Tekst źródłowy strony Pakarana Branickiego

{{wyróżnienie|DA}}
{{Zwierzę infobox
 |nazwa zwyczajowa       = Pakarana Branickiego
 |nazwa łacińska         = ''Dinomys branickii''
 |TSN                    = 584709
 |zoolog                 = [[Wilhelm Peters|Peters]], 1873
 |okres istnienia        = 
 |grafika                = Dinomys branickii.JPG
 |opis grafiki           = ''Dinomys branickii''
 |typ                    = [[strunowce]]
 |podtyp                 = [[kręgowce]]
 |nadgromada             = [[żuchwowce]]
 |gromada                = [[ssaki]]
 |infragromada           = [[łożyskowce]]
 |rząd                   = [[gryzonie]]
 |podrząd                = [[jeżozwierzowce]]
 |infrarząd              = [[jeżozwierzokształtne]]
 |nadrodzina             = [[Chinchilloidea]]
 |rodzina                = [[pakaranowate]]
 |podrodzina             = [[Dinomyinae]]
 |plemię                 = [[Dinomyini]]
 |rodzaj                 = ''Dinomys''
 |autor rodzaj           = [[Wilhelm Peters|Peters]], 1873
 |gatunek                = pakarana Branickiego
 |synonimy               = 
* ''Dinomys gigas'' <small>[[Harold Elmer Anthony|Anthony]], 1921</small>{{r|msw}}
{{r|mammalian}}
* ''Dinomys branickii occidentalis'' <small>[[Einar Lönnberg|Lönnberg]], 1921</small>{{r|msw}}{{r|mammalian}}
* ''Dinomys pacarana'' <small>[[Alípio de Miranda Ribeiro|Miranda-Ribeiro]], 1919</small>{{r|msw}}{{r|mammalian}}
 |status IUCN            = LC
 |IUCN id                = 6608
 |wikispecies            = Dinomys branickii
 |commons                = Category:Dinomys
}}
'''Pakarana Branickiego'''{{r|miiz}} (''Dinomys branickii'') – [[gryzonie|gryzoń]] żyjący w [[Ameryka Południowa|Ameryce Południowej]] (w zachodniej części dorzecza [[Amazonka|Amazonki]] i u podnóży [[Andy|Andów]]) – od [[Kolumbia|Kolumbii]] do [[Boliwia|Boliwii]]{{r|adw}}. Nazwa zwierzęcia w [[Języki tupi|języku Indian Tupi]] oznacza „fałszywa [[Pakowate|paka]]” ze względu na znaczne podobieństwo do gryzonia [[Paka nizinna|paka]] należącego do rodziny [[Pakowate|Cuniculidae]]. Pakarana Branickiego jest jedynym znanym żyjącym przedstawicielem rodziny [[pakaranowate|pakaranowatych]] (Dynomyidae).

== Historia odkrycia i badań ==
W 1868 roku polski zoolog i podróżnik [[Konstanty Jelski]] za namową przyrodnika [[Konstanty Branicki|Konstantego hr. Branickiego]] rozpoczął podróż po krajach Ameryki Południowej i badanie lokalnych gatunków fauny. Wyprawa została sfinansowana przez Branickiego. W 1873 roku podczas badań w [[Montaña de Vitoc]] w [[Colonia Amable María]] ({{współrzędne|11°10′04″S 75°21′18″W}}) w [[Andy|Andach]] w centralnej części [[Peru]] Jelski schwytał okaz pakarany Branickiego{{r|Sanborn}}. Na podstawie tego okazu ''D. branickii'' został opisany przez [[Niemcy|niemieckiego]] przyrodnika [[Wilhelm Peters|Wilhelma Petersa]].

