Tekst źródłowy strony PESEL

'''Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności''' ('''PESEL''') – centralny zbiór danych prowadzony w [[Polska|Polsce]] przez [[Ministerstwo Cyfryzacji|ministra właściwego do spraw informatyzacji]] (do końca 2015 r. przez [[Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Polska)|ministra właściwego do spraw wewnętrznych]]) na mocy ustawy o ewidencji ludności<ref name=2024-736>{{Dziennik Ustaw|2025|274}}.</ref>. Rejestr służy do gromadzenia podstawowych informacji identyfikujących tożsamość i status administracyjno-prawny obywateli polskich oraz cudzoziemców zamieszkujących na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Potocznie mianem PESEL określa się również numer ewidencyjny [[osoba fizyczna|osoby fizycznej]] wykorzystywany w tym rejestrze<ref>{{cytuj stronę|url=https://www.msw.gov.pl/pl/sprawy-obywatelskie/centralne-rejestry-pan/13148,PESEL.html|tytuł=Zbiór PESEL|opublikowany=[[Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Polska)|Ministerstwo Spraw Wewnętrznych]]|archiwum=https://web.archive.org/web/20150615031619/https://www.msw.gov.pl/pl/sprawy-obywatelskie/centralne-rejestry-pan/13148,PESEL.html|zarchiwizowano=2015-06-15|data dostępu=2015-06-13}}</ref>.

Uwaga: jest artykuł o historii powstawania Rządowego Centrum Informatycznego PESEL {{Osobny artykuł|Departament PESEL MSW}}

== Geneza i rozwój systemu ==
=== MAGISTER: rejestr osób z wyższym wykształceniem ===
Pierwszym systemem do ewidencjonowania dużej grupy obywateli polskich był rejestr MAGISTER, uruchomiony w latach 1973–1974, zawierający dane osób z wyższym wykształceniem zatrudnionych w przedsiębiorstwach państwowych i uczelniach. Rejestr był zasilany danymi z ankiet z 60 tys. zakładów pracy i szkół wyższych. Zawierał ok. 630 tys. wpisów. Przechowywał bardzo szczegółowe wrażliwe dane osobowe<ref group="uwaga">Dane przechowywane w rejestrze MAGISTER obejmowały: adres, stan cywilny, pochodzenie społeczne, karalność, zatrudnienie współmałżonka, liczba dzieci, liczba osób na utrzymaniu, wielkość mieszkania, wyposażenie mieszkania (łazienka, kuchnia, oddzielny ustęp itd), forma własności mieszkania, wnioski o przydział nowego mieszkania, długość drogi do pracy w jedną stronę, wykorzystywane środki komunikacji, uzyskane wykształcenie, zawód wyuczony, zawód wykonywany, data ukończenia studiów, data uzyskania dyplomu, czy studiował zgodnie z zainteresowaniami; data zatrudnienia w danym miejscu pracy, stanowisko, wykształcenie wymagane na danym stanowisku zgodnie z obowiązującymi przepisami, łączne miesięczne zarobki, liczba zmian miejsc pracy, staż pracy w danym zawodzie, staż na stanowiskach kierowniczych, odbyte kursy zawodowe, znajomość języków obcych, przynależność do organizacji społecznych i politycznych, chęć zmiany stanowiska pracy itd. Obowiązek gromadzenia i przekazywania tych danych do MSW spoczywał na zakładach pracy oraz uczelniach.</ref> oraz informacje o przebiegu kariery zawodowej i naukowej<ref name="piętak">{{cytuj książkę|autor=[[Piotr Piętak]]|tytuł=E-korupcja. Historia informatyzacji Polski|tom=1|rok=2014|isbn=978-83-939820-0-4}}</ref><ref>{{cytuj|url=http://osworld.pl/jesien-linuksowa-2013/|tytuł=Jak „Magister” został PESEL’em – krótka historia... systemów informatycznych|autor=Roman Kusyk (MSW)|opublikowany=konferencja Jesień Linuksowa 2013}}</ref>.

Zgodnie z ustawą [[Prawo o szkolnictwie wyższym]], współcześnie uczelnie wyższe prowadzą Monitorowanie Karier Zawodowych Absolwentów, co realizuje część deklarowanych celów systemu Magister. Udział w monitoringu jest dobrowolny i służy uczelniom do przystosowania programów studiów do potrzeb rynku pracy.

=== Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności: rejestr wszystkich obywateli ===
Zadanie utworzenia informatycznego systemu ewidencji ludności wpisano do planu pięcioletniego 1970–1974, co w czerwcu 1970 potwierdziło Prezydium Rządu decyzją o budowie rejestru wszystkich obywateli [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]]. Rejestr ten miał nosić nazwę Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności (PESEL), a jednym z jego celów było ''kompleksowe ujęcie tematu człowieka jako centralnego podmiotu całej gospodarki''<ref name="piętak" />. Jednym z problemów, z którym borykała się ówczesna administracja, było znaczne rozproszenie ewidencji ludności, co było spowodowane przejęciem przez PRL dokumentów pozostałych po zaborach pruskim, rosyjskim i austriackim, dodatkowo zdekompletowanych przez dwie wojny światowe<ref name="warski">{{cytuj stronę|url=http://ipsec.pl/files/ipsec/092.warski_pesel_100427.pdf|tytuł=PESEL – krótki zarys dziejów|autor=Roman Warski|data dostępu=2014-10-28}}</ref>.

