Tekst źródłowy strony PTR-MS

{{Analiza chemiczna infobox
 |nazwa        = Spektrometria mas reakcji przeniesienia protonu
 |grafika      = PTR-TOF1000 Ultra Ionicon mass spectrometer, Faculty of Chemistry, Gdansk University of Technology Poland.jpg
 |opis grafiki = Spektrometr mas reakcji przeniesienia protonu z analizatorem czasu przelotu [[Ionicon Analytik|Ionicon]] PTR-TOF 1000, własność [[Katedra Chemii Analitycznej Politechniki Gdańskiej|Katedry Chemii Analitycznej]] [[Politechnika Gdańska|Politechniki Gdańskiej]]
 |akronim      = PTR-MS
 |klasyfikacja = [[spektrometria mas]]
 |anality      = rozmaite substancje gazowe
 |producenci   = Ionicon
 |powiązane    = [[spektrometria mas]]
 |commons      = Category:Mass Spectrometry
}}
'''Spektrometria mas z jonizacją poprzez przeniesienie protonu''' ('''PTR-MS''', z ang. ''Proton Transfer Reaction - Mass Spectrometry'')<ref name=PG>{{Cytuj | autor = Hubert Byliński, [[Jacek Gębicki]], Tomasz Dymerski, [[Jacek Namieśnik]] | tytuł = Bezpośrednia analiza próbek z wykorzystaniem techniki spektrometrii mas. Technika PTR-MS – ciekawe rozwiązanie metodyczne w zakresie spektrometrii mas | czasopismo =Analityka – Nauka i Praktyka | wolumin= 2| s= 4–8| data =2016 | issn =1509-4650 }}</ref> – [[Analiza chemiczna|technika analityczna]] zaliczana do metod [[spektroskopia|spektroskopowych]], w których stosuje się pomiar stosunku [[masa (fizyka)|masy]] do [[ładunek elektryczny|ładunku elektrycznego]] danego [[jon]]u (m/z)<ref name="MS_2011">{{Cytuj książkę | nazwisko = | imię = | tytuł = Mass Spectrometry. A textbook | data = 2011 | wydawca = Springer Berlin Heidelberg | miejsce = Berlin, Heidelberg | isbn = 978-3-642-10711-5 | strony = |doi=10.1007/978-3-642-10711-5}}</ref>. Jonem tym staje się cząsteczka oznaczanej substancji po przeniesieniu na nią protonu z [[Jon hydroniowy|jonu hydroniowego]] wytworzonego w źródle jonów<ref name=PG />.

Technika spektrometrii mas z jonizacją poprzez przeniesienie protonu jest rozwiązaniem wykorzystywanym m.in. do oznaczania [[Lotne związki organiczne|lotnych związków organicznych]] w fazie gazowej występujących na bardzo niskich poziomach [[Stężenie|stężeń]] rzędu [[Sposoby zapisu bezwymiarowego stosunku dwóch wielkości|ppt]] (liczba cząsteczek na bilion, 10<sup>−12</sup>).

