Tekst źródłowy strony Olfaktometria

'''Olfaktometria''' ({{łac.|olfactus}}; dawniej ''Odorymetria''<ref>{{cytuj |autor = J. Kośmider, B. Mazur-Chrzanowska, B. Wyszyński |tytuł = Odory |wydanie = 1 |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 2002 |s = 93 |rozdział = 7 Odorymeria |isbn = 978-83-01-14525-5}}</ref>{{u|u1}} – węch, [[język grecki|gr.]] {{K|el-Latn|métro}} – miara) – rodzaj technik [[pomiar]]ów, w których [[węch]] albo jest obiektem badań, albo pełni funkcję [[przyrząd pomiarowy|przyrządu pomiarowego]], stosowanego w czasie badań [[zapach]]u.

* ''Badania węchu człowieka'' wchodzą w zakres [[otorynolaryngologia|otolaryngologii]] (zajmującej się chorobami narządu węchu) oraz [[neurologia|neurologii]] i [[psychiatria|psychiatrii]] (zajmujących się chorobami [[ośrodkowy układ nerwowy|centralnego układu nerwowego]]). Wspomagają proces diagnostyczny w przypadku chorób związanych z [[zaburzenia węchu|zaburzeniami węchu]] (np. [[choroba Parkinsona]], [[stwardnienie rozsiane]]). W czasie badań są przeprowadzane rozmaite [[testy psychofizyczne]], umożliwiające na przykład określanie [[Zapach#Próg węchowej wyczuwalności|indywidualnych węchowych „progów”]], czyli najmniejszych wartości stężenia różnych związków chemicznych w powietrzu, przy których pacjent jest w stanie wyczuć zapach ([[percepcja]]) lub rozpoznać odebrane wrażenie ([[Testy psychofizyczne#Badania progów różnicy (dyskryminacja sensoryczna)|dyskryminacja]], [[Testy psychofizyczne#Testy identyfikacji wrażeń|identyfikacja]]). Poza testami psychofizycznymi w medycynie są stosowane techniki badań elektrofizjologicznych, polegających na pomiarach potencjałów elektrycznych, powstających na powierzchni [[nabłonek węchowy|nabłonka węchowego]] w czasie percepcji zapachu albo w obszarach kory mózgowej, które są odpowiedzialne za przetwarzanie odebranych węchowych [[bodziec (psychologia)|bodźców]] (badania [[elektroolfaktografia|elektroolfaktograficzne]]).
* ''Badania węchu zwierząt'' ułatwiają zrozumienie mechanizmów [[ewolucja|ewolucji]] oraz powstawania struktur [[ekosystem]]ów – dawnych i współczesnych. Zwierzętom współczesnym węch dostarcza podstawowych informacji o otoczeniu i decyduje o ich [[behawioryzm|zachowaniach]]. Wyniki badań reakcji zwierząt na określone rodzaje związków chemicznych (np. [[substancje semiochemiczne|substancji semiochemicznych]]) pozwalają opracowywać zasady ochrony cennych ekosystemów naturalnych lub przekształconych przez człowieka (np. [[agrocenoza|agrocenozy]]).
* ''Badania cech zapachu związków chemicznych'' i ich mieszanin są prowadzone w celu wyjaśnienia problemów percepcji wrażeń węchowych, w tym [[Zapach#Struktura cząsteczek a zapach|zależności zapachu od struktury cząsteczek]] i od stężenia różnych związków w powietrzu ([[Zapach#Psychofizyka węchu|psychofizyka węchu]]). Największe znaczenie praktyczne ma olfaktometria traktowana jako element [[analiza sensoryczna|sensorycznej analizy]] żywności i wielu artykułów przemysłowych ([[towaroznawstwo]]).
* ''Techniki olfaktometrii środowiskowej'' (''[[b:Uciążliwość zapachowa/Olfaktometria inżynierska|olfaktometria inżynierska]]'') są podstawowymi instrumentami prawnej ochrony przed [[Zapach#Zapachy niepożądane ("odory")|odorami]] (uciążliwymi zapachami).

: Podstawowe znaczenie mają pomiary [[stężenie zapachowe|zapachowego stężenia]] wonnych zanieczyszczeń powietrza ([[odorant]]ów). W czasie pomiarów określa się, w jakim stopniu trzeba rozcieńczyć próbkę badanego gazu czystym powietrzem, żeby jej zapach przestał być wyczuwalny. Zapach rozcieńczonych próbek oceniają zespoły ludzi, których węch jest systematycznie kontrolowany. Niezbędna jest też kontrola precyzji rozcieńczania próbek. W Europie i części krajów pozaeuropejskich są stosowane techniki rozcieńczeń dynamicznych ([[olfaktometr]]y dynamiczne). Podobne wyniki pomiarów można otrzymać, stosując technikę rozcieńczeń statycznych polegającą na wprowadzaniu próbek badanego gazu – dokładnie odmierzanych strzykawkami – do znanych ilości czystego powietrza (metoda stosowana w Japonii).

: Zespołowo wyznaczony „stopień rozcieńczenia do progu wyczuwalności” jest liczbowo równy wartości stężenia wyrażonego w [[europejska jednostka zapachowa|jednostkach zapachowych]]. Iloczyn wielkości [[strumień objętości|strumienia emitowanych gazów]] (m³/s) przez stężenie zapachowe jest nazywany [[strumień zapachowy|strumieniem zapachowym]] lub emisją zapachową (liczba jednostek zapachowych emitowanych na sekundę).

: Wyniki pomiarów emisji zapachowej z różnego rodzaju obiektów (np. zakładów przemysłowych, ferm hodowlanych, oczyszczalni ścieków) umożliwiają podejmowanie racjonalnych administracyjnych decyzji, m.in. dotyczących wymaganej skuteczności urządzeń do [[dezodoryzacja|dezodoryzacji]] gazów emitowanych z zakładów istniejących lub niezbędnej odległości nowych obiektów od istniejących zabudowań mieszkalnych. Podstawą takich decyzji są [[standardy zapachowej jakości powietrza]]. Aby określić, czy standardy są lub będą dotrzymane, wykonuje się komputerowe [[modelowanie dyspersji odorantów|symulacje rozprzestrzeniania się odorantów]] w otoczeniu źródła<ref name="IPPC H4 – Horizontal Guidance for Odour, part 1" /><ref name="IPPC H4 – Horizontal Guidance for Odour, part 2" /><ref name="IPPC H4 2011">{{cytuj stronę |url = http://publications.environment-agency.gov.uk/pdf/GEHO0411BTQM-e-e.pdf |tytuł = H4 Odour Management |archiwum = https://web.archive.org/web/20120907094340/http://publications.environment-agency.gov.uk/PDF/GEHO0411BTQM-E-E.pdf |opublikowany = Environment Agency |data = March 2011 |język = en |zarchiwizowano = 2012-09-07 |data dostępu = 2014-07-23}}</ref>.