{{Osobny artykuł|Departament PESEL MSW}}

System PESEL został uruchomiony w 1977 i w ramach pilotażu zawierał dane mieszkańców dzielnicy [[Wola (Warszawa)|Wola]] w [[Warszawa|Warszawie]]<ref>{{cytuj stronę |url=https://wiadomosci.onet.pl/pesel |tytuł=PESEL |opublikowany=onet.pl |data dostępu=2024-04-22}}</ref>. Następnie objął dane mieszkańców pozostałych dzielnic [[Warszawa|Warszawy]], a potem [[Województwo warszawskie (1975–1998)|województwa warszawskiego]]. Numery PESEL dla wszystkich obywateli Polski zostały nadane do 1984<ref>{{cytuj stronę |url=https://forsal.pl/artykuly/590823,historia-informatyzacji-w-polsce-system-pesel-najwiekszym-osiagnieciem.html |autor=Sylwia Czubkowska |tytuł=Historia informatyzacji w Polsce: system PESEL największym osiągnięciem |opublikowany=forsal.pl |data=2012-02-03 |data dostępu=2024-04-22}}</ref>.

System PESEL został początkowo uruchomiony na komputerach Siemens 4004 z PAO 1 MB i trzema liniami dysków 55MB x 8, a potem w końcu lat 70. na komputerach Siemens 7755 wyposażonych w 2 MB pamięci [[RAM]] oraz 4 linie dysków 150 MB x 8 pod kontrolą systemu baz danych PRISM. Komputery te były licencyjną kopią IBM System 360/370. Po wprowadzeniu [[Stan wojenny w Polsce (1981–1983)|stanu wojennego]] (1981–1983) [[embargo]] oraz ograniczenia [[CoCom]] zmusiły MSW do wdrożenia autorskich rozwiązań takich jak System Zarządzania Bazą Danych JANTAR (1984)<ref>{{cytuj stronę|url=http://ipsec.pl/files/ipsec/pesel_1_.pdf|tytuł=Instrukcja operatora końcówki dialogowej systemu JANTAR |opublikowany=MSW |data=maj 2002}}</ref>, krajowe komputery [[R-32]] oraz osprzęt produkowany przez zakłady ELWRO, MERAMAT, MERA BŁONIE, MERA ZABRZE, MERA STER, TELETRA<ref name="warski" />.

System PESEL, którego inicjatorem był [[Andrzej Targowski]], miał początkowo stanowić część ogólnokrajowej „rewolucji informatycznej”, w ramach której powstać miały systemy wspomagające planowanie CENPLAN (administracja centralna), RESPLAN (resorty), REGIPLAN (władze wojewódzkie), WEKTOR (inwestycje krajowe) oraz sieć teleinformatyczna administracji publicznej INFOSTRADA. Większość z tych systemów ostatecznie nie powstała z powodu oporu administracji, nieskoordynowanych działań różnych resortów i konfliktów na różnych szczeblach władzy<ref>{{cytuj stronę|url=https://ipsec.pl/raport-kiliskiego-powtrka-z-historii-informatyzacji.html|tytuł=Raport Kilińskiego – powtórka z historii informatyzacji|data=2011|opublikowany=IPSec.pl|data dostępu=2022-12-17}}</ref>. Ostatecznie z planów pozostał jedynie system PESEL oraz stworzony na potrzeby [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] „rejestr jednostek gospodarki uspołecznionej”, czyli [[REGON]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://forsal.pl/artykuly/590823,historia_informatyzacji_w_polsce_system_pesel_najwiekszym_osiagnieciem.html|tytuł=Historia informatyzacji w Polsce: system PESEL największym osiągnięciem|autor=Sylwia Czubkowska|opublikowany=Forsal|data=2012}}</ref>.

Na początku lat 90. XX wieku system PESEL został zmigrowany do technologii [[mainframe]]. Aplikacja JANTAR została przeniesiona na system IBM zSeries, pod kontrolą systemu operacyjnego [[z/OS]]. Aplikacja systemu PESEL została napisana w całości w [[Asembler#Język asemblera|assemblerze systemu mainframe]]<ref>{{cytuj stronę|url=https://www.rp.pl/historia/art15645891-internet-mogl-sie-narodzic-w-prl|tytuł=Rzeczpospolita|data=2009-05-12 04.05.2009 09:12 Publikacja: 04.05.2009 04:38|opublikowany=Rzeczpospolita|autor=Cezary Gmyz|data dostępu=2009-05-04}} https://www.rp.pl/historia/art15645891-internet-mogl-sie-narodzic-w-prl</ref>. Dostęp do bazy danych dla użytkowników on-line realizowany jest za pośrednictwem własnego monitora teletransmisji tzw. „Łącznika”<ref>{{cytuj stronę|url=http://wyborcza.biz/biznes/1,100897,11851902,E_administracja__Polskie_systemy_sa_niezawodne.html|tytuł=E-administracja: Polskie systemy są niezawodne|autor=Grzegorz Pluciński|opublikowany=Wyborcza.biz|data=2012|archiwum=https://web.archive.org/web/20130302094754/http://wyborcza.biz/biznes/1,100897,11851902,E_administracja_Polskie_systemy_sa_niezawodne.html|zarchiwizowano=2013-03-02|data dostępu=2012-06-04}}</ref>.