== Opis urządzenia PTR-MS ==
[[Plik:Schemat spektrometrii mas.svg|thumb|left|400px|Schemat ideowy zasady działania spektrometru mas]]
Urządzenie PTR-MS to [[Spektrometria mas|spektrometr mas]], w którym jonizacja zachodzi poprzez reakcję przeniesienia protonu na cząsteczkę badanej substancji ([[analit]]u). Głównymi elementami konstrukcyjnymi tego urządzenia są<ref name=PG2>{{cytuj | autor = Hubert Byliński, Jacek Gębicki, Tomasz Dymerski, Jacek Namieśnik | tytuł = Direct Analysis of Samples of Various Origin and Composition Using Specific Types of Mass Spectrometry | czasopismo = Critical Reviews in Analytical Chemistry | data = 2017-07-04 | data dostępu = 2021-02-03 | wolumin = 47 | numer = 4 | s = 340–358 | doi = 10.1080/10408347.2017.1298986 | pmid = 28304192 | język =en|dostęp=z}}</ref>:
* źródło jonów (jonizator) – katoda wnękowa, w której z pary wodnej wytwarzane są jony hydroniowe H<sub>3</sub>O<sup>+</sup>,
* komora reakcyjna – następuje tu jonizacja cząsteczek analitu wskutek przeniesienia protonów z jonów hydroniowych. Kapilara, którą dostarczana jest próbka, jest termostatowana, dzięki czemu możliwa jest analiza szerokiego zakresu lotnych związków organicznych.
W komorze reakcyjnej panuje ściśle określone obniżone ciśnienie. Kontrola parametrów ciśnienia i liczby wytwarzanych jonów hydroniowych umożliwia wykonywanie pomiarów ilościowych w czasie rzeczywistym.
[[Plik:Quadrupole.svg|thumb|Budowa kwadrupola]]
* analizator – w którym wcześniej powstałe jony są rozdzielane na podstawie stosunku ich masy do ładunku. Pierwotnie w technice PTR stosowano analizator [[Kwadrupol (analizator masy)|kwadrupolowy]], działający jako filtr masy – w jednym momencie przepuszcza tylko jony o określonym stosunku masy do ładunku (m/z) dzięki działaniu na cząsteczki prądu zmiennego o określonej częstotliwości i napięciu oraz napięcia stałego<ref name="MS_2011" /><ref name="Siuzdak1996" />.
[[Plik:TOF-reflectron.png|thumb|Zwierciadło elektrostatyczne – schemat odbicia jonów o różnej energii]]
Nowszym rozwiązaniem jest, cechujący się większą rozdzielczością [[analizator czasu przelotu]] (''Time of Flight'', TOF), który wykorzystywany jest w spektrometrach mas, wykorzystujących reakcje przeniesienia protonu. Strumień jonów, opuszczający komorę reakcyjną przyspieszany jest wskutek wywołania impulsu elektrycznego wywoływanego w komorze przelotu jonów. Następnie odbija się od specjalnego zwierciadła elektrostatycznego, po czym kierowany jest w kierunku detektora, którego zadaniem jest zarejestrowanie czasu przelotu poszczególnych jonów. W przypadku jonów cięższych czas ten jest odpowiednio dłuższy niż dla jonów lżejszych. Dzięki temu, na podstawie uzyskanych informacji dotyczących czasu przelotu, możliwe jest uszeregowanie jonów według ich wartości liczbowych parametru m/z<ref name="PG" />.
* detektor – urządzenie „zliczające” jony dostarczone z analizatora. Zjonizowanie cząsteczki analitów trafiają do detektora, w którym mierzony jest czas ich przelotu od źródła ich jonizacji do powielacza elektronowego, czyli [[Płytka mikrokanalikowa|płytki mikrokanalikowej]]. Czas przelotu dla danego rodzaju jonów jest charakterystyczny i może być przypisany dla odpowiedniej wartości parametru m/z (stosunku masy do ładunku elektrycznego danego jonu). Znając dokładną wartość parametru m/z można zidentyfikować dany [[związek chemiczny]], który jest obecny w próbce. Z kolei na podstawie informacji o powinowactwie danej substancji do protonu i intensywności danego sygnału na widmie mas można oszacować jego stężenie<ref name="MS_2011" /><ref name="Siuzdak1996" />.
Układ PTR-TOF-MS cechuje wysoka czułość i rozdzielczość w porównaniu do częściej stosowanego połączenia spektrometrii mas z analizatorem kwadrupolowym<ref name=PG />.