== Olfaktometria w otolaryngologii i neurofizjologii ==
=== Metody badań ===
{{Galeria|Nazwa= Olfaktometria w neurofizjologii|wielkość = 150|pozycja=right
|Plik:Sniffin%E2%80%99 Sticks test.jpg|[[Testy psychofizyczne|Psychofizyczny test]] dotyczący wrażliwości na zapach [[Butanol|''n''-butanolu]] ([[Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie|ZUT-Szczecin]])
|Plik:Olfactory system.svg|Obiekt neurofizjologicznych badań węchu – system percepcji zapachu według R. Amoore’a i L.B. Buck
|Plik:Antenna pectinate.jpg|Narząd węchu [[jedwabnik morwowy|jedwabnika morwowego]], Antenna pectinate (obiekt wielu badań elektroolfaktograficznych)
|Plik:Depolarisation curve.png|Zmiany potencjału błony neuronu odbierającego bodziec chemiczny}}
Olfaktometria jest stosowana w procesie diagnostycznym, ponieważ niektóre procesy chorobowe wywołują charakterystyczne zmiany wrażliwości węchowej. W badaniach medycznych stosuje się znane [[Bodziec (fizjologia)|bodźce]] zapachowe i sprawdza się wrażliwość pacjentów na te bodźce. Współczesne badania węchu i [[Smak (fizjologia)|smaku]] polegają na stosowaniu<ref name="Dżaman">{{cytuj |autor = Karolina Dżaman |tytuł = Współczesne metody badania węchu i smaku |archiwum= http://web.archive.org/web/20131114190452/http://www.mediton.eu/library/orl_volume-7_issue-4_article-791.pdf |czasopismo = Otolaryngologia |wolumin = 7|numer=4 |s= 173–177 |data = 2008}}</ref>:
* metod badań [[psychofizyka|psychofizycznych]] wymagających czynnego udziału pacjenta (subiektywnych)
* obiektywnych pomiarów [[fizjologia|fizjologicznych]] reakcji organizmu pacjenta na zapach.

Badania obiektywne polegają, między innymi, na sprawdzaniu, jak prezentacja bodźców węchowych wpływa na<ref name="Dżaman" />:
* [[rezystywność|oporność elektryczną]] skóry,
* szerokość [[źrenica|źrenicy]] oka,
* przepływ krwi.

=== Testy psychofizyczne ===
: {{osobny artykuł|Testy psychofizyczne}}
: {{Osobna sekcja|Zapach|Psychofizyka węchu}}
W czasie badań klinicznych najczęściej stosuje się metody psychofizyczne. Stosowane są testy zmierzające do oznaczania progów wyczuwalności (czuję/nie czuję), zdolności do odróżniania zapachów (takie same/różne) i identyfikacji (rozpoznanie rodzaju). Badanie obejmujące wszystkie rodzaje testów jest określane symbolem TDI ('''T'''hreshold, '''D'''iscrimination, '''I'''dentification)<ref name="Sniff Magnitude Test – Tourbier" /><ref name="Lötsch" />.

Najbardziej znany psychofizyczny test identyfikacji (I) polega na prezentacji pacjentowi czterdziestu popularnych zapachów. Pacjent zdrapuje z papieru powłokę z mikrokapsułkami zawierającymi [[odorant]]y. Jego zadanie polega na powąchaniu próbki i wybraniu odpowiedzi spośród czterech werbalnych określeń rodzaju zapachu, proponowanych w teście (wybór obligatoryjny – tzw. test wymuszonego wyboru). Wynik testu jest porównywany ze standardem opracowanym na podstawie badań 4000 osób. O braku zaburzeń węchu świadczy udzielenie co najmniej 34 poprawnych odpowiedzi<ref name="Sniff Magnitude Test – Tourbier" /><ref name="Lötsch" />.

Inna technika testów T, D i I polega na stosowaniu zestawów Sniffin’Sticks – markerów z wkładami nasączonymi roztworami różnych wonnych związków (różny rodzaj i intensywność zapachu)<ref name="Sniff Magnitude Test – Tourbier" /><ref name="Lötsch" />.

=== Elektroolfaktografia ===
: {{osobny artykuł|Elektroolfaktografia}}
W zakres elektroolfaktografii wchodzi rejestrowanie<ref name="Dżaman" />:
* potencjałów błony pojedynczych [[neuron]]ów (np. rejestrowanie napięć w grzebieniastych czułkach owadów – [[elektroantenografia|antenogramów]]),
* zmian napięcia między [[elektroda porównawcza|elektrodą odniesienia]] i [[elektroda robocza|elektrodą roboczą]], dotykającą nabłonka węchowego (potencjały sumowane, pochodzące od wielu sąsiednich komórek węchowych),
* wywołanych przez odoranty potencjałów [[Elektroencefalografia|EEG]] ({{ang.|Olfactory Event-Related Potentials}}, {{J|en|OERP}}).

== Olfaktometria w naukach biologicznych ==
[[Plik:Entomologist Donald Barnard demonstrates the attraction of female yellow fever mosquitoes to his hand in an olfactometer.jpg|thumb|220px|Olfaktometr entomologiczny do badań węchu komarów]]
Sygnały chemiczne – cząsteczki związków zawartych w powietrzu lub wodzie – są głównym źródłem informacji o otoczeniu dla wielu gatunków tworzących ziemski [[ekosystem]] (zob. [[substancje semiochemiczne]]). Przedmiotem najbardziej intensywnych badań jest węch owadów, których [[zachowanie|zachowania]] są ważne dla człowieka, na przykład [[pszczoła miodna|pszczół]], [[komarowate|komarów]] roznoszących malarię, [[szarańcza wędrowna|szarańczy]], [[Stonka ziemniaczana|stonki ziemniaczanej]] i innych owadów niszczących uprawy.

Badania są wykonywane w terenie (w naturalnych [[biocenoza]]ch) oraz w laboratoriach [[entomologia|entomologicznych]]. Różnorodne urządzenia umożliwiające obserwowanie zachowań owadów poddawanych działaniu bodźców węchowych, w warunkach laboratoryjnych, są nazywane [[olfaktometr]]ami. Główną częścią najczęściej stosowanych urządzeń jest szklana, przezroczysta rura o kształcie na przykład litery Y, T lub H. Umożliwia to obserwację (wzrokową lub z użyciem kamer) kierunków przemieszczania się owadów w stronę źródła substancji zapachowych lub przeciwną, ewentualnie ich ruchów chaotycznych. Pozwala to wyciągać wnioski dotyczące możliwości zastosowania określonych związków jako przynęt lub substancji odstraszających<ref>{{cytuj | autor = Joe M. Roberts, Ben J. Clunie, Simon R. Leather, W. Edwin Harris, Tom W. Pope | tytuł = Scents and sensibility: Best practice in insect olfactometer bioassays | czasopismo = Entomologia Experimentalis et Applicata | data = 2023-11 | data dostępu = 2024-05-20 | wolumin = 171 | numer = 11 | s = 808–820 | doi = 10.1111/eea.13351 | język = en | dostęp = o}}</ref>.