=== Podstawa prawna systemu ===
Dla okresu od 1970 do 2000 roku niejasna jest ustawowa podstawa dla funkcjonowania systemu. Zmiany do ustawy z 10 kwietnia 1974 o ewidencji ludności i dowodach osobistych<ref>''Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych'' ({{Dziennik Ustaw|1974|14|85}}).</ref> odwołujące się do numeru PESEL wprowadzono po raz pierwszy ustawą nowelizującą z 20 sierpnia 1997, która weszła w życie 1 stycznia 2001<ref>''Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych oraz ustawy o działalności gospodarczej'' ({{Dziennik Ustaw|1997|113|733}}).</ref>. Ustawa ta wprowadziła między innymi nowe brzmienie art. 37 zakładające zamieszczanie w [[dowód osobisty|dowodzie osobistym]] „numeru ewidencyjnego Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL)”. Od 1 marca 2015 podstawę prawną funkcjonowania systemu stanowi ustawa o ewidencji ludności z 24 września 2010<ref name="2014-1741" />.

=== System Rejestrów Państwowych (SRP) ===
1 marca 2015 weszły w życie trzy nowe ustawy: o dowodach osobistych<ref>''Ustawa z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych'' ({{Dziennik Ustaw|2010|167|1131}}).</ref>, o ewidencji ludności<ref>''Ustawa z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności'' ({{Dziennik Ustaw|2010|217|1427}}).</ref> oraz [[Prawo o aktach stanu cywilnego (ustawa 2014)|Prawo o aktach stanu cywilnego]]<ref name="2014-1741">''Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego'' ({{Dziennik Ustaw|2014|1741}}).</ref>. Tego dnia w celu wykonania powyższych ustaw uruchomiony został System Rejestrów Państwowych (SRP) obsługiwany przez [[Centralny Ośrodek Informatyki]], w ramach którego połączone zostały: rejestry PESEL, ewidencja dowodów osobistych i akta stanu cywilnego<ref>{{cytuj stronę |url=https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/w-niedziele-ruszyl-system-rejestrow-panstwowych,59819.html |tytuł=W niedzielę ruszył System Rejestrów Państwowych |autor=Krzysztof Sobczak |opublikowany=prawo.pl |data=2015-03-01 |data dostępu=2024-05-06}}</ref>.

System Rejestrów Państwowych zintegrował Bazę PESEL (oraz System Odznaczeń Państwowych i Centralny Rejestr Sprzeciwów), a także Centralną Ewidencję Wydanych i Unieważnionych Dowodów Osobistych (CEWiUDO). W skład SRP weszła również nieistniejąca wcześniej Baza Usług Stanu Cywilnego (BUSC). W celu umożliwienia wprowadzania danych do nowego systemu utworzono [[Graficzny interfejs użytkownika|interfejs graficzny]] pod nazwą Źródło<ref>{{cytuj stronę |url=https://www.prawo.pl/samorzad/w-kwietniu-nowa-wersja-aplikacji-zrodlo-dla-urzednikow-obslugujacych-srp,114566.html |tytuł=W kwietniu nowa wersja aplikacji ŹRÓDŁO dla urzędników obsługujących SRP |autor=Katarzyna Kubicka-Żach |opublikowany=prawo.pl |data=2018-03-16 |data dostępu=2024-05-06}}</ref>.

W zakresie danych PESEL do nowego systemu zostały zmigrowane dane dostępne centralnie. Do poprawy jakości centralnej ewidencji dowodów zostały wykorzystane ponadto kopie baz lokalnych (Gminne Ewidencje Wydanych i Unieważnionych Dowodów Osobistych). Po uruchomieniu SRP dane przechowywane centralnie zaczęły być wykorzystywane jako zbiór referencyjny co pozwala na postępującą korektę ich jakości.

