Tekst źródłowy strony Sekunda

{{Inne znaczenia|jednostki czasu|[[Sekunda (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
{{Jednostka miary infobox
 |          Nazwa = sekunda
 |         Symbol = s
 |          Uklad = [[Układ SI|SI]], [[Układ jednostek miar CGS|CGS]]
 |         Wymiar = <math>\mathrm{[s]}</math>
 |       Wielkosc = [[czas]]u, [[Okres (fizyka)|okresu]]
 |    WielkoscOzn = ''t'', ''T'', ''τ''
 |        SI-jedn = podstawowa
 |       CGS-jedn = podstawowa
 |     esCGS-jedn =
 |     emCGS-jedn =
 |       Imp-jedn =
 |       Nazwisko =
 |     Etymologia = łac. ''pars minuta secunda'' – druga mała część
 | JednPodstawowa =
}}
[[Plik:Montinari Milano.jpg|thumb|244px|Sekundy odmierzane przez wskazówkę zegarka (wskazówka sekundowa jest rozmyta)]]

'''Sekunda''', oznaczenie '''s''', skrót '''sek.''' – [[jednostka miary|jednostka]] [[czas]]u, [[jednostka miary|jednostka podstawowa]] większości [[układ jednostek miar|układów jednostek miar]] np. [[Układ SI|SI]], [[Układ jednostek miar MKS|MKS]], [[Układ jednostek miar CGS|CGS]]. Obecnie oznaczana '''s'''<ref name="DzU">Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 czerwca 2020 r. w sprawie legalnych jednostek miar ({{Dziennik Ustaw|2020|1024}}).</ref>, niegdyś '''sek.'''<ref name=":0">Mirosław Szymczak (red.), ''Słownik ortograficzny języka polskiego PWN wraz z zasadami pisowni i interpunkcji'', Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996. {{ISBN|83-01-11882-2}}, s. 721</ref>

Jest to czas równy 9&nbsp;192&nbsp;631&nbsp;770 okresom promieniowania odpowiadającego przejściu między dwoma poziomami F = 3 i F = 4 struktury nadsubtelnej stanu podstawowego<ref name=":0" /> S<sub>1/2</sub> atomu cezu <sup>133</sup>[[Cez|Cs]] (powyższa definicja odnosi się do atomu cezu w spoczynku w temperaturze 0&nbsp;K)<ref>[http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter2/2-1/second.html Oficjalna definicja BIPM]</ref>. Definicja ta, obowiązująca od 1967 r., została ustalona przez [[Generalna Konferencja Miar|XIII Generalną Konferencję Miar]]. Poprzednio sekundę definiowano jako:
* 1/31&nbsp;556&nbsp;925,9747 część [[rok zwrotnikowy|roku zwrotnikowego]] 1900<ref>{{Encyklopedia PWN | id = 4009959 | tytuł = sekunda | data dostępu = 2021-09-28 }}</ref><ref name=Flis>{{Cytuj książkę |autor = Jan Flis | autor link = Jan Flis | tytuł = Szkolny słownik geograficzny |data = 1985 |data dostępu = 2023-01-28 |isbn = 83-02-00870-2 |wydanie = 3 |miejsce = [[Warszawa]] |wydawca = [[Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne]] | oclc = 37645138 | strony = 25}}</ref> (XI Generalna Konferencja Miar z 1960 r.);
* 1/86400 część [[doba|doby]] (do 1960 r.)<ref>{{Cytuj stronę |tytuł = BIPM - second |data dostępu = 2018-02-22 |opublikowany = www.bipm.org |url = https://www.bipm.org/en/publications/si-brochure/second.html |archiwum = https://web.archive.org/web/20190325064502/https://www.bipm.org/en/publications/si-brochure/second.html |zarchiwizowano = 2019-03-25 }}</ref><ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Base unit definitions: Second |data dostępu = 2018-02-22 |opublikowany = physics.nist.gov |url = https://physics.nist.gov/cuu/Units/second.html}}</ref>.