Olfaktometry entomologiczne typu Y (ang. {{K|en|Y-track olfactometer}}) stosowano podczas badań preferencji węchowych [[mszyca burakowa|mszyc burakowych]]<ref name="Visser" />, zachowań stonki ziemniaczanej w strumieniu powietrza zawierającym destylaty z liści ziemniaka, bulw ziemniaka, pomidora i innych roślin<ref name="An Insect Olfactometer" /> czy reakcji owadów [[tanatoza|symulujących śmierć]]<ref name="An olfactometer for analyzing olfactory responses of death-feigning insects" />.

== GC-Olfaktometria (GC-O) ==
{{osobny artykuł|chromatografia gazowa}}

=== Zasada GC-O ===
Technika GC-O jest stosowana w czasie badań próbek gazowych lub mieszanin gazów uwalnianych z próbek skondensowanych (np. technika ''headspace''<ref name="Basic Principles of Headspace Analysis" />). Rozdzielanie składników analizowanej mieszaniny zachodzi w odpowiedniej [[Chromatografia gazowa#Kolumna|kolumnie chromatograficznej]]. Wypływający z kolumny gaz nośny, zawierający kolejne składniki ([[eluat]]y), dzieli się na dwa strumienie. Jeden z nich jest kierowany do detektora chromatografu (np. [[Detektor płomieniowo-jonizacyjny|detektora płomieniowo-jonizacyjnego]], FID), drugi (po nawilżeniu) do przystawki olfaktometrycznej.
[[Plik:GC-Olf.svg|thumb|center|550px|Zasada chromatografii gazowej z olfaktometryczną detekcją eluatów]]

Uczestnicy pomiarów odgrywają rolę dodatkowego [[chromatografia gazowa#detektor|detektora chromatografu]], bardzo czułego i selektywnego. Muszą cechować się powtarzalnością sensorycznych ocen intensywności zapachu. W przypadku równoczesnych ocen jakości (rodzaju) zapachu wymagana jest umiejętność rozpoznawania zapachu zbioru wzorców i poprawnego stosowania ich nazw. Oceny zapachu są rejestrowane w czasie wymywania wszystkich składników próbki. Wynikiem pomiaru jest tzw. olfaktogram, który jest porównywany z klasycznym chromatogramem (zapisem sygnałów detektora GC). Zasady metody, sposoby pomiarów i ich zastosowania opisano w obszernych publikacjach książkowych z lat 2009–2010<ref name="Breme" /><ref name="Varlet" />.

[[Plik:GC Olfactometer.JPG|thumb|150px|Chromatograf gazowy z przystawką do sensorycznych ocen eluatów]]
Technika ta jest stosowana do badań interakcji węchowych (opracowywanie modeli psychofizycznych i psychofizjologicznych – zob. [[Zapach#Psychofizyka węchu|psychofizyka węchu]]), opracowywania kompozycji zapachowych, wykrywania zafałszowań perfum, analizie składu naturalnych olejków zapachowych, poszukiwań odorantów odpowiedzialnych za uciążliwe zapachy w atmosferze, badań jakości artykułów spożywczych, a także w innych celach<ref name="Cai" /><ref name="Wardencki" /><ref name="Tandon" /><ref name="van Ruth" /><ref name="ingenieria-analitica" /><ref name="GC-O" /><ref name="aix-marseille" />.

=== GC-O a inne techniki badań zapachu ===
Celem [[Analiza sensoryczna|sensorycznej analizy]] zapachu artykułów codziennego użytku lub zanieczyszczonego powietrza oraz badań wykonywanych z użyciem [[Elektroniczny nos|elektronicznego nosa]] jest rozpoznanie lub ocena jakości i siły tych zapachów. Analizowane są reakcje licznych [[czujnik]]ów o zróżnicowanej charakterystyce ([[receptor]]y na powierzchni [[nabłonek węchowy|nabłonka węchowego]] lub „pola sensorów” e-nosa) na wiele równocześnie odbieranych bodźców chemicznych. Miarą podobieństwa zapachu dwóch próbek (np. badanej mieszaniny odorantów i wzorca) jest stopień podobieństwa reakcji pola czujników. Celem GC-Olfaktometrii nie są porównania zapachu różnych mieszanin, lecz badania roli poszczególnych składników w procesie percepcji wrażenia węchowego.

== Olfaktometria w inżynierii środowiska ==
{{osobny artykuł|Dokładność pomiarów olfaktometrycznych|Standardy zapachowej jakości powietrza}}
Oceniając jakość środowiska, przyjmuje się, że wszystkie obce [[zapach]]y – przyjemne i nieprzyjemne – mogą być [[Zapach#Zapachy niepożądane ("odory")|wrażeniami niepożądanymi („odorami”)]]. Przykładem może być przyjemny zapach czekolady lub substancji zapachowych dodawanych do kosmetyków, który może być bardzo niepożądany w otoczeniu fabryki czekolady lub wytwórni kosmetyków. Z tego powodu w [[inżynieria środowiska|inżynierii środowiska]] [[odorant]]ami określa się od roku 2003, zgodnie z normą europejską EN 13725 (uznaną w Polsce w roku 2005 i wydaną w wersji polskiej w roku 2007 jako PN-EN 13725), wszystkie zanieczyszczenia zawarte w powietrzu, które pobudzają [[nerw węchowy|komórki nerwowe]] [[nabłonek węchowy|nabłonka węchowego]]<ref group="uwaga">Z wprowadzeniem PN-EN 13725:2007 wiązała się konieczność istotnych zmian w polskiej terminologii, stosowanej wcześniej w obszarze badań odorymetrycznych/olfaktometrycznych. Omówienie wprowadzanych zmian przedstawiono – do dyskusji – w czasie opracowywania wersji polskojęzycznej {{cytuj |autor = Joanna Kośmider, Beata Krajewska |tytuł = Normalizacja olfaktometrii dynamicznej. Podstawowe pojęcia i jednostki miar |url = http://www.odory.zut.edu.pl/fileadmin/pliki/odory/pdf/NORMALIZACJA_2005.pdf |czasopismo = Normalizacja |numer = 1 |s= 15–22 |data = 2005 | data dostępu = 2024-05-20}} Tabelaryczne zestawienie symboli zgodnych z PN-EN 13725 ze stosowanymi w podręczniku „Odory” PWN 2002, można pobrać ze strony Wydawnictwa – [http://ksiegarnia.pwn.pl/public/pdf/4443a.pdf „uaktualnienie”, data dostępu: 2014-07-24].</ref><ref name="Norm2000">{{Cytuj |autor = Joanna Kośmider |tytuł = Problemy normalizacji oznaczania stężenia odorów |czasopismo = Normalizacja |archiwum = http://web.archive.org/web/20140728054654/http://antywrona.pl/normalizacja_stezenia_odorow.pdf |wydawca = PKN |wydanie = 1 |s= 8–14 |data = 2000}}</ref><ref name="norma">{{cytuj |url = http://sklep.pkn.pl/pn-en-13725-2007p.html |tytuł = Olfaktometria dynamiczna. Oznaczanie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej |autor = Polski Komitet Normalizacyjny, * NKP 280 |opublikowany = PKN Warszawa |data = 2007 |data dostępu = 2014-07-24 |archiwum = https://web.archive.org/web/20140727005009/http://sklep.pkn.pl/pn-en-13725-2007p.html |zarchiwizowano = 2014-07-27}}</ref><ref name="Normalizacja 2005" />.