== Elementy rejestru ==
Tworzony rejestr zawiera następujące dane<ref>''Art. 8 ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności'' ({{Dziennik Ustaw|2010|217|1427}}).</ref>:
# nazwisko i imię (imiona);
# nazwisko rodowe;
# poprzednie nazwiska i imiona wraz z datą ich zmiany oraz nazwą urzędu, który dokonał zmiany;
# imiona i nazwiska rodowe rodziców;
# numery PESEL rodziców, jeżeli zostały im nadane<ref group="uwaga">Od 1 grudnia 2018.</ref>;
# data urodzenia;
# miejsce urodzenia;
# kraj urodzenia;
# stan cywilny;
# oznaczenie aktu urodzenia<ref group="uwaga">Do 1 marca 2015: numer aktu urodzenia.</ref> i urzędu stanu cywilnego, w którym został on sporządzony;
# płeć (w przypadku zmiany danych: data oraz nazwa urzędu, który dokonał zmiany);
# numer PESEL;
# obywatelstwo albo status bezpaństwowca;
# imię i nazwisko rodowe oraz numer PESEL małżonka, jeżeli został mu nadany;
# data zawarcia związku małżeńskiego, oznaczenie aktu małżeństwa<ref group="uwaga">Do 1 marca 2015: numer aktu małżeństwa.</ref> i urzędu stanu cywilnego, w którym został on sporządzony, data rozwiązania związku małżeńskiego, sygnatura akt i oznaczenie sądu, który rozwiązał małżeństwo, sygnatura akt i oznaczenie sądu, który ustalił nieistnienie małżeństwa, sygnatura akt i oznaczenie sądu, który unieważnił małżeństwo, data zgonu małżonka albo data znalezienia jego zwłok, oznaczenie jego aktu zgonu<ref group="uwaga">Do 1 marca 2015: numer jego aktu zgonu.</ref> i urzędu stanu cywilnego, w którym ten akt został sporządzony;
# adres i data zameldowania na pobyt stały;
# kraj miejsca zamieszkania;
# kraj poprzedniego miejsca zamieszkania;
# data wymeldowania z miejsca pobytu stałego;
# adres i data zameldowania na pobyt czasowy oraz data upływu deklarowanego terminu pobytu;
# data wymeldowania z miejsca pobytu czasowego;
# data wyjazdu poza granice Rzeczypospolitej Polskiej trwającego dłużej niż 6 miesięcy i wskazanie kraju wyjazdu;
# przewidywany okres pobytu poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej trwającego dłużej niż 6 miesięcy<ref group="uwaga" name="od-2018-01-01">Od 1 stycznia 2018.</ref>;
# data powrotu z wyjazdu poza granice Rzeczypospolitej Polskiej trwającego dłużej niż 6 miesięcy;
# seria, numer i data ważności ostatniego wydanego dowodu osobistego obywatela polskiego oraz oznaczenie organu wydającego dokument;
# seria, numer i data ważności ostatniego wydanego paszportu obywatela polskiego;
# seria, numer i data ważności ważnego dokumentu podróży cudzoziemca lub innego ważnego dokumentu potwierdzającego tożsamość i obywatelstwo, a w przypadku obywatela Ukrainy, który przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, oraz obywatela Ukrainy posiadającego Kartę Polaka, który wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej<ref group="uwaga">Osoby, o której mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa ({{Dziennik Ustaw|2022|583}}).</ref>, oznaczenie dokumentu, na podstawie którego dokonano ustalenia tożsamości osoby<ref group="uwaga">Do 24 lutego 2022: seria, numer i data ważności ważnego dokumentu podróży cudzoziemca lub innego ważnego dokumentu potwierdzającego tożsamość i obywatelstwo.</ref>;
# status cudzoziemca<ref group="uwaga" name="od-2018-01-01" /> oznaczony jako UE<ref group="uwaga">'''Status UE''' – cudzoziemiec będący obywatelem państwa członkowskiego [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]], obywatelem państwa członkowskiego [[Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu|Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu]] (EFTA) – strony umowy o [[Europejski Obszar Gospodarczy|Europejskim Obszarze Gospodarczym]] lub obywatelem [[Szwajcaria|Konfederacji Szwajcarskiej]].</ref>, CUE<ref group="uwaga">'''Status CUE''' – cudzoziemiec będący członkiem rodziny cudzoziemca o statusie UE, niebędący obywatelem państwa członkowskiego [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]], obywatelem państwa członkowskiego [[Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu|Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu]] (EFTA) – strony umowy o [[Europejski Obszar Gospodarczy|Europejskim Obszarze Gospodarczym]] lub obywatelem [[Szwajcaria|Konfederacji Szwajcarskiej]].</ref>, NUE<ref group="uwaga">'''Status NUE''' – cudzoziemiec nieposiadający statusu UE ani CUE.</ref> albo UKR<ref group="uwaga">Od 24 lutego 2022: '''Status UKR''' – osoba, której nadano numer PESEL na podstawie art. 4 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa ({{Dziennik Ustaw|2022|583}}).</ref>;
# data zgonu albo data znalezienia zwłok, numer aktu zgonu i oznaczenie urzędu stanu cywilnego, w którym ten akt został sporządzony.
Dawniej rejestr zawierał dodatkowo następujące dane:
# data upływu deklarowanego przez cudzoziemca terminu pobytu<ref group="uwaga">Do 1 stycznia 2018.</ref>.
Ponadto dla cudzoziemców rejestr zawiera następujące dane:
# seria i numer karty pobytu wydanej w związku z udzieleniem zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zgody na pobyt tolerowany lub nadaniem statusu uchodźcy w RP oraz data jej wydania, data ważności, oznaczenie organu, który ją wydał,
# seria i numer karty pobytu obywatela Unii Europejskiej wydanej w związku z udzieleniem zezwolenia na pobyt na terytorium RP oraz data jej wydania, data ważności, oznaczenie organu, który ją wydał,
# seria i numer dokumentu pobytu członka rodziny obywatela Unii Europejskiej wydanego w związku z udzieleniem zezwolenia na pobyt na terytorium RP oraz data jego wydania, data ważności, oznaczenie organu, który go wydał,
# seria i numer karty pobytu wydanej w związku z udzieleniem zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony lub zgody na pobyt tolerowany oraz data jej wydania, data ważności, oznaczenie organu, który ją wydał,
# seria i numer karty pobytu obywatela Unii Europejskiej wydanej w związku z udzieleniem zezwolenia na pobyt czasowy na terytorium RP oraz data jej wydania, data ważności, oznaczenie organu, który ją wydał,
# seria i numer dokumentu pobytu członka rodziny obywatela Unii Europejskiej wydanego w związku z udzieleniem zezwolenia na pobyt czasowy na terytorium RP oraz data jego wydania, data ważności, oznaczenie organu, który go wydał,
# seria i numer tymczasowego zaświadczenia tożsamości cudzoziemca oraz data jego wydania, data ważności, oznaczenie organu, który je wydał.