== Zasada działania ==
[[Plik:PTR-MS z analizatorem kwadrupolowym, schemat.png|thumb|450px|Zasada działania PTR-MS: Jony hydroniowe wytworzone z pary wodnej w jonizatorze reagują z analitami w komorze dryfu. Powstające nowe jony są rozdzielane w analizatorze na podstawie stosunku ich masy do ładunku, po czym są kierowane do detektora, gdzie następuje ich identyfikacja]]
Zasada działania omawianego spektrometru, przedstawiona schematycznie na rysunku opiera się na wykorzystaniu reakcji jonów hydroniowych H<sub>3</sub>O<sup>+</sup>, z cząsteczkami oznaczanych substancji ([[analit]]ów). Przebiegające w fazie gazowej reakcje jonów hydroniowych z cząsteczkami licznych związków chemicznych, które wykazują wyższe powinowactwo do protonu od jonu hydroniowego, toteż reakcja przeniesienia protonu zachodzi samorzutnie.

Jony hydroniowe, będące donorami protonów powstają wskutek procesów elektrodowych, jakim poddawana jest para wodna, co można zobrazować za pomocą
następujących reakcji:
: {{chem2|e- + H2O → H2O+ + 2e-}}
: {{chem2|e- + H2O → H2+ + O + 2e-}}
: {{chem2|e- + H2O → H+ + OH + 2e-}}
: {{chem2|e- + H2O → O+ + H2 + 2e-}}

W wyniku działania elektronów na cząsteczki wody powstaje szereg jonów, stanowiących potencjalne źródło jonów hydroniowych. Powstałe jony kierowane są następnie do specjalnej komory reakcyjnej w której zachodzi szereg reakcji prowadzących do uzyskania strumienia jonów hydroniowych o dużej czystości.
: {{chem2|H2+ + H2O → H2O+ + H2}}
: {{chem2|H+ + H2O → H2O+ + H}}
: {{chem2|O+ + H2O → H2O+ + O}}
: {{chem2|H2O+ + H2O → H3O+ + OH}}

Powstały w ten sposób strumień jonów hydroniowych kierowany jest do specjalnej komory, w której następuje reakcja wymiany protonu między nimi a molekułami oznaczanych analitów, obecnych w próbce gazowej, dostarczanej do urządzenia. Przebieg tej reakcji można przedstawić w następujący sposób:
: {{chem2|H3O+ + R → RH+ + H2O}}

Powyższej reakcji ulegają jednak jedynie te związki, dla których [[powinowactwo do protonu]] (PA, {{w języku|en|proton affinity}}) jest większe niż dla cząsteczki wody (691 kJ/mol). Związki, które mają mniejsze PA, nie ulegają protonowaniu i nie są widoczne w metodzie PTR-MS. Należą do nich podstawowe gazy, z których składa się [[powietrze]] ({{chem2|[[tlen|O2]]}}, {{chem2|[[azot|N2]]}}, {{chem2|[[dwutlenek węgla|CO2]]}} i [[Argon|Ar]]) oraz większość innych [[Związki nieorganiczne|związków nieorganicznych]]. Z kolei większość [[Związki organiczne|związków organicznych]] ulegają protonowaniu – do wyjątków należą np. [[alkany]], [[eten|etylen]] i [[etyn|acetylen]]. Dzięki temu, że w technice PTR-MS nie są wykrywane gazy nieorganiczne, bardzo dobrze nadaje się ona do określania zawartości śladowych ilości lotnych związków organicznych w powietrzu<ref name="Blake">{{cytuj | autor = Robert S. Blake, Paul S. Monks, Andrew M. Ellis | tytuł = Proton-Transfer Reaction Mass Spectrometry | czasopismo = Chemical Reviews | data = 2009-03-11 | data dostępu = 2021-02-03 | wolumin = 109 | numer = 3 | s = 861–896 | doi = 10.1021/cr800364q | język = en|dostęp=z}}</ref>. 

Jony powstałe wskutek przyłączania protonu, kierowane są do analizatora, gdzie dochodzi do ich rozdziału ze względu na ich wartość m/z.