Brak pełnej wiedzy o mechanizmach powstawania wrażeń [[węch]]owych uniemożliwia przewidywanie rodzaju i intensywności zapachu powietrza na podstawie wyników jakościowej i ilościowej [[analiza chemiczna|analizy chemicznej]]. Z tego powodu stężenie odorantów – w strumieniach gazów wprowadzanych do atmosfery lub w powietrzu – nie jest wyrażane w takich jednostkach [[Stężenie|stężenia]] zanieczyszczeń, jak [[Sposoby zapisu bezwymiarowego stosunku dwóch wielkości|ppm]] lub µg/m³. Jest stosowana specyficzna „jednostka zapachowa” (odour unit, ou), zdefiniowana z wykorzystaniem pojęcia „[[Zapach#Próg węchowej wyczuwalności|próg węchowej wyczuwalności]]” ([[prawdopodobieństwo]] wyczucia zapachu zanieczyszczeń P = 0,5; 50%)<ref group="uwaga">Przed ustanowieniem normy PN-EN 13725 w polskim piśmiennictwie stosowano pojęcia i symbole:
* zamiast pojęcia „próg wyczuwalności” – „stężenie progowe wyczuwalności” (SPW) lub „stężenie odpowiadające progowi wyczuwalności węchowej” (S<sub>PWW</sub>),
* zamiast europejskiej jednostki zapachowej – jednostki zdefiniowane bez odwoływania się do standardowej procedury oznaczeń progu, określane jako „jednostka zapachowa [jz] lub [JZ]” albo „jednostka odoru [jo]”.</ref>. W ramach normalizacji procedur pomiarów olfaktometrycznych (EN 13725:2003) ustalono metodykę określania tego prawdopodobieństwa. Sprecyzowano wymagania stawiane osobom oceniającym zapach (procedura selekcji), minimalną liczebność zespołów oceniających, liczbę niezbędnych powtórzeń i inne warunki badań progu wyczuwalności zapachu (wartości indywidualnych i zespołowych). Stwierdzenie, w sposób i w warunkach opisanych w normie, że P = 0,5 oznacza, że w jednym metrze sześciennym znajduje się jedna [[europejska jednostka zapachowa]] (European Odour Unit, ou<sub>E</sub>). Prawdopodobieństwo wyczucia zapachu powietrza z dowolnymi zanieczyszczeniami jest wtedy takie samo, jak prawdopodobieństwo wyczucia zapachu powietrza zawierającego 123&nbsp;µg ''n''-butanolu (odorant odniesienia).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
! European Reference Odour Mass EROM
! Zespołowy próg wyczuwalności ''n''-butanolu<br />(threshold, th)
! Zespołowy próg wyczuwalności nieznanych odorantów<br />(threshold, th)
|-
|style="color:#00f"| 123&nbsp;µg ''n''-butanolu
|style="color:#00f"| c<sub>od,th</sub> = 1 ou<sub>E</sub>/m³ = 123&nbsp;µg ''n''-butanolu/m³
|style="color:#00f"| c<sub>od,th</sub> = 1 ou<sub>E</sub>/m³ (stężenie c [µg/m³] – nieznane)
|}

[[Stężenie zapachowe]] (ang. {{K|en|odour concentration}}, c<sub>od</sub><ref name="LJO TON" /><ref name="PWN symbole" />) jest liczbowo równe wartości takiego stopnia rozcieńczenia (Z<ref name="symb R i Z" />) badanej próbki czystym powietrzem, po którym jest osiągany [[próg wyczuwalności zapachu]] (rozcieńczenie Z<sub>50%</sub>). Stężenie zapachowe jest większe od progu wyczuwalności Z<sub>50%</sub> razy.
<blockquote class="toccolours" style="text-align:center; width:20%; float:right; padding: 10px 15px 10px 15px; display:table;">Zapachowe stężenie odorantów<br />
według PN-EN 13725:2007:
<br />––––––––––––––<br />
'''c<sub>od</sub> [ou<sub>E</sub>/m³] = Z<sub>50%</sub> • 1 ou<sub>E</sub>/m³'''
<br />––––––––––––––<br />

Uwaga:<br />dolny indeks E przy symbolu jednostki zapachowej (Odour Unit, ou) oznacza, że pomiar wykonano zgodnie z normą.</blockquote>

Za bezpośrednią miarę uciążliwości, którą odczuwają mieszkańcy otoczenia istniejących źródeł odorantów, uznaje się liczbę skarg, kierowanych do różnych instytucji odpowiedzialnych za ochronę powietrza i zdrowia. Gromadzenie i analizowanie takich skarg umożliwia oceny skuteczności działań, podejmowanych na szczeblu regionalnym lub państwowym (np. ocena skutków wprowadzenia regulacji prawnych w Japonii, Holandii i innych krajach)<ref name="van Belois" /><ref name="Ueno" /><ref name="VDI-Richtlinien" />. W Polsce analizę skarg wpływających do Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska, Stacji San-Epid i Wydziałów Ochrony Środowiska Urzędów Wojewódzkich przeprowadzono w Instytucie Ochrony Środowiska w Warszawie w pierwszej połowie lat 90., w ramach przygotowań do wydania aktów prawnych dot. ochrony zapachowej jakości powietrza<ref name="Skargi" />.

W sytuacjach, gdy decyzje administracyjne dotyczą zakładów nieistniejących – dopiero planowanych – sporządzane są prognozy przyszłej uciążliwości. W czasie opracowywania tych prognoz korzysta się z informacji o [[Strumień zapachowy|strumieniu zapachowym]] z instalacji projektowanej, warunkach wyrzutu zanieczyszczonych gazów oraz danych meteorologicznych i topograficznych. Stosowane jest [[modelowanie dyspersji odorantów]].