== Numer PESEL ==
Każdy wpis w rejestrze jest określany unikatowym symbolem jednoznacznie identyfikującym osobę fizyczną.

Numer PESEL jest to 11-cyfrowy identyfikator numeryczny jednoznacznie identyfikujący określoną osobę fizyczną.

Zbudowany jest z następujących elementów:
* zakodowanej daty urodzenia
* liczby porządkowej
* zakodowanej [[płeć|płci]]
* [[Suma kontrolna|cyfry kontrolnej]].

{{Cytat
|treść =
Art. 28 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych ({{Dziennik Ustaw|2016|922}})
# (skreślony).
# Numery porządkowe stosowane w ewidencji ludności mogą zawierać tylko oznaczenie płci, daty urodzenia, numer nadania oraz liczbę kontrolną.
# Zabronione jest nadawanie ukrytych znaczeń elementom numerów porządkowych w systemach ewidencjonujących osoby fizyczne.
}}

Przykładowa postać:

{|border="1" cellspacing="0"
|-
|440514||0145||8
|}
* cyfry [1–6] – data urodzenia z określeniem stulecia urodzenia
* cyfry [7–10] – numer serii z oznaczeniem płci
** cyfra [10] – płeć
* cyfra [11] – cyfra kontrolna

Numer PESEL nadaje minister właściwy do spraw wewnętrznych w formie czynności materialno-technicznej.

Nadanie numeru PESEL następuje za pośrednictwem:
* kierownika urzędu stanu cywilnego, który sporządza akt urodzenia, zarówno obywateli polskich, jak i cudzoziemców;
* urzędu gminy właściwego ze względu na miejsce zameldowania na pobyt stały lub czasowy;
* organu wydającego polski dokument tożsamości (dowód osobisty lub paszport);
* organu właściwego dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy – w stosunku do osób, wobec których nie można ustalić organu właściwego w sposób wskazany w punktach powyżej.

=== Data urodzenia ===
Numeryczny zapis daty urodzenia przedstawiony jest w następującym porządku: dwie ostatnie cyfry roku, miesiąc i dzień. Dla odróżnienia poszczególnych stuleci przyjęto następującą metodę kodowania:
* dla osób urodzonych w latach 1900 do 1999 – miesiąc zapisywany jest w sposób naturalny, tzn. dwucyfrowo od 01 do 12
* dla osób urodzonych w innych latach niż 1900–1999 dodawane są do numeru miesiąca następujące wielkości:
** dla lat 1800–1899 – 80
** dla lat 2000–2099 – 20
** dla lat 2100–2199 – 40
** dla lat 2200–2299 – 60.

Przyjęta metoda kodowania miesiąca urodzenia pozwala na rozróżnienie 5 stuleci. Kolejne miesiące w poszczególnych stuleciach mają następujące numery:

{|class="wikitable"
|-
!rowspan="2"|Miesiąc
!colspan="5" align="center"|Stulecie
|-
! 1800–1899 !! 1900–1999 !! 2000–2099
! 2100–2199 !! 2200–2299
|-
|Styczeń||align="center"|81||align="center"|01
|align="center"|21||align="center"|41
|align="center"|61
|-
|Luty||align="center"|82||align="center"|02
|align="center"|22||align="center"|42
|align="center"|62
|-
|Marzec||align="center"|83||align="center"|03
|align="center"|23||align="center"|43
|align="center"|63
|-
|Kwiecień||align="center"|84||align="center"|04
|align="center"|24||align="center"|44
|align="center"|64
|-
|Maj||align="center"|85||align="center"|05
|align="center"|25||align="center"|45
|align="center"|65
|-
|Czerwiec||align="center"|86||align="center"|06
|align="center"|26||align="center"|46
|align="center"|66
|-
|Lipiec||align="center"|87||align="center"|07
|align="center"|27||align="center"|47
|align="center"|67
|-
|Sierpień||align="center"|88||align="center"|08
|align="center"|28||align="center"|48
|align="center"|68
|-
|Wrzesień||align="center"|89||align="center"|09
|align="center"|29||align="center"|49
|align="center"|69
|-
|Październik||align="center"|90||align="center"|10
|align="center"|30||align="center"|50
|align="center"|70
|-
|Listopad||align="center"|91||align="center"|11
|align="center"|31||align="center"|51
|align="center"|71
|-
|Grudzień||align="center"|92||align="center"|12
|align="center"|32||align="center"|52
|align="center"|72
|}

Przykładowo osoba urodzona [[14 lipca]] [[2002]] roku ma następujący zapis w numerze ewidencyjnym:
{|class="wikitable"
|0||2||2||7||1||4||&nbsp;&nbsp;||&nbsp;&nbsp;||&nbsp;&nbsp;||&nbsp;&nbsp;||&nbsp;&nbsp;
|}

=== Płeć ===
Informacja o płci osoby, której zestaw informacji jest identyfikowany, zawarta jest na 10. (przedostatniej) pozycji numeru PESEL.