== Systematyka ==
Pakarana Branickiego jest obecnie jedynym żyjącym przedstawicielem rodziny [[pakaranowate|pakaranowatych]] (Dynomyidae). Na początku XX wieku zoolodzy odnotowywali szereg zwierząt które lokowali w [[Rodzina (biologia)|rodzinie]] Dynomyidae:
* ''Dinomys pacarana'' <small>[[Alípio de Miranda Ribeiro|Miranda-Ribeiro]], 1919</small>{{r|msw}}{{r|mammalian}}
* ''Dinomys gigas'' <small>[[Harold Elmer Anthony|Anthony]], 1921</small>{{r|msw}}{{r|mammalian}}
* ''Dinomys branickii occidentalis'' <small>[[Einar Lönnberg|Lönnberg]], 1921</small>{{r|msw}}{{r|mammalian}}
* ''Dinomys'' sp.n. <small>[[Maria Niceforo|Niceforo]], 1923</small>{{r|msw}}{{r|mammalian}}
W roku 1931 Colin Campbell Sanborn{{r|Sanborn}} uznał te określenia jako synomiczne w stosunku do ''Dinomys branickii''.

== Nazewnictwo ==
[[Nomenklatura zoologiczna|Nazwa rodzajowa]] ''Dinomys'' znaczy „okropna mysz”{{r|mammalian}}. [[Nomenklatura zoologiczna|Epitet gatunkowy]] ''[[branickii]]'' jest [[eponim]]em mającym na celu upamiętnienie polskiego przyrodnika Konstantego Branickiego, dzięki któremu Jelski mógł prowadzić badania w Peru{{r|Jobling|meritt}}.

Upowszechniona nazwa „pacarana” oznacza w [[Języki tupi|języku Indian Tupi]] „fałszywa paka”. ''D. branickii'' jest morfologicznie bardzo podobny do gryzonia [[Pakowate|paka]] z rodziny [[Pakowate|pakowatych]] (Cuniculidae). Pakarana Branickiego jest również nazywana „machetero”, co stanowi aluzję do [[maczeta|maczety]]. ''D. branickii'' ścina łodygi zbóż w taki sposób, że pozostawia po sobie ściernisko podobne do ścinanego maczetą{{r|Grimmwood}}. Inne stosowane lokalnie nazwy to: ''piro'', ''teconi'', ''tecón'',  ''lapa rabuda'', ''lapo'', ''lapa cacique''{{r|Boher}}, ''rukupi''{{r|meritt}} i ''guagua lanuda''{{r|Velasco}}.

=== Polska nazwa zwyczajowa ===
We wcześniejszej polskiej literaturze zoologicznej ''Dinomys branickii'' było oznaczane nazwą „pakarana”{{r|kracz}}. W wydanej w 2015 roku przez [[Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk]] publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę pakarana Branickiego, rezerwując nazwę pakarana dla [[Rodzaj (biologia)|rodzaju]] tych [[gryzonie|gryzoni]]{{r|miiz}}.

== Budowa ciała ==
=== Morfologia ===
''D. branickii'' to duży, powolny gryzoń – mierzy do 73–79 cm, ogon do 19 cm, waży 10–15 kg{{r|adw}}. Jest więc trzecim pod względem wielkości żyjącym gryzoniem. Czaszka jest masywna, uszy są krótkie, zaokrąglone. Kończyny ma krótkie. Łapy szerokie, z czterema palcami zakończonymi długimi, zakrzywionymi pazurami. Pakarany Branickiego są [[stopochodność|stopochodne]]{{r|mammalian}}. 

Pakarana Branickiego ma czarny lub brunatny grzbiet z dwoma przerywanymi białymi pasami i kilkoma rzędami białych plam. Od spodu jaśniejszy. Uszy krótkie, długie, szare [[Włosy czuciowe|wibryssy]].

{| class="wikitable"
|+'''Wymiary anatomiczne'''<br /><small>(T.White, M.Alberico, 1992){{r|mammalian}}</small>
|-
!  !! wymiar
|-
| Długość ciała w mm|| 730-790 
|-
| Długość ogona w mm|| 190
|-
| Długość czaszki w mm|| 153-141
|-
| Waga w kg|| 10-15
|}

Zęby pakarany Branickiego są duże{{r|Sanborn}}. [[Wzór zębowy]]: <math>\tfrac{1 0 1 3}{1 0 1 3}</math>{{r|mammalian}}.