Wynikiem obliczeń jest przewidywana częstość występowania – w danym punkcie otoczenia planowanego obiektu – stężeń równych progowi wyczuwalności lub większych (np. półtora, trzy, sześć razy). Wyniki badań terenowych, wykonywanych w otoczeniu podobnych obiektów już istniejących, pozwalają określić, jaka będzie [[jakość hedoniczna|hedoniczna jakość]] zapachu emitowanych gazów i jaką częstość występowania tego zapachu mieszkańcy otoczenia będą uznawali za akceptowalną<ref name="inf. IPPC H4" />.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|align="center" style="background:#f0f0f0;"| '''Hedoniczna jakość zapachu (potencjalna uciążliwość)'''
|align="center" style="background:#f0f0f0;"| '''Źródła odorantów'''
|align="center" style="background:#f0f0f0;"| '''[[Percentyl]] 98'''
|align="center" style="background:#f0f0f0;"| Zaleca się, żeby zapachowe stężenie zanieczyszczeń powietrza nie było większe:
|+ Zalecenia dotyczące granicznych poziomów zapachowej uciążliwości na terenach zamieszkałych, rekreacyjnych itp (tzw. „wrażliwe receptory”)
|-
| zapach przyjemny lub neutralny (mała) || Piekarnie, wytwórnie czekolady, browary...
| '''6 ou<sub>E</sub>/m³''' || – od 6 ou<sub>E</sub>/m³ częściej niż przez 2% godzin roku
|-
| zapach nieprzyjemny (średnia)
| Chów i hodowla zwierząt, cukrownie…
| '''3 ou<sub>E</sub>/m³''' || – od 3 ou<sub>E</sub>/m³ częściej niż przez 2% godzin roku
|-
| zapach wyjątkowo nieprzyjemny (duża) || Oczyszczalnie ścieków, przetwórnie odpadów mięsno-kostnych i rybnych, rafinerie…
| '''1,5 ou<sub>E</sub>/m³''' || – od 1,5 ou<sub>E</sub>/m³ częściej niż przez 2% godzin roku
|}

Podejmowanie racjonalnych decyzji administracyjnych, dotyczących lokalizacji nowych obiektów lub nadmiernie uciążliwych zakładów istniejących, wymaga stosowania wielu różnych metod „olfaktometrii środowiskowej” (ilościowych i jakościowych, eksperckich i konsumenckich).

=== Metody badań olfaktometrycznych ===
Klasyfikacja metod „olfaktometrii środowiskowej/technicznej” obejmuje:
* Wyznaczanie zapachowego stężenia zanieczyszczeń w próbkach badanych gazów (eksperckie)
** Metoda olfaktometrii dynamicznej (PN-EN 13725)<ref name="Normalizacja 2005" /><ref name="PKN norma" /><ref name="Wod-Kanal 2007" />
** Metody olfaktometrii statycznej (np. testy trójkątowe stosowane w Japonii)<ref name="Ueno" /><ref name="E–szkoła test trojkątowy">{{cytuj stronę |url = http://www.odory.zut.edu.pl/szkola-olfaktometrii/e-szkola/wyklady-blok-b/b29-japonski-test-trojkatowy.html |tytuł = E-Szkoła olfaktometrii: Wykład Japoński test trójkątowy |opublikowany = ZUT Szczecin |data dostępu = 2014-07-26}}</ref><ref name="Ueno2009" />
** Metoda ekstrapolacyjna (psychofizyczna, zastosowanie [[prawo Webera-Fechnera|prawa Webera-Fechnera]])<ref name="IChProc 2001" />
* Metody olfaktometrii terenowej (eksperckie pomiary stężenia odorantów w powietrzu atmosferycznym)
** Terenowy olfaktometr Nasal Ranger<ref name="OchPow2009" /><ref name="pjoes2007" />
** Metody psychofizyczne (oznaczenia stężenia zapachowego na podstawie wyników ocen intensywności zapachu, z wykorzystaniem prawa Webera-Fechnera)<ref name="AOŚ oczyszczalnia">{{cytuj |autor=Joanna Kośmider, Bartosz Wyszyński |tytuł = Zapachowa uciążliwość oczyszczalni ścieków komunalnych |czasopismo = Archiwum Ochrony Środowiska |wolumin = 27 |numer = 3 |s= 69–83 |data = 2001|url=https://journals.pan.pl/dlibra/publication/142621/edition/123993/content | data dostępu = 2024-05-20| dostęp = o}}</ref>
* Badania opinii ludności (oceny konsumenckie)<ref>{{cytuj |autor = J. Kośmider, B. Mazur-Chrzanowska, B. Wyszyński |tytuł = Odory |wydanie = 1 |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 2002 |s = 124-125 |rozdział = 7 Odorymeria |isbn = 978-83-01-14525-5}}</ref>:
** Badania ankietowe
** Analiza zbiorów spontanicznych skarg ludności określonego obszaru.

Podstawowe znaczenie mają pomiary [[stężenie zapachowe|stężenia zapachowego]], wykonywane zgodnie z PN-EN 13725 z użyciem [[olfaktometr]]ów dynamicznych.

=== {{anchor|Pobieranie}} Pobieranie próbek ===
{{Galeria|Nazwa= Wstępne rozcieńczanie dynamiczne|wielkość=150|pozycja=right
|Plik:Pob pr 1.jpg|Wprowadzanie sondy do strumienia gazów
|Plik:Pobieranie probek.svg|Azot z butli ciśnieniowej przepływa przez dyszę [[strumienica|strumienicy]]. Wpływa do worka wraz z zassaną próbką.
|Plik:Jet Pump Diagram.jpg |Pompowanie gazu strumieniem innego gazu, o większym ciśnieniu, zachodzi zgodnie z prawem Bernoulliego.
|Plik:Ventury effect.svg|To samo prawo jest podstawą działania [[Zwężka Venturiego|zwężki Venturiego]]
|Plik:PompaVacuo.png|... lub laboratoryjnych [[Pompka wodna|pompek]], w których próżnię wytwarza strumień wody.
|Plik:Ejector.PNG|Schemat budowy strumienicy
}}
Próbki gazów do analizy olfaktometrycznej pobiera się do worków z folii, o pojemności od kilku do kilkudziesięciu litrów – zależnie od stopnia zanieczyszczenia odorantami. Stosowana jest folia [[Poli(tetrafluoroetylen)|PTFE]], [[Poli(tereftalan etylenu)|PET]], Tedlar itp. – bezwonna, nieprzepuszczalna dla odorantów i w niewielkim stopniu [[adsorpcja|adsorbująca]] zanieczyszczenia powietrza. Aby zminimalizować zmiany składu wskutek adsorpcji przez folię w czasie transportu próbki do laboratorium, stosuje się kondycjonowanie worków. Procedura kondycjonowania polega na kilkakrotnym przepłukiwaniu/nasycaniu powierzchni badanym gazem, przed pobraniem próbki właściwej<ref name="E-Szkoła sampl" />.