{|class="wikitable"
|&nbsp;&nbsp;||&nbsp;&nbsp;||&nbsp;&nbsp;||&nbsp;&nbsp;||&nbsp;&nbsp;||&nbsp;&nbsp;||&nbsp;&nbsp;||&nbsp;&nbsp;||&nbsp;&nbsp;||&#9893;||&nbsp;&nbsp;
|}

* cyfry 0, 2, 4, 6, 8 – oznaczają płeć żeńską
* cyfry 1, 3, 5, 7, 9 – oznaczają płeć męską

Po zmianie oznaczenia płci przydzielany jest nowy numer PESEL<ref>{{cytuj|url=https://obywatel.gov.pl/dokumenty-i-dane-osobowe/zmien-numer-pesel|tytuł=Zmień numer PESEL}}</ref>.

=== Cyfra kontrolna i sprawdzanie poprawności numeru ===
Jedenastą cyfrą numeru PESEL jest [[Suma kontrolna|cyfra kontrolna]] umożliwiająca kontrolę poprawności identyfikatora. Jest ona wynikiem działania na pierwszych dziesięciu cyfrach. Algorytm obliczania cyfry kontrolnej na podstawie kolejnych cyfr numeru i ich wag jest określony przez rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20120000074/O/D20120074.pdf Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 4 stycznia 2012 r. w sprawie nadania lub zmiany numeru PESEL (tekst jednolity)].</ref>.

Oznaczenia i wartości użyte w poniższych opisach, wzorach i przykładach (waga {{Mvar|w}}<sub>11</sub> jest używany do weryfikacji prawidłowości numeru PESEL i nie jest wskazana w ww. rozporządzeniu):
{|class="wikitable" style="text-align:center"
|-
!Pozycja cyfry od lewej, {{Mvar|k}}
|1||2||3||4||5||6||7||8||9||10||''11''
|-
!Ozn. cyfry {{Mvar|c}}<sub>{{Mvar|k}}</sub>
|'''{{Mvar|c}}<sub>1</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>2</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>3</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>4</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>5</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>6</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>7</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>8</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>9</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>10</sub>'''||''{{Mvar|c}}<sub>11</sub>''
|-
!Ozn. wagi {{Mvar|w}}<sub>{{Mvar|k}}</sub>
|{{Mvar|w}}<sub>1</sub>||{{Mvar|w}}<sub>2</sub>||{{Mvar|w}}<sub>3</sub>||{{Mvar|w}}<sub>4</sub>||{{Mvar|w}}<sub>5</sub>||{{Mvar|w}}<sub>6</sub>||{{Mvar|w}}<sub>7</sub>||{{Mvar|w}}<sub>8</sub>||{{Mvar|w}}<sub>9</sub>||{{Mvar|w}}<sub>10</sub>||{{Mvar|w}}<sub>11</sub>
|-
!Waga cyfry
|1||3||7||9||1||3||7||9||1||3||''1''
|}

'''Obliczanie cyfry kontrolnej'''

Zgodnie z ww. rozporządzeniem:
# dla kolejnych dziesięciu cyfr identyfikatora PESEL obliczany jest iloczyn cyfry i jej wagi ({{Mvar|I}}<sub>{{Mvar|k}}</sub>={{Mvar|c}}<sub>{{Mvar|k}}</sub>·{{Mvar|w}}<sub>{{Mvar|k}}</sub>)
# obliczana jest suma tych iloczynów ({{Mvar|S}}=? {{Mvar|I}}<sub>{{Mvar|k}}</sub>),
# obliczana jest wartość {{Mvar|M}} operacji {{Mvar|S}} [[modulo]] 10,
# od liczby dziesięć odejmowana jest liczba {{Mvar|M}},
# poza przypadkiem szczególnym wskazanym w poniższym p. 6 wynik odejmowania uzyskany w p. 4 stanowi liczbę (cyfrę) kontrolną numeru PESEL,
# jeżeli liczba {{Mvar|M}} jest równa zero, to liczba (cyfra) kontrolna numeru PESEL również jest równa zero.