== Tryb życia ==
Pakarany Branickiego wiodą rodzinny tryb życia. W opinii Lee Saundersa rodzina zwykle składa się z samca, samicy i dwóch młodych{{r|Crandall}}. Jednak inni zoolodzy wskazują na stwierdzone przypadki spotkania pakaran żyjących samotnie, w parach albo w grupach od 2 do 5 osobników{{r|mammalian}}. Pakarany Branickiego nie są wojownikami{{r|Sanborn}}. Są powolnymi ssakami, ale w obronie życia mogą walczyć zaciekle.

=== Cykl życiowy ===
Niewiele wiadomo o reprodukcji gatunku na wolności. Okres odstawienia młodych przez samicę nie jest znany, podobnie czas osiągania dojrzałości płciowej{{r|adw|mammalian}}. W okresie rozrodczym gryzonie te wabią się okrzykiem. Podczas zalotów przyjmują pozycję dwunożną{{r|adw}}. Wzajemnie dotykają się nosami, wąchają genitalia i zaczynają zbliżenie, które wygląda jak skrzyżowanie tańca i zapasów{{r|collins}}. Ciąża u pakaran Branickiego trwa około 222–283 dni{{r|collins}}, a młode rodzą się często w okresie styczeń–luty{{r|mammalian}}, choć odnotowano także porody w maju{{r|goeldi}}, zaś w niewoli w styczniu, marcu, maju, czerwcu, październiku i listopadzie{{r|mammalian}}. Meritt{{r|meritt}} wskazuje jednak, że ciąża nie przekracza 252 dni. W niewoli samica rodzi zazwyczaj nie więcej niż dwoje młodych{{r|adw}}{{r|collins}}, które mają wagę ok. 900g i wykazują aktywność już w kilka dni po urodzeniu. Zoolodzy podają jednak informacje o miotach składających się z trzech lub czterech młodych{{r|meritt}}. Samica przybiera na wadze po około 3 miesiącach ciąży i miewa napady drażliwości. Nie stwierdzono zwyczaju budowy gniazda przez samice podczas ciąży lub po porodzie{{r|collins}}. 

Młode po porodzie są aktywne, czujne i pozostają w pobliżu matki, często w nią wtulone. Są pokryte futrem i mają otwarte oczy{{r|mammalian}}. Masa ciała noworodków waha się w granicy 570–660 g{{r|meritt}} lub do około 900 g{{r|mammalian}}. Po pierwszej dobie życia malce zaczynają zwiedzać otoczenie. Zaczynają też samodzielną toaletę obejmującą drapanie się i czyszczenie futra. W drugim dniu zjadają swój pierwszy stały pokarm, zaś po dwóch tygodniach spożywają regularnie stałe posiłki składające się z orzeszków i owoców{{r|meritt}}. 

Pakarany Branickiego w niewoli dożywają wieku około 8–9 lat{{r|mammalian}}. 

=== Głos ===
Podczas zalotów pakarany Branickiego wabią się wzajemnie wydawanym dźwiękami: syknięciami, warknięciami i kwilącym [[staccato]]{{r|collins}}.

