of the adult Chinchilla |url = http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ar.1091080304/pdf|czasopismo = The Anatomical Record|wolumin = 108|strony = 385–397|data = 2005|wydawca = Wiley-Liss, Inc |język = en}}</ref>
}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Szynszylowate]]
[[Kategoria:Ssaki Ameryki Południowej]]
[[Kategoria:Zwierzęta futerkowe]]
[[Kategoria:Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1829 roku]]