Wzór dla obliczenia cyfry kontrolnej

<math>c_{11}=\begin{cases} 0, & \text{gdy }{\bmod\left[ \sum_{k=1}^{k=10}{c_k\cdot{} w_k}, 10 \right]}=0 \\ 10-{\bmod\left[ \sum_{k=1}^{k=10}{c_k\cdot{} w_k}, 10 \right]}, & \text{gdy }{\bmod\left[ \sum_{k=1}^{k=10}{c_k\cdot{} w_k}, 10 \right]} \neq 0 \end{cases}</math>

Przykłady:
* dla numeru PESEL 55030101193
{|class="wikitable" style="background: #fff; text-align:center"
|-
!Pozycja cyfry, {{Mvar|k}}
|1||2||3||4||5||6||7||8||9||10||11
|-
!Ozn. cyfry {{Mvar|c}}<sub>{{Mvar|k}}</sub>
|'''{{Mvar|c}}<sub>1</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>2</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>3</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>4</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>5</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>6</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>7</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>8</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>9</sub>'''||'''{{Mvar|c}}<sub>10</sub>'''||''{{Mvar|c}}<sub>11</sub>''
|-
!Współczynniki wagowe, {{Mvar|w}}<sub>{{Mvar|k}}</sub>
|1||3||7||9||1||3||7||9||1||3||---
|-
!Iloczyny, {{Mvar|I}}<sub>{{Mvar|k}}</sub>={{Mvar|c}}<sub>{{Mvar|k}}</sub> · {{Mvar|w}}<sub>{{Mvar|k}}</sub>
|5||15||0||27||0||3||0||9||1||27||---||Suma {{Mvar|S}}=87
|}

Dla danej sumy {{Mvar|S}} jej ostatnia cyfra to {{Mvar|M}}=7, więc cyfra kontrolna 10 – {{Mvar|M}}=10 – 7=''3''

* dla numeru PESEL 55030101230 (przypadek z p. 6 opisu słownego algorytmu ustalania cyfry kontrolnej powyżej)

{|class="wikitable" style="background: #fff; text-align:center"
|-
!Pozycja cyfry, k
|1||2||3||4||5||6||7||8||9||10||11
|-
!Cyfry numeru PESEL, {{Mvar|c}}<sub>{{Mvar|k}}</sub>
|'''5'''||'''5'''||'''0'''||'''3'''||'''0'''||'''1'''||'''0'''||'''1'''||'''2'''||'''3'''||''0''
|-
!Współczynniki wagowe, {{Mvar|w}}<sub>{{Mvar|k}}</sub>
|1||3||7||9||1||3||7||9||1||3||---
|-
!Iloczyny {{Mvar|I}}<sub>{{Mvar|k}}</sub>={{Mvar|c}}<sub>{{Mvar|k}}</sub> · w<sub>k</sub>
|5||15||0||27||0||3||0||9||2||9||---||Suma {{Mvar|S}}=70
|}

Dla danej sumy {{Mvar|S}} jej ostatnia cyfra to {{Mvar|M}}=0, więc zgodnie z p. 6 opisu słownego algorytmu cyfra kontrolna=''0''

'''Sprawdzanie cyfry kontrolnej'''<br />
Metoda sprawdzania cyfry kontrolnej sprowadza się do obliczenia sumy<ref>Dana metoda nie posiada oficjalnego źródła, natomiast jest opisana w licznych źródłach internetowych, np. na stronie www dra inż. Romualda Żyłły [https://romek.info/ut/pesel.html Suma lub cyfra kontrolna – cd.]</ref>:
 '''{{Mvar|c}}<sub>1</sub>·1 + {{Mvar|c}}<sub>2</sub>·3 + {{Mvar|c}}<sub>3</sub>·7 + {{Mvar|c}}<sub>4</sub>·9 + {{Mvar|c}}<sub>5</sub>·1 + {{Mvar|c}}<sub>6</sub>·3 + {{Mvar|c}}<sub>7</sub>·7 + {{Mvar|c}}<sub>8</sub>·9 + {{Mvar|c}}<sub>9</sub>·1 + {{Mvar|c}}<sub>10</sub>·3 + {{Mvar|c}}<sub>11</sub>·1'''

Jeśli ostatnia cyfra otrzymanej sumy jest zerem, to numer PESEL ma poprawną cyfrę kontrolną, w przeciwnym razie numer jest błędny.

'''Cechy specyficzne algorytmu sprawdzania'''

[[Algorytm]] ma pewną wadę w przydziale wag do poszczególnych elementów, która powoduje, że gdy zamienimy rok z dniem (zamieniając zapis z rr-mm-dd na dd-mm-rr) otrzymamy identyczną sumę kontrolną jak w numerze z poprawnym zapisem. Ten algorytm nie sprawdza sensowności danych.

Z zasady działania cyfry kontrolnej wynika, że w przypadku zamazania którejkolwiek cyfry w numerze PESEL można tę cyfrę odtworzyć.

'''Błędy w nadawaniu numeru PESEL'''

W praktyce zdarzają się (a przynajmniej zdarzały i wciąż istnieją) numery PESEL z błędami. Błędy w dacie zwykle były zauważane i poprawiane od razu, lecz zdarzały się też powtórzenia numeru porządkowego, błędy w określeniu płci i błędne cyfry kontrolne, które zostały wychwycone po latach przy okazji wprowadzania numeru PESEL do komputerowych [[baza danych|baz danych]]. W związku z tym nie można zakładać, że wynik sprawdzania jednoznacznie określa istnienie bądź nieistnienie podanego numeru PESEL.