Worki mogą być napełniane próbką:
* z użyciem sprzętu do wstępnego rozcieńczania pobieranego gazu azotem lub powietrzem,
* zgodnie z „zasadą płuca”,
* metodą bezpośredniego pompowania gazu do worka, z użyciem pompek wykonanych z materiałów bezwonnych i nieadsorbujących odorantów.

==== Pobieranie próbek z równoczesnym wstępnym rozcieńczaniem dynamicznym ====
Próbki gazów bardzo zanieczyszczonych lub gorących i wilgotnych pobiera się z użyciem sond, które umożliwiają wstępne rozcieńczenie badanego gazu azotem lub czystym powietrzem. Rozcieńczanie zapobiega wykraplaniu się par w pojemnikach, zmniejsza szybkość reakcji chemicznych między składnikami fazy gazowej oraz wpływ adsorpcji na ściankach worków na skład próbki<ref>{{cytuj |autor = J. Kośmider, B. Mazur-Chrzanowska, B. Wyszyński |tytuł = Odory |wydanie = 1 |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 2002 |s = 103 |rozdział = 7 Odorymeria |isbn = 978-83-01-14525-5}}</ref>.

Popularne są urządzenia wyposażone w [[strumienica|strumienice]]. Azot, doprowadzany do takich sond, jest przyspieszany w dyszy, co powoduje spadek ciśnienia i zassanie badanego gazu (zobacz – [[Równanie Bernoulliego|prawo Bernoulliego]], [[zwężka Venturiego]], [[palnik Bunsena]], [[siła nośna]], ...). Do pojemnika na próbkę jest wprowadzany strumień badanego gazu, wielokrotnie rozcieńczony azotem. Stopień wstępnego rozcieńczenia musi być dokładnie znany (wymagania dot. sprawności urządzeń precyzuje norma PN-EN 13725).

==== Pobieranie próbek z wykorzystaniem „zasady płuca” ====
{{Galeria|Nazwa= „Zasada płuca”|wielkość=150|pozycja=right
|Plik:Lungs open.jpg|Powietrze wpływa do płuc, gdy przepona i mięśnie klatki piersiowej spowodują zmniejszenie ciśnienia w pęcherzykach płucnych.
|Plik:Sampl lung princ.svg|Analogiczne jest działanie cylindrów (klatka piersiowa) do pobierania próbek do worków z folii (pęcherzyki), np. z ręczną pompką ssąco-tłoczącą
|Plik:Pob pr 3.jpg|Analogiczne jest działanie cylindrów (klatka piersiowa) do pobierania próbek do worków z folii (pęcherzyki), np. z ręczną pompką ssąco-tłoczącą
|Plik:Pob pr 4.jpg|Sampling System E prod. Stroehlein (1993) to cylinder gazowy z wentylatorem zasilanym z akumulatora 12V
|Plik:Pob pr 5.jpg|Sztywne pojemniki do pobierania próbek mogą mieć różny kształt, np. walizki; na zdjęciu – Air Sampling Vacuum Chamber St. Croix Sensory, Inc.<ref name="fivesenses sampl" />
|Plik:Pob_pr_6.JPG|Studentki Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie z Sampling Vacuum Chamber
}}
Powietrza lub przemysłowe gazy odlotowe można pobierać do worków w sposób analogiczny do wdechu powietrza do płuc. Elastyczne pojemniki na próbkę (analogia do pęcherzyków płucnych) umieszcza się w sztywnym pojemnikach o różnym kształcie, odgrywających rolę klatki piersiowej (cylindry, prostopadłościenne walizeczki, beczki...). Worek na próbkę jest łączony wężem z sondą, umieszczoną w przestrzeni z badanym gazem (np. w centrum strumienia gazów kominowych). Zmniejszając ciśnienie w pojemniku na zewnątrz worka, powodujemy przepływ badanego gazu do jego wnętrza.

Wewnętrzne powierzchnie sondy, worka i przewodów łączących powinny być kondycjonowane przed pobraniem próbki właściwej, co przeciwdziała zmianom składu gazu w czasie transportu próbki do laboratorium. Niekorzystnym procesom adsorpcji na ściankach, reakcjom chemicznym w fazie gazowej itp. zapobiega się również, stosując wstępne rozcieńczanie próbek w czasie ich pobierania. Polega to np. na zasysaniu badanego gazu do worka, który już zawiera znaną ilość powietrza lub azotu. Stopień rozcieńczenia oblicza się jako stosunek objętości gazu po pobraniu próbki do przyrostu objętości w czasie jej pobierania. Zgodnie z PN-EN 13725 wstępne rozcieńczenia statyczne nie powinny być większe niż trzykrotne. Ograniczenie jest związane z brakiem możliwości dokładnego określenia małych przyrostów objętości.

Standardowy sprzęt do pobierania próbek „metodą płuca” bywa dostosowany do potrzeb wstępnego rozcieńczania dynamicznego. Istotę modyfikacji przedstawiono na zdjęciu, przedstawiającym Sampling System E (Stroehlein 1993). Dzięki zastosowaniu dodatkowego zaworu trójdrożnego równocześnie ze strumieniem badanego gazu (z sondy) do umieszczonego w cylindrze worka można zasysać gaz rozcieńczający – azot lub czyste powietrze.

==== Pobieranie próbek ze źródeł powierzchniowych ====
[[Plik:Pob pr 7.jpg|thumb|left|150px|Osłona fragmentu źródła powierzchniowego (ZUT-Szczecin)]]
Norma PN-EN 13725 nie obejmuje problemu pobierania próbek ze źródeł powierzchniowych. W informacyjnym załączniku do normy określono jedynie ogólne zalecenia, odnoszące się do stosowania osłon badanych powierzchni. Zaleca się zmianę całości lub części źródła emisji niezorganizowanej w źródło zorganizowane w celu pobrania próbek<ref name="norma" />.

Pod osłonę fragmentu powierzchni składowiska odpadów lub osadnika ścieków wprowadza się strumień czystego powietrza. Przed pobraniem próbki powietrza wypływającego spod osłony doprowadza się do równowagi między powierzchnią i strumieniem gazu. Przyjmuje się, że próbki można pobierać po kilkukrotnej wymianie powietrza pod osłoną. Ilość odorantów, zawarta w próbce powietrza wylotowego (wyrażana w europejskich jednostkach zapachowych, ou<sub>E</sub>), jest równa ilości uwolnionej z osłoniętego fragmentu powierzchni w czasie pobierania próbki<ref name="norma" />.