Masę badanego związku chemicznego określa się, na podstawie miejsca występowania w widmie sygnału powstałego z jego niepofragmentowanego jonu, przez uwzględnienie masy cząstek jonizujących, według wzoru:
: <math>m_{zw} = (m/z) * z - m_{cz}</math>
: gdzie:
:: m<sub>zw</sub> – masa wyjściowej cząsteczki, która ulegała jonizacji bez fragmentacji
:: (m/z) – wartość odczytana widma dla niepofragmentowanego jonu, odpowiadająca stosunkowi masy analizowanej cząsteczki w [[Jednostka masy atomowej|daltonach]] do liczby ładunków elementarnych (z) które niósł z sobą jon, który wygenerował analizowany sygnał;
:: m<sub>cz</sub> – suma mas (w daltonach) cząstek lub jonów, które nadały ładunek poprzez przyłączenie się do wyjściowej cząsteczki (masa [[proton]]u – 1,00727646688 Da; masa [[elektron]]u około 0,00054862 Da). Jeśli jonizacja następuje na skutek oderwania cząstki to jej masy nie odejmuje się, lecz dodaje; jeżeli cząstką dołączaną lub odrywaną jest elektron, jego masę można pominąć<ref name=PG />.

== Parametry techniki analitycznej PTR-MS ==
[[Plik:PTR-TOF MS traces concentrations diagram.jpg|thumb|Pomiar stężenia wybranych związków chemicznych obecnych we frakcji lotnej próbki owocu kiwi w czasie rzeczywistym przy użyciu urządzenia PRT-TOF MS]]
Dostępne w handlu aparaty PTR-MS cechują się parametrami rzędu:
* czas reakcji – 100 ms<ref name="uibkHP">{{Cytuj stronę |url=http://www.uibk.ac.at/ionen-angewandte-physik/umwelt/publications/index.html.en |tytuł=Publications – University of Innsbruck |data dostępu=2017-04-27 |archiwum=https://web.archive.org/web/20160611014938/https://www.uibk.ac.at/ionen-angewandte-physik/umwelt/publications/index.html.en |zarchiwizowano=2016-06-11 }}</ref>
* granica wykrywalności – jednocyfrowe ppt (1 ppt = 1 cząsteczka na 1 000 000 000 000 cząsteczek)
* rozdzielczość – 1000-5000

== Zalety ==
Zalety PTR-MS<ref name=PG />:
* brak konieczności przygotowywania próbki do analizy
* pomiar w czasie rzeczywistym
* możliwość prowadzenia analizy ilościowej i jakościowej
* wykrywalność na poziomie ppt,
* krótki czas pojedynczej analizy
* brak wpływu obecności pary wodnej, tlenu i azotu w analizowanej próbce na końcowy wynik analizy
* prosta obsługa urządzenia
* bezpośredni pomiar próbki – zmniejszenie prawdopodobieństwa zmiany składu próbki

== Wady ==
Wady PTR-MS<ref name=PG />:
* niemożność oznaczania związków wykazujących niższe powinowactwo do protonu niż woda
* wysokie koszty aparaturowe
* trudności w oznaczaniu niektórych związków obecnych w jednej mieszaninie o zróżnicowanych wartościach stężeń
* wysoka czułość na bardzo niewielkie zmiany stężeń lotnych związków chemicznych obecnych w laboratorium
* możliwość łączenia się cząsteczek wody z jonami hydroniowymi
* trudność w oznaczaniu złożonych mieszanin o nieznanym składzie
* brak możliwości rozróżniania i identyfikacji związków o identycznej masie cząsteczkowej