Termin ''sekunda'' pochodzi od łacińskiego wyrażenia ''pars minuta '''secunda''''' – '''druga''' mała część.
[[Plik:Clock-pendulum.gif|mały|Sterowany wahadłem [[wychwyt]] zegara, tykający co sekundę]]
Określenie sekunda jest stosowane także jako [[Sekunda kątowa|miara kąta]] i [[sekunda (interwał)|interwał muzyczny]]. W zapisie czasem oznaczana jest znakiem [[Bis (symbol)|bis]] (U+2033).

== Nowa definicja ==
Podczas 26. Generalnej Konferencji Miar<ref>{{Cytuj stronę |autor = BIPM |tytuł = Rezolucja 26. Generalnej Konferencji Miar |data dostępu = 2019-01-12 |opublikowany = www.bipm.org |url = https://www.bipm.org/utils/common/pdf/CGPM-2018/26th-CGPM-Resolutions.pdf |archiwum = https://web.archive.org/web/20181119214326/https://www.bipm.org/utils/common/pdf/CGPM-2018/26th-CGPM-Resolutions.pdf |zarchiwizowano = 2018-11-19 }}</ref> przyjęta została nowa definicja sekundy. Sekunda, oznaczenie s, jest to jednostka czasu w SI. Jest ona zdefiniowana poprzez przyjęcie ustalonej wartości liczbowej częstotliwości drgań cezu<ref name=Flis/> ∆''ν''<sub>Cs</sub>, to jest częstotliwości nadsubtelnego przejścia w atomach cezu 133 w niezaburzonym stanie podstawowym, wynoszącej 9 192 631 770, wyrażonej w jednostce Hz, która jest równa s<sup>-1</sup><ref>{{Cytuj stronę |autor = Główny Urząd Miar |tytuł = Streszczenie broszury SI |data dostępu = 2019-01-12 |opublikowany = www.gum.gov.pl |url = https://www.gum.gov.pl/ftp/pdf/Wydawnictwa/SI_krotka_broszura_PL-22_10_2018.pdf |archiwum = https://web.archive.org/web/20190113062923/https://www.gum.gov.pl/ftp/pdf/Wydawnictwa/SI_krotka_broszura_PL-22_10_2018.pdf |zarchiwizowano = 2019-01-13 }}</ref>.

== [[Przedrostek SI|Przedrostki SI]] ==
Wielokrotności i podwielokrotności sekundy (wyróżniono najczęściej używane):
{|class="wikitable"
|-
!colspan="3"|Wielokrotności
!
!colspan="3"|Podwielokrotności
|-
! Mnożnik
! Nazwa
! Symbol
!
! Mnożnik
! Nazwa
! Symbol
|-
|align="center"|10<sup>0</sup>
|'''sekunda'''
|align="center"|s
|
|&nbsp;
|&nbsp;
|&nbsp;
|-
|align="center"|10<sup>1</sup>
|dekasekunda
|align="center"|das
|
|align="center"|10<sup>–1</sup>
|decysekunda
|align="center"|ds
|-
|align="center"|10<sup>2</sup>
|hektosekunda
|align="center"|hs
|
|align="center"|10<sup>–2</sup>
|centysekunda
|align="center"|cs
|-
|align="center"|10<sup>3</sup>
|kilosekunda
|align="center"|ks
|
|align="center"|10<sup>–3</sup>
|'''[[milisekunda]]'''
|align="center"|ms
|-
|align="center"|10<sup>6</sup>
|megasekunda
|align="center"|Ms
|
|align="center"|10<sup>–6</sup>
|'''[[mikrosekunda]]'''
|align="center"|µs
|-
|align="center"|10<sup>9</sup>
|gigasekunda
|align="center"|Gs
|
|align="center"|10<sup>–9</sup>
|'''[[nanosekunda]]'''
|align="center"|ns
|-
|align="center"|10<sup>12</sup>
|terasekunda
|align="center"|Ts
|
|align="center"|10<sup>–12</sup>
|[[pikosekunda]]
|align="center"|ps
|-
|align="center"|10<sup>15</sup>
|petasekunda
|align="center"|Ps
|
|align="center"|10<sup>–15</sup>
|[[femtosekunda]]
|align="center"|fs
|-
|align="center"|10<sup>18</sup>
|eksasekunda
|align="center"|Es
|
|align="center"|10<sup>–18</sup>
|[[attosekunda]]
|align="center"|as
|-
|align="center"|10<sup>21</sup>
|zettasekunda
|align="center"|Zs
|
|align="center"|10<sup>–21</sup>
|zeptosekunda
|align="center"|zs
|-
|align="center"|10<sup>24</sup>
|jottasekunda
|align="center"|Ys
|
|align="center"|10<sup>–24</sup>
|joktosekunda
|align="center"|ys
|-
|}
W praktyce używa się tylko niektórych podwielokrotności jednostki, ponieważ wielokrotności jako mało naturalne zastępowane są innymi, choć nienależącymi do [[Układ SI|układu SI]], ale za to łatwiejszymi do wyobrażenia, takimi jak [[minuta]], [[godzina]], [[doba]], [[tydzień]], [[miesiąc]], [[rok]] itd. Jedna z wielokrotności SI – gigasekunda – mogłaby prowadzić do nieporozumień, ponieważ jej skrót jest identyczny z jednostką indukcji magnetycznej [[Gaus|Gs]] układu [[Układ jednostek miar CGS|CGS]] (podobnie: ''ps'' jako pikosekunda lub [[parsek]]).