Zalecane jest pobieranie wielu próbek, po umieszczeniu osłony w różnych punktach ocenianego źródła powierzchniowego<ref name="norma" />.

<blockquote class="toccolours" style="text-align:left; width:90%; float:center; padding: 15px 15px 15px 15px; display:table;">
* Ilość odorantów uwalnianych z powierzchni ''F'' [m²] w czasie pobierania próbki do olfaktometrii (τ [s]):<br />'''''c''<sub>od</sub> [ou<sub>E</sub>/m³] · ''V''<sub>próbka</sub> [m³]'''
* Emisja zapachowa ''q''<sub>od</sub> [ou<sub>E</sub>/s] odniesiona do osłoniętego fragmentu powierzchni:<br />'''(''c''<sub>od</sub> [ou<sub>E</sub>/m³] · ''V''<sub>próbka</sub> [m³]) / τ [s]'''
* Oszacowanie wskaźnika emisji (emission factor, ''Fq''<sub>od</sub> [ou<sub>E</sub>/s m²]), odniesionego do jednostki powierzchni:<br />'''(''c''<sub>od</sub> [ou<sub>E</sub>/m³] · ''V''<sub>próbka</sub> [m³]) / (τ [s] · ''F'' [m²])'''
</blockquote>

=== {{anchor|O_dyn}} Olfaktometria dynamiczna (PN-EN 13725) ===
[[Plik:TO7 in lab mobil.JPG|thumb|150px|Olfaktometry dynamiczne są instalowane w laboratoriach stacjonarnych lub mobilnych (na zdjęciu – studenci ZUT-Szczecin w laboratorium mobilnym)]]
Decyzję o podjęciu prac, które umożliwią normalizację procedury pomiarów olfaktometrycznych na poziomie europejskim, podjęto w roku 1991<ref name="EN-born-1991">{{Cytuj stronę |url = http://www.olores.org/index.php?option=com_content&view=article&id=449:how-a-european-norm-about-odour-was-born-in-1991&catid=3&Itemid=303&lang=pl |tytuł = How a European Norm about odours was born in 1991 |data = 30 lipca 2015 |praca = Olores.org. The site that deals with odour management |opublikowany = www.olores.org |data dostępu = 2016-03-19}}</ref>. Po wieloletnich badaniach, wykonywanych w kilkunastu specjalistycznych laboratoriach i koordynowanych przez [[Anton Philip van Harreveld#Europejski Komitet Normalizacyjny (TC264 WG2 i EN 13725)|CEN TC264 WG2]], międzynarodowych konsultacjach i międzylaboratoryjnych testach porównawczych [[Europejski Komitet Normalizacyjny]] ustanowił normę EN 13725:2003. W Polsce norma została ustanowiona przez [[Polski Komitet Normalizacyjny]] w roku 2005, początkowo metodą uznania (U) za [[Polska Norma|PN]] wersji angielskiej. W roku 2007 norma PN-EN 13725:2005 (U) została zastąpiona przez polskojęzyczną PN-EN 13725:2007<ref name="Normalizacja 2005" /><ref name="Wod-Kanal 2007" /><ref name="E-Szkoła PN-EN" />.

Wynikiem pomiaru jest stężenie zapachowe, liczbowo równe wartości stopnia rozcieńczenia (z uwzględnieniem rozcieńczenia wstępnego), po którym jest osiągany zespołowy próg wyczuwalności zapachu. W normie określono wymagania stawiane urządzeniom do rozcieńczania strumienia badanego gazu strumieniem czystego powietrza ([[olfaktometr]]om i urządzeniom do wstępnego rozcieńczania w czasie pobierania próbek) oraz osobom oceniającym zapach (zespół). Opisano przebieg pomiarów i sposób opracowania wyników.

[[Dokładność pomiarów olfaktometrycznych|Sprawność laboratorium olfaktometrycznego]] (jakość sprzętu, sensoryczna sprawność zespołu i poprawność procedur) jest oceniana w czasie wewnątrz- i międzylaboratoryjnych badań biegłości. Określa się powtarzalność wewnątrzlaboratoryjną i dokładność pomiarów (w odniesieniu do europejskiego odoranta odniesienia – ''n''-butanolu) oraz zgodność wyników oznaczeń stężenia różnych odorantów z wartością oczekiwaną, za jaką uznano średnią z wyników uzyskiwanych w ramach „testu okrężnego” (ring-testu) w różnych laboratoriach, ubiegających się o certyfikat<ref name="proficiency testing" />.

==== Olfaktometr ====
: {{osobny artykuł|Olfaktometr}}
[[Plik:Stanowiska TO7.JPG|thumb|150px|Stanowiska oceniających przy olfaktometrach serii TO są wyposażone w przycisk TAK/NIE i przyciski umożliwiające skalowanie intensywności zapachu i [[jakość hedoniczna|jakości hedonicznej]]]]
Olfaktometr dynamiczny to urządzenie stosowane do mieszania strumienia badanego gazu strumieniem bezwonnego powietrza, umożliwiające otrzymywanie serii rozcieńczeń i ich prezentowanie osobom oceniającym<ref name="E-Szkoła olfakt" />. Wymagana jest wysoka precyzja rozcieńczeń. Typowy jest zakres pomiarowy od 10 ou<sub>E</sub>/m³ do 10<sup>7</sup> ou<sub>E</sub>/m³ (z uwzględnieniem wstępnego rozcieńczenia). Ustalono, że strumień prezentowany oceniającym nie może być mniejszy niż 20 dm³/min<ref>{{cytuj |autor = J. Kośmider, B. Mazur-Chrzanowska, B. Wyszyński |tytuł = Odory |wydanie = 1 |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 2002 |s = 104 |rozdział = 7 Odorymeria |isbn = 978-83-01-14525-5}}</ref>, co zapobiega wdychaniu przez oceniających powietrza spoza strugi. Określono takie liniowe prędkości wypływu, aby percepcji zapachu nie zakłócały wrażenia z [[Zmysł temperatury|receptorów temperatury]] (uczucie chłodu).

W olfaktometrach wytwarzane są „serie rozcieńczeń” badanego gazu. Seria jest tworzona przez rozcieńczanie próbki w różnym stopniu (Z), przy czym wartości Z stanowią szereg geometryczny, np. 1280, 640, 320, 160, 80... (szereg o kroku 2). Stosowanie szeregów geometrycznych wiąże się z logarytmicznym charakterem zależności intensywności zapachu od stężenia odorantów ([[prawo Webera-Fechnera]]). Różnice między intensywnościami zapachu kolejnych próbek serii, w której stężenia tworzą szereg geometryczny, są takie same (skala liniowa).

Próbki serii rozcieńczeń mogą być prezentowane uczestnikom ocen w różnej kolejności, np. losowo lub „sekwencyjnie w górę”, czyli kolejno, rozpoczynając od najbardziej rozcieńczonych. Zgodnie z normą w każdej serii muszą się znajdować „ślepe próby” (prezentacja powietrza odniesienia zamiast próbki, co najmniej 20% wszystkich prezentacji w serii).