== Zastosowania ==
PTR-MS ma zastosowanie m.in. w<ref name=PG2 />:
* medycynie – np. analiza powietrza wydychanego przez człowieka pod kątem wykrywania substancji mogących stanowić markery chorób układu oddechowego czy innych narządów. Często zawartość niektórych substancji może wynikać z wielu różnych czynników, takich jak zmęczenie organizmu spowodowane nadmiernym wysiłkiem fizycznym. Możliwe jest również oznaczanie wybranych związków chemicznych z grupy nitryli do oceny zatrucia organizmu spowodowanego paleniem tytoniu (zarówno czynnego, jak i biernego) i związanego z tą czynnością środowiskowego dymu tytoniowego (Environmental Tobacco Smoke – ETS). Jak pokazują wyniki badań, prowadzonych z wykorzystaniem tej techniki, jedną z głównych substancji obecnych w powietrzu wydychanym przez osoby palące papierosy jest [[acetonitryl]], przez co może on stanowić doskonały wskaźnik stopnia zatrucia organizmu wskutek palenia papierosów<ref>{{cytuj | autor = Jens Herbig, Markus Müller, Simon Schallhart, Thorsten Titzmann, Martin Graus, Armin Hansel | tytuł = On-line breath analysis with PTR-TOF | czasopismo = Journal of Breath Research | data = 2009-06-01 | data dostępu = 2021-02-03 | wolumin = 3 | numer = 2 | s = art. nr 027004 | doi = 10.1088/1752-7155/3/2/027004 | język =en | dostęp=z}}</ref>.
* biotechnologii – np. w badaniach nad rozwojem komórek nowotworowych<ref>{{cytuj | autor = C. Brunner, W. Szymczak, V. Höllriegl, S. Mörtl, H. Oelmez, A. Bergner, R. M. Huber, C. Hoeschen, U. Oeh | tytuł = Discrimination of cancerous and non-cancerous cell lines by headspace-analysis with PTR-MS | czasopismo = Analytical and Bioanalytical Chemistry | data = 2010-07 | data dostępu = 2021-02-03 | wolumin = 397 | numer = 6 | s = 2315–2324 | doi = 10.1007/s00216-010-3838-x | język = en | dostęp=z}}</ref>
* monitorowaniu procesów przemysłowych
* ochronie środowiska – np. określanie prędkości degradacji zanieczyszczeń w powietrzu<ref>{{cytuj | autor = M. Müller, M. Graus, A. Wisthaler, A. Hansel, A. Metzger, J. Dommen, U. Baltensperger | tytuł = Analysis of high mass resolution PTR-TOF mass spectra from 1,3,5-trimethylbenzene (TMB) environmental chamber experiments | czasopismo = Atmospheric Chemistry and Physics | data = 2012-01-18 | data dostępu = 2021-02-03 | wolumin = 12 | numer = 2 | s = 829–843 | doi = 10.5194/acp-12-829-2012 | język = en | dostęp=o}}</ref>
* określaniu stanu powietrza atmosferycznego – np. możliwość prowadzenia pomiarów bardzo złożonych mieszanin związków zapachowych daje ogromne możliwości w ocenie jakości powietrza atmosferycznego w aglomeracjach miejskich (w tym [[smog]]u). Źródłami zanieczyszczeń mogą być: przemysł i motoryzacja, wybuchy wulkanów, pożary lasów, ale również wszelkie procesy wegetacyjne organizmów żywych czy rozkładu materii organicznej generujące lotne związki organiczne pochodzenia biologicznego (Biological Volatile Organic Compounds, BVOC)<ref>{{cytuj | autor = L. Kaser, T. Karl, A. Guenther, M. Graus, R. Schnitzhofer, A. Turnipseed, L. Fischer, P. Harley, M. Madronich, D. Gochis, F. N. Keutsch, A. Hansel | tytuł = Undisturbed and disturbed above canopy ponderosa pine emissions: PTR-TOF-MS measurements and MEGAN 2.1 model results | data = 2013-06-11 | data dostępu = 2021-02-03 | doi = 10.5194/acpd-13-15333-2013| język =en|dostęp=o}}</ref>.
[[Plik:PTR-TOF MS mass spectrum of the headspace of kiwifruit.jpg|thumb|Widmo mas otrzymane po przeprowadzeniu analizy frakcji lotnej próbki owocu kiwi przy użyciu urządzenia PTR-TOF MS]]