== Rozmieszczenie geograficzne ==
''Dinomys branickii'' zamieszkuje zbocza i doliny [[Wilgotny las równikowy|tropikalnych lasów]] na terenie zachodniej [[Wenezuela|Wenezueli]], zachodniej [[Kolumbia|Kolumbii]], w [[Ekwador]]ze, [[Peru]], w zachodniej [[Brazylia|Brazylii]] i północno-zachodniej [[Boliwia|Boliwii]]. W Peru zamieszkują na wysokości 240–2000 m n.p.m., w Wenezueli do 2400 m n.p.m., zaś w Kolumbii schwytano okazy nawet na wysokości 3200 m n.p.m.{{r|mammalian}}

=== Kopalne ślady występowania ''D. branickii'' ===
W literaturze brak informacji na temat kopalnych śladów występowania ''D. branickii''. Jednak podobieństwo uzębienia odnalezionych skamielin ''[[Tetrastylus atropheatus]]'' do uzębienia ''Dinomys'' wskazuje, że mógł to być pokrewny gatunek w obrębie rodzaju{{r|mammalian}}. Natomiast rodzina pakaranowatych obejmuje dużą liczbę znalezionych skamielin. Ślady odnaleziono w [[Argentyna|Argentynie]], Brazylii, Boliwii, Kolumbii, [[Urugwaj]]u, oraz w Wenezueli. Zbadane ślady wskazują, że rodzina Dinomyidae przeżywała swój rozkwit w [[miocen]]ie i [[pliocen]]ie{{r|fields|Grand}}. Do rodziny należały największe ze znanych gryzoni: ''[[Telicomys]] gigantissimus'', ''[[Josephoartigasia]] monesi'' (o wadze ok. 1 [[tona|tony]]){{r|Brahic|Rinderknecht}} i  nieco mniejszy ''Josephoartigasia magna''{{r|Francis&Mones}}.

== Ekologia ==
Pakarany Branickiego są [[fitofag|roślinożercami]]. Na wolności żywią się owocami, liśćmi i pędami roślin{{r|mammalian}}. W niewoli akceptowały w diecie suszone ryby, gotowane jajka, chleb, orzechy, karmę dla królików i owoce{{r|meritt}}, jak również zmielony owies, nieprzetworzone warzywa, banany i jabłka{{r|Crandall}}.

Na pakarany Branickiego polują: [[ocelot]], [[hirara amerykańska]], [[ostronos rudy]], [[puma]] i [[jaguar amerykański]]. Na ''D. branickii'' pasożytują: [[nicienie]] − ''[[Ancylostoma]]'', ''[[Ascaris]]'', ''[[Capillaria]]'', ''[[Oesophagostomum]]'', ''[[Oxyurus]]'', ''[[Strongyloides]], ''[[Strongylus]], ''[[Trichostrogylus]]'', ''[[Trichuris]]'' i ''[[Wellcomia branickii]]'' − oraz [[Tasiemce|tasiemiec]]  ''[[Hemynolepis nana]]''{{r|mammalian}}.

== Hodowla ==
''D. branickii'' to gatunek rzadko hodowany przez człowieka{{r|mammalian}}. Colin Campbell Sanborn cytował w 1931 roku wspomnienia [[Edmund Heller|Edmunda Hellera]], kuratora działu ssaków [[Muzeum Historii Naturalnej w Chicago]], uczestnika [[peru]]wiańskiej ekspedycji Marshalla w latach 1922–23. Heller opisywał swoją pakaranę: „Moja oswojona ''Dinomys'' chodzi za mną krok w krok, a w nocy śpi pod moim łóżkiem. (...) Kiedy zostawała sama była zmartwiona i przestraszona”{{r|Sanborn}}. Meritt{{r|meritt}} w 1984 roku wskazywał jedynie 36 hodowli na świecie. Pakarana Branickiego trudno adaptuje się do życia w niewoli i wobec dużej śmiertelności nie prowadzi się zbyt wielu tego rodzaju prób. Obok licznych niewyjaśnionych zgonów w niewoli stwierdzono przyczyny śmierci takie jak zapalenie [[miocyt|włókien mięśniowych]], wzrost temperatury ciała na skutek działania pasożytów czy anomalie genetyczne{{r|mammalian}}.

== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="mammalian">{{cytuj pismo |nazwisko = White|imię = Teresa G.|nazwisko2 = Alberico|imię2 = Michael S.|url = http://web.archive.org/web/20160303195003/http://www.science.smith.edu/msi/pdf/i0076-3519-410-01-0001.pdf | tytuł = ''Dinomys branickii''|czasopismo = [[Mammalian Species]]|wolumin = 410|strony = 1-5|data = |wydawca = American Society of Mammologists|data dostępu = 2011-03-27|język = en}}</ref>
<ref name="adw">{{cytuj stronę |nazwisko = Nguyen |imię = Khoa Huu| url = http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Dinomys_branickii.html| tytuł = ''Dinomys branickii''| data dostępu = 2011-03-27| opublikowany = Animal Diversity Web|język = en}}</ref>
<ref name="msw">{{MSW3|id=13400167|nazwa=''Dinomys branickii''|data=27 marca 2011}}</ref>
<ref name="Sanborn">{{cytuj pismo|nazwisko = Sanborn|imię = Colin Campbell|nazwisko2 =|imię2 = |tytuł = Notes on Dinomys|url = http://www.archive.org/download/notesondinomys186sanb/notesondinomys186sanb.pdf|czasopismo = Zoological series|wolumin = XVIII |wydanie = 6|strony = 149|data = 1931|wydawca = Field Museum of Natural History|język = en}}</ref>
<ref name ="Jobling">{{cytuj książkę | imię =  James A. | nazwisko =  Jobling| url = http://web.archive.org/web/20160304060505/http://www.slideshare.net/mahmoudghonim/helm-dictionary-of-scientific-bird-names | tytuł = The Helm dictionary of scientific Bird names. From Aalge to Zusii. | wydawca = Christopher Helm | rok =  2010 | isbn = 9781408125014}}</ref>
<ref name="meritt">{{cytuj pismo|nazwisko = Meritt|imię = D.A.|nazwisko2 = |imię2 = |tytuł = The pacarana, ''Dinomys branickii''|url = http://books.google.pl/books?id=EzU-5RHc7UYC&pg=PA154&lpg=PA154&dq=dinomys+Branicki+branickii&source=bl&ots=3PFGnAJpud&sig=CEowtDKsT_q3D-Fbhku9ub_j1WI&hl=pl&ei=yFedTZ3cIcT5sgaD86WsBA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CBsQ6AEwATgK#v=onepage&q=dinomys%20Branicki%20branickii&f=false|czasopismo = One medicine|wolumin = |wydanie = |strony = 154–161|data = 1984|wydawca = Springer|język = en}}</ref>
<ref name="Crandall">{{cytuj książkę | imię = Lee Saunders | nazwisko = Crandall | imię2 =  | nazwisko2 = | tytuł = The management of wild mammals in captivity | wydawca = University of Chicago Press | rok = 1964 | isbn = 0226117588}}</ref>
<ref name="collins">{{cytuj pismo|nazwisko = Collins|imię = Larry R.|nazwisko2 = Eisenberg|imię2 = John F.|tytuł = Notes on the behaviour and breeding of pacaranas in captivity|url = http://si-pddr.si.edu/jspui/bitstream/10088/9826/1/5daf13ae-bdc7-4d28-ac3f-32bb1229513b.pdf|czasopismo = International Zoo Yearbook|wolumin = 12|wydanie = |strony = 108–114|data = 1972|wydawca = The Zoological Society of London |język = en}}</ref>
<ref name ="Grimmwood">{{cytuj pismo|nazwisko = Grimmwood|imię = Ian R. |tytuł = Notes on the distribution and status of some Peruvian mammals|url = |czasopismo = Special Publication|wolumin = |wydanie = 21|strony = 1–86|data = 1969|wydawca = American Commitee for International Wild Life Protection And New York Zoological Society |język = en}}</ref>
<ref name ="Velasco">{{cytuj pismo|nazwisko = Velasco|imię = Abad E.|nazwisko2 = Alberico|imię2 = Michael|tytuł = Notas sobre algunos mamiferos nuevos de la fauna vallecaucana |url = |czasopismo = Caspedesia|wolumin = 13|wydanie = |strony = 291–295|data = 1984|wydawca = |język = es}}</ref>