== Wielokrotności sekundy ==
* 1 dekasekunda to 10 sekund.
* 1 hektosekunda to 1 minuta i 40 sekund.
* 1 kilosekunda to 16 minut i 40 sekund.
* 3,6 kilosekund to 1 godzina.
* 10 kilosekund to ok. 2 godziny i 50 minut.
* 100 kilosekund to ok. 1 dzień i 4 godziny.
* 1 megasekunda to ok. 11 dni i 14 godzin.
* 10 megasekund to ok. 3 miesiące i 26 dni.
* 100 megasekund to ok. 3 lata i 2 miesiące.
* 1 gigasekunda to ok. 31 lat i 8 miesięcy.
* 10 gigasekund to ok. 3 wieki.
* 100 gigasekund to ok. 3 tysiąclecia.
* 1 terasekunda to ok. 31 tysiącleci.
* 1 petasekunda to ok. 31 688 tysiącleci.
* 1 eksasekunda to ok. 31 688 087 tysiącleci.
* 1 zettasekunda to ok. 31 688 087 814 tysiącleci.
* 1 jottasekunda to ok. 31 688 087 814 029 tysiącleci.<ref>''Perełki oprogramowania'' WNT, W-wa 1992, 2001,2008, {{ISBN|978-83-204-3337-1}} (tytuł oryginału ''Programming Pearls (2nd Edition)'', {{ISBN|0-201-65788-0}})</ref>

== Zobacz też ==
{{Wikicytaty|dopełniacz=na temat sekundy}}
{{wikisłownik|sekunda}}
* [[sekunda przestępna]]
* [[reguła pięciu sekund]]
* [[tercja (czas)|tercja]]
* [[kwarta (czas)|kwarta]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Linki zewnętrzne ==
* Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 czerwca 2020 r. w sprawie legalnych jednostek miar ({{Dziennik Ustaw|2020|1024}}).
* {{otwarty dostęp}} John Kitching, ''[https://www.youtube.com/watch?v=OKms5a0nGO4 Who decides how long a second is?]'', kanał TED-Ed na [[YouTube]], 19 stycznia 2021 [dostęp 2024-08-22].

{{Jednostki czasu}}
{{Układ SI}}
{{Układ CGS}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Jednostki czasu]]
[[Kategoria:Jednostki podstawowe SI]]
[[Kategoria:Jednostki CGS]]