* produkcji żywności – np. ocena przydatności wybranych produktów spożywczych. Oznaczanie zawartości wielu lotnych związków chemicznych, w tym także tych z grupy LZO, jest również niezwykle ważne w [[Przemysł spożywczy|przemyśle spożywczym]]. Mogą one stanowić bardzo dobry wskaźnik poziomu zmian, jakim ulega szereg produktów spożywczych wskutek np. niewłaściwego przechowywania. Technika PTR-MS umożliwia szybką analizę w czasie rzeczywistym, a w przypadku takich próbek zmiany stężeń substancji w krótkim czasie mogą być duże. Niektóre produkty spożywcze, jak np. [[warzywa]] czy owoce, uwalniają do otoczenia charakterystyczne substancje, co może być źródłem informacji o postępujących procesach dojrzewania lub gnicia. Można więc, wykorzystując oznaczanie tych substancji, określić, czy wybrane produkty dojrzewały w warunkach naturalnych, które sprzyjają powstawaniu wielu lotnych związków zapachowych<ref>{{cytuj | autor = Franco Biasioli, Flavia Gasperi, Chahan Yeretzian, Tilmann D. Märk | tytuł = PTR-MS monitoring of VOCs and BVOCs in food science and technology | czasopismo = TrAC Trends in Analytical Chemistry | data = 2011-07 | data dostępu = 2021-02-03 | wolumin = 30 | numer = 7 | s = 968–977 | doi = 10.1016/j.trac.2011.03.009 | język = en| dostęp=z}}</ref>. Obecność różnych substancji może świadczyć także m.in. o poprawności przebiegu procesu produkcyjnego danego wyrobu spożywczego, czy też doborze odpowiednich surowców. Technika PTR-MS może stanowić także potencjalne narzędzie do kontroli procesu produkcji np. kawy, poprzez oznaczanie zawartości wybranych związków zapachowych, uwalnianych podczas jej prażenia.
* ocenie jakości powietrza w pomieszczeniach przeznaczonych do pobytu ludzi – np. podczas wielogodzinnego lotu w zhermetyzowanej kabinie samolotu<ref>{{cytuj | autor = Armin Wisthaler, Peter Strøm-Tejsen, Lei Fang, Timothy J. Arnaud, Armin Hansel, Tilmann D. Märk, David P. Wyon | tytuł = PTR-MS assessment of photocatalytic and sorption-based purification of recirculated cabin air during simulated 7-h flights with high passenger density | czasopismo = Environmental Science & Technology | data = 2007-01-01 | data dostępu = 2021-02-03 | wolumin = 41 | numer = 1 | s = 229–234 | doi = 10.1021/es060424e | pmid = 17265952 | język =en | dostęp=z}}</ref> lub w czasie przebywania osób w klimatyzowanych wnętrzach<ref>{{cytuj | autor = K.H. Han, J.S. Zhang, H.N. Knudsen, P. Wargocki, H. Chen, P.K. Varshney, B. Guo | tytuł = Development of a novel methodology for indoor emission source identification | czasopismo = Atmospheric Environment | data = 2011-06 | data dostępu = 2021-02-03 | wolumin = 45 | numer = 18 | s = 3034–3045 | doi = 10.1016/j.atmosenv.2011.03.021 | język = en | dostęp=z}}</ref><ref>{{cytuj | autor = Barbara Kolarik, Pawel Wargocki, Anna Skorek-Osikowska, Armin Wisthaler | tytuł = The effect of a photocatalytic air purifier on indoor air quality quantified using different measuring methods | czasopismo = Building and Environment | data = 2010-06-01 | data dostępu = 2021-02-03 | wolumin = 45 | numer = 6 | s = 1434–1440 | doi = 10.1016/j.buildenv.2009.12.006 | język = en| dostęp=z}}</ref>
* bezpieczeństwie publicznym – np. natychmiastowe wykrywanie obecności śladowych ilości [[Materiał wybuchowy|materiałów wybuchowych]]<ref>{{cytuj | autor = S. Jürschik, P. Sulzer, F. Petersson, C. A. Mayhew, A. Jordan, B. Agarwal, S. Haidacher, H. Seehauser, K. Becker, T. D. Märk | tytuł = Proton transfer reaction mass spectrometry for the sensitive and rapid real-time detection of solid high explosives in air and water | czasopismo = Analytical and Bioanalytical Chemistry | data = 2010-12 | data dostępu = 2021-02-03 | wolumin = 398 | numer = 7-8 | s = 2813–2820 | doi = 10.1007/s00216-010-4114-9 | język = en | dostęp=z}}</ref> czy [[Bojowy środek trujący|bojowych środków trujących]]<ref>{{cytuj | autor = Fredrik Petersson, Philipp Sulzer, Chris A. Mayhew, Peter Watts, Alfons Jordan, Lukas Märk, Tilmann D. Märk | tytuł = Real-time trace detection and identification of chemical warfare agent simulants using recent advances in proton transfer reaction time-of-flight mass spectrometry | czasopismo = Rapid Communications in Mass Spectrometry | data = 2009 | data dostępu = 2021-02-03 | wolumin = 23 | numer = 23 | s = 3875–3880 | doi = 10.1002/rcm.4334 | język = en | dostęp=z}}</ref>
* badaniu skomplikowanych mieszanin substancji zapachowych