<ref name="kracz">{{cytuj książkę | nazwisko = Kraczkiewicz | imię = Zygmunt | tytuł = SSAKI | wydawca = Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych | miejsce = Wrocław | data = 1968 | seria = ''Polskie nazewnictwo zoologiczne'' | strony = 81}}</ref>
<ref name="goeldi">{{cytuj pismo|nazwisko = Goeldi|imię = Emill|nazwisko2 = |imię2 = |tytuł = On the rare rodent Dinomys branickii Peters|url = http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1469-7998.1904.tb08324.x/abstract|czasopismo = Proceedings of the Zoological Society of London|wolumin = 74|wydanie = 3|strony = 158–162|data = 1904|wydawca = The Zoological Society of London|język = en}}</ref>
<ref name="Boher">{{cytuj pismo | nazwisko = Boher | imię = Salvador | nazwisko2 = Marín | imię2 = Bartolomé | tytuł = El Pacarana (Dinomys branickii) en Venezuela | url = | czasopismo = Natura | wolumin = 84 | wydanie = | strony = 14–18 | data = 1988 | wydawca = |język = en}}</ref>
<ref name=miiz>{{Cytuj książkę | autor = Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz | tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca = [[Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk]] | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9 | strony = 297}}</ref>
<ref name="fields">{{cytuj pismo | nazwisko = Fields | imię = Robert William | tytuł = Hystricomorph rodents from the late Miocene of Colombia, South America | url = |czasopismo = University of California Publications in Geological sciences | wolumin = 32 | wydanie = 5 | strony = 273–309 | data = 1957 | wydawca = University of California | język = en}}</ref>
<ref name="Grand">{{cytuj pismo|nazwisko = Grand | imię = Theodore | nazwisko2 = Eisenberg | imię2 = John | tytuł = On the Affinities of the Dinomyidae | url = http://si-pddr.si.edu/jspui/bitstream/10088/937/1/Grand1982.pdf|czasopismo = Saugetierkundliche Mitteilungen | wolumin = 30 | wydanie = | strony = 151–157 | data = 1982 | wydawca = Franckh'sche Verlagshandlung, W. Keller | język = en}}</ref>
<ref name="Brahic">{{Cytuj stronę | nazwisko = Brahic| imię = Catherine | url= http://www.newscientist.com/article/dn13188-onetonne-rodent-discovered-in-south-america.html |tytuł = One-tonne rodent discovered in South America |opublikowany= New Scientist (16 stycznia 2008)|język=en |data dostępu= 2011-04-10 | archiwum = https://web.archive.org/web/20151028011026/https://www.newscientist.com/article/dn13188-one-tonne-rodent-discovered-in-south-america/}}</ref>
<ref name="Rinderknecht">{{Cytuj pismo| nazwisko = Rinderknecht| imię = Andrés| autor2 = R. Ernesto Blanco|url=http://rspb.royalsocietypublishing.org/content/275/1637/923.full.pdf+html | tytuł = The largest fossil rodent| doi = 10.1098/rspb.2007.1645| czasopismo = Proceedings of the Royal Society B Biological Sciences| wydanie = 275| strony = 923| data dostępu = 2011-04-10| język=en}}</ref>
<ref name=Francis&Mones>{{Cytuj pismo| autor = J.C Francis, A. Mones| tytuł = ''Artigasia magna'' n. g., n. sp. (Eumegamyinae), un roedor gigantesco de la época Pliocena Superior de las Barrancas de San Gregorio, Departamento de San José, República Oriental del Uruguay| czasopismo = Kraglievana| wolumin = | wydanie = 3| strony = 89–100| rok = 1966| język=en}}</ref>
}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Ssaki Ameryki Południowej]]
[[Kategoria:Pakaranowate]]
[[Kategoria:Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1873 roku]]