Tekst źródłowy strony Sprężyna

{{Inne znaczenia|elementu sprężystego|[[Sprężyna (powieść)|Sprężyna - powieść Małgorzaty Musierowicz]]}}
{{Dopracować|źródła=2013-10}}
[[Plik:Ressort de compression.jpg|thumb|Sprężyna naciskowa]]
[[Plik:Schnürung.jpg|thumb|Sprężyny tapicerskie]]
[[Plik:Leafs1.jpg|thumb|Sprężyna piórowa]]
'''Sprężyna''' – [[elementy sprężyste|element sprężysty]] używany w [[podstawy konstrukcji maszyn|budowie maszyn]], głównie jako łącznik w [[połączenie sprężyste|połączeniach sprężystych]].

== Historia ==
Zasadę sprężyny wykorzystano już kilkanaście tysięcy lat temu w [[Łuk (broń)|łuku]], w którym występuje nagłe wyładowanie się nagromadzonej [[energia mechaniczna|energii mechanicznej]], a także w niektórych pułapkach na zwierzęta (w postaci silnie napiętych prętów drewnianych). W okresie rzymskim do miotania pocisków podczas walk na morzu wykorzystywano [[sprężystość]] odgiętych desek (przykład [[sprężyna płaska|sprężyny płaskiej]]).
Około 1485 roku projekt [[Leonardo da Vinci|Leonarda da Vinci]] przewidywał, aby kuszę gigant, używaną dawniej do walk oblężniczych, zaopatrzyć w łuk z [[płaskownik]]ów metalowych (rodzaj [[Resor|resoru piórowego]]). Wypada wspomnieć również o miniaturowej kuszy ze [[stal]]i, wynalazku hiszpańskich [[Maurowie|Maurów]] z XV w. [[kusza|Kuszę]] taką łatwo było ukryć nawet w rękawie. Około 1500 sprężyna występuje w nowej, ważnej postaci – [[sprężyna spiralna|sprężyny spiralnej]], która zaczęła odgrywać rolę źródła energii w [[zegar]]ach. W 1616 Veranzio Fausto, autor książki o maszynach, podaje rysunek powozu na [[resor]]ach. Po 50 latach resory ze stali na pewno już były używane. [[Sprężyna śrubowa]] rozwinęła się prawdopodobnie ze spiralnej. Istniała już pod koniec XVIII w. Około 1800 J. Bramah zbudował maszynę do nawijania tego rodzaju sprężyn. Sprężyny tapicerskie natomiast wynaleziono w 1826 w Anglii.

Innym zastosowaniem sprężyny jest akumulacja [[energia mechaniczna|energii mechanicznej]], na przykład w napędzie tradycyjnych [[mechanizm]]ów [[zegar]]owych. Sprężyny używane są też do amortyzowania uderzeń (np. [[Zderzak (kolejnictwo)|zderzak kolejowy]], [[resor]]) oraz do pomiaru siły ([[siłomierz]]e).

== Charakterystyka ==
[[Plik:Federkennlinie.svg|thumb|220px|Przykłady charakterystyki sprężyn:<br />1 – progresywna, 2 – liniowa,<br />3 – degresywna, 4 – z napięciem wstępnym,<br />5 – łamana progesywna]]
[[Plik:2006-02-04 Metal spiral.jpg|thumb|Sprężyna – zabawka]]
Charakterystyka sprężyny to podana w postaci graficznej zależność siły wywieranej na nią (lub momentu) od jej ugięcia (kąta obrotu). Charakterystykę sprężyn można podzielić na cztery grupy:
* progresywna (stożkowa),
* łamana,
* liniowa,
* degresywna.

W najprostszym przypadku dla sprężyn zakłada się liniową zależność [[siła sprężystości|siły sprężystości]] <math>F</math> od wychylenia sprężyny z położenia równowagi <math>x{:}</math>
:: <math>F=-kx,</math>

gdzie: <math>k</math> jest [[Współczynnik sprężystości|współczynnikiem sprężystości]] (stałą sprężyny), określającym przyrost siły sprężyny wraz z jej ugięciem.

Wówczas energia zgromadzona w odkształconej sprężynie wynosi:
:: <math>E_p = \frac{1}{2}kx^2.</math>

== Klasyfikacja sprężyn ==
Ze względu na sposób obciążenia sprężyny można podzielić na:
* [[ściskanie|ściskane]],
* [[rozciąganie|rozciągane]],
* [[skręcanie|skręcane]],
* [[zginanie|zginane]].

Rodzaje sprężyn:
* [[sprężyna dociskowa]]
* [[sprężyna krążkowa]]
* [[sprężyna naciągowa]]
* [[sprężyna naciskowa]]
* [[sprężyna pierścieniowa]]
* [[sprężyna piórowa]]
* [[sprężyna płaska]]
* [[sprężyna spiralna]]
* [[sprężyna śrubowa]]
* [[sprężyna wielokrotna]]
* [[sprężyna zaworowa]]

{{Commons|Spring (device)}}
{{wikisłownik|sprężyna}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Sprężyny|.]]