== Historia ==
* Pierwszy spektrometr mas został zbudowany przez [[Joseph John Thomson|J.J. Thompsona]] w 1911 roku<ref name="Siuzdak1996">{{Cytuj książkę | nazwisko = Siuzdak | imię = Gary | tytuł = Mass spectrometry for biotechnolog | data = 1996 | wydawca = Academic Press | miejsce = San Diego, Calif. | isbn = 0-12-647471-0 | strony =}}</ref>
* W 1995 zespół prof. [[Werner Lindinger|Wernera Lindigera]] z [[Uniwersytet Leopolda i Franciszka w Innsbrucku|Uniwersytetu w Innsbrucku]] zbudował pierwszy aparat PTR-MS<ref>{{cytuj | autor = A. Hansel, A. Jordan, R. Holzinger, P. Prazeller, W. Vogel, W. Lindinger | tytuł = Proton transfer reaction mass spectrometry: on-line trace gas analysis at the ppb level | czasopismo = International Journal of Mass Spectrometry and Ion Processes | data = 1995-11 | data dostępu = 2021-02-03 | wolumin = 149-150 | s = 609–619 | doi = 10.1016/0168-1176(95)04294-U | język = en| dostęp=z}}</ref><ref name=PG />

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Siuzdak | imię = Gary | tytuł = Mass spectrometry for biotechnology | data = 1996 | wydawca = Academic Press | miejsce = San Diego, Calif. | isbn = 0-12-647471-0 | strony = |odn=tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Hoffmann | imię = E. | nazwisko2 = Chatette | imię2 = J. | nazwisko3 = Stroobant | imię3 = V. | tytuł = Spektrometria mas | inni = tłum. L. Konopski | data = 1998 | wydawca = Wydawnictwa Naukowo-Techniczne | miejsce = Warszawa | isbn = 83-204-2291-4}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Johnstone | imię = Robert A. W. | nazwisko2 = Rose| imię2 = Malcolm | tytuł = Spektrometria mas. Podręcznik dla chemików i biochemików| data = 2001 | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa | isbn = 83-01-13605-7}}
* {{Cytuj | tytuł = Mass Spectrometry |autor=Damien Bonne, Hélène Bonin, Adeline Lamy, Orane Selaries, Géraldine Tosin, Romuald Vhel|url =http://web.archive.org/web/20070615020505/http://www.cpe.fr/ciufolini/msms.htm | język = en|opublikowany=www.cpe.fr}}

== Linki zewnętrzne ==
* {{cytuj stronę | url = http://www.i-mass.com/ | tytuł = International Mass Spectrometry Web | opublikowany = i-mass.com | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20140104010838/http://i-mass.com/ | zarchiwizowano = 2014-01-04 | data dostępu = 2017-04-27 }} – Rozbudowana strona poświęcona spektrometrii mas i jej zastosowaniu.

[[Kategoria:Spektrometria mas| ]]