Numer PESEL można zmienić. Powodem do zmiany są przypadki, gdy nastąpiła korekta płci, osoba ma nowy akt urodzenia lub decyzja urzędu okazała się błędna (w wyniku błędów urzędników w 2012 roku ten sam numer nadano różnym osobom w 2 tys. przypadków<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.dziennikpolski24.pl/artykul/3293958,kosztowny-blad-peselu,id,t.html|tytuł=Kosztowny błąd PESEL-u|data=2013|opublikowany=Dziennik Polski}}</ref>).

== Udostępnianie danych z systemu PESEL ==
Od dnia 1 lipca 2019 weszła w życie ustawa, zgodnie z którą właściwe w zakresie udostępnienia danych z rejestru PESEL są wyłącznie organy gmin. Wniosek o udostępnienie danych z rejestru PESEL można kierować do dowolnego organu gminy na terenie kraju<ref>''Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o zmianie ustawy o ewidencji ludności'' ({{Dziennik Ustaw|2019|1016}}).</ref>.

Centrum Personalizacji Dokumentów MSWiA, w imieniu ministra właściwego do spraw wewnętrznych i administracji, przed 1 lipca 2019, realizowało wnioski o udostępnienie danych z rejestru PESEL.

Centrum Personalizacji Dokumentów MSWiA, od 1 stycznia 2019, nie udostępnia danych jednostkowych z rejestru PESEL podmiotom publicznym, którym wydana została decyzja administracyjna zezwalająca na dostęp do rejestru PESEL za pomocą urządzeń teletransmisji danych (tzw. decyzja teletransmisyjna). Dane z rejestru PESEL podmioty te uzyskiwać mogą wyłącznie samodzielnie w ramach posiadanego dostępu do rejestru PESEL w trybie teletransmisji danych.

Aktualna lista podmiotów publicznych posiadających dostęp do rejestru PESEL za pomocą urządzeń teletransmisji danych (posiadających decyzję teletransmisyjną) publikowana jest przez Ministra Cyfryzacji na stronie internetowej<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.cpd.mswia.gov.pl/udostepnianie|tytuł=Udostępnianie danych z rejestru PESEL – uwaga, zmiany!|data=2018-12-13|data dostępu=2019-10-05}}</ref>. Wśród ponad tysiąca takich podmiotów są sądy i komornicy, straże miejskie, wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast, wojewodowie, ministrowie, agencje i inne służby.

Od 17 listopada 2023 istnieje możliwość zastrzeżenia numeru PESEL<ref>{{Cytuj |tytuł = Udostępnianie danych z rejestru zastrzeżeń numerów PESEL |data dostępu = 2023-11-20 |opublikowany = gov.pl |url = https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/udostepnianie-danych-z-rejestru-zastrzezen-numerow-pesel |język = pl}}</ref>. Rejestr zastrzeżeń numerów PESEL powstaje na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczania niektórych skutków kradzieży tożsamości (Dz. U. z 2023 r. poz. 1394)

== Numery PESEL dla obywateli innych państw ==
Numer PESEL nadaje minister właściwy do spraw informatyzacji. PESEL jest nadawany z urzędu dzieciom obywateli polskich, obywateli Unii Europejskiej i członków ich rodzin w związku z uzyskaniem przez nich prawa stałego pobytu, a także cudzoziemców, którzy uzyskali:
* prawo stałego pobytu lub zezwolenie na pobyt stały;
* zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej;
* status uchodźcy, ochronę uzupełniającą albo azyl;
* zgodę na pobyt tolerowany;
* ochronę czasową;
* zgodę na pobyt ze względów humanitarnych.
W przypadku sporządzania przez urząd stanu cywilnego aktu urodzenia dziecka, które przyszło na świat na terytorium Polski, numer PESEL nadawany jest na wniosek.

== Zobacz też ==
{{wikisłownik|PESEL}}
* [[PESEL2]]
* [[REGON]]
* [[Numer identyfikacji podatkowej|NIP]]
* [[Dowód osobisty]]
* [[Algorytm Luhna]]

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Linki zewnętrzne ==
* [https://www.gov.pl/web/gov/czym-jest-rejestr-pesel Informacje o rejestrze PESEL]
* {{Cytuj stronę | url = http://e-ochronainformacji.pl/artykuly-darmowe/dane-osobowe-darmowe/udostepnianie-danych-osobowych-ze-zbiorow-meldunkowych-zbioru-pesel-oraz-ewidencji-wydanych-i-utraconych-dowodow-osobistych/ | tytuł = Zasady udostępniania danych osobowych ze zbiorów meldunkowych, zbioru PESEL oraz ewidencji wydanych i utraconych dowodów osobistych | opublikowany = e-ochronainformacji.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20140110090003/http://e-ochronainformacji.pl/artykuly-darmowe/dane-osobowe-darmowe/udostepnianie-danych-osobowych-ze-zbiorow-meldunkowych-zbioru-pesel-oraz-ewidencji-wydanych-i-utraconych-dowodow-osobistych/ | zarchiwizowano = 2014-01-10}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Prawo w Polsce]]
[[Kategoria:Rejestry publiczne]]
[[Kategoria:Identyfikatory]]