Różne typy olfaktometrów umożliwiają wykonywanie jednego lub kilku różnych testów sensorycznych. Olfaktometr TO7 (Ecoma 1997) umożliwia wykonywanie [[Testy psychofizyczne#Badania progów percepcji|testów „tak/nie”]]. Oceniający porównują zapach próbki z zapachem powietrza odniesienia, sygnalizując „tak”, gdy czują różnicę.

Nowsze olfaktometry dynamiczne umożliwiają – dodatkowo – wykonywanie różnych [[Testy psychofizyczne#Testy różnicowe|testów różnicowych]] (kilka wylotów gazu przy jednym stanowisku). Zadaniem oceniających może być wskazanie wylotu, z którego – w danej chwili – wypływa strumień z odorantami, np.:
* jednego z dwóch prezentowanych („test parzysty”),
* jednego z trzech prezentowanych („test trójkątowy”),
* dwóch z pięciu prezentowanych (test „dwa z pięciu”).

Na rynku są dostępne olfaktometry jednostanowiskowe i kilkustanowiskowe – umożliwiające równoczesną prezentację serii rozcieńczeń dwóm, czterem, sześciu lub ośmiu osobom. Różnice konstrukcyjne dotyczą również zakresu pomiarowego, możliwości automatycznej kalibracji itp<ref name="inf nt TO8_9" /><ref name="odile olf" /><ref name="Ac'Scent" />.

==== Zespół ====
[[Plik:Olfaktometr TO7.jpg|thumb|150px|Selekcja do zespołów jest dokonywana na podstawie wyników co najmniej 10. oznaczeń indywidualnych progów wyczuwalności zapachu ''n''-butanolu]]
Zgodnie z PN-EN 13725:2007 stężenie zapachowe jest równe jednej europejskiej jednostce zapachowej (c<sub>odth</sub> = 1 ou<sub>E</sub>/m³, próg wyczuwalności), jeżeli prawdopodobieństwo, że zapach wyczują członkowie zespołu, wynosi 0,5. Zespół to co najmniej 4-osobowa grupa ludzi o podobnym węchu. Do zespołów są przyjmowani oceniający, którzy spełniają kryteria selekcji<ref name="E-Szkoła zesp" />.

Selekcję oceniających przeprowadza się na podstawie sprawności węchu ([[testy psychofizyczne]]). Po wstępnym przeszkoleniu (co najmniej jeden próbny pomiar przy olfaktometrze) gromadzi się 10–20 oszacowań wartości indywidualnego progu wyczuwalności zapachu ''n''-butanolu (ITE<sub>''n''-butanol</sub>' Individual Threshold Estimate). Badania progu muszą być wykonywane podczas co najmniej trzech sesji pomiarowych, w różnych dniach, z co najmniej jednodniową przerwą między sesjami<ref>{{cytuj |autor = J. Kośmider, B. Mazur-Chrzanowska, B. Wyszyński |tytuł = Odory |wydanie = 1 |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 2002 |s = 103 |rozdział = 7 Odorymeria |isbn = 978-83-01-14525-5}}</ref>.

Oceniający może zostać członkiem zespołu, jeżeli zgromadzony zbiór wartości ITE<sub>''n''-butanol</sub> (wyrażonych w jednostkach stężenia masowego) spełnia następujące kryteria:
# antylogarytm z odchylenia standardowego s<sub>ITE</sub>, obliczonego z log ITE, jest mniejszy niż 2,3 (ITE [jednostki stęż. mas.]),
# średnia geometryczna wartości ITE<sub>''n''-butanol</sub> mieści się między 0,5-krotną a 2-krotną wartością odniesienia:
::: European Reference Odour Mass, EROM/m³ = 123 µg/m³;
::: zakres dla średniej z wyników pomiarów ITE: 62 µg/m³ do 246 µg/m³, czyli od 0,020 µmol/mol do 0,080 µmol/mol (20–80 ppb).

Węch członków zespołu danego laboratorium jest badany systematycznie, a wyniki pomiarów są archiwizowane. W olfaktometrycznych badaniach próbek środowiskowych lub przemysłowych mogą uczestniczyć tylko te osoby, które uzyskały – w czasie ostatnich 10–20 pomiarów ITE<sub>''n''-butanol</sub> – zbiór wartości zgodny z kryteriami selekcji.

==== Pomiar stężenia zapachowego ====
Jeden pomiar stężenia zapachowego składa się z co najmniej dwóch cykli (poza cyklem próbnym). W czasie każdego cyklu seria rozcieńczeń badanej próbki jest prezentowana co najmniej czterem członkom zespołu. Raport z pomiaru zawiera zestawienie informacji o tym, w jakich sytuacjach członkowie zespołu sygnalizowali „Czuję” (Z<sub>tak</sub>). Przykład zamieszczony w tabelkach dotyczy prezentacji serii rozcieńczeń (Z = 1280, 640, 320...) czterem członkom zespołu (P1, P2, P3, P4) w czasie czterech cykli.

<div style="float:left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Cykl 1
|style="background:Lightgrey"| Rozcieńczenie Z
|style="background:Lightgrey"| P1
|style="background:Lightgrey"| P2
|style="background:Lightgrey"| P3
|style="background:Lightgrey"| P4
|-
|1280
|nie
|nie
|nie
|nie
|-
|640
|nie
|nie
|nie
|nie
|-
|320
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|nie
|nie
|-
|style="color:Red"| ZERO
|nie
|nie
|nie
|nie
|-
|160
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|nie
|-
|80
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|-
|style="color:Red"| ZERO
|nie
|nie
|nie
|nie
|-
|40
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|}
</div>

<div style="float:left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Cykl 2
|style="background:Lightgrey"| Rozcieńczenie Z
|style="background:Lightgrey"| P1
|style="background:Lightgrey"| P2
|style="background:Lightgrey"| P3
|style="background:Lightgrey"| P4
|-
|1280
|nie
|nie
|nie
|nie
|-
|640
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|nie
|-
|style="color:Red"| ZERO
|nie
|nie
|nie
|nie
|-
|style="color:Red"| ZERO
|nie
|nie
|nie
|nie
|-
|320
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|-
|160
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|-
|80
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|-
|40
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|}
</div>

<div style="float:left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Cykl 3
|style="background:Lightgrey"| Rozcieńczenie Z
|style="background:Lightgrey"| P1
|style="background:Lightgrey"| P2
|style="background:Lightgrey"| P3
|style="background:Lightgrey"| P4
|-
|1280
|nie
|nie
|nie
|nie
|-
|640
|nie
|nie
|nie
|nie
|-
|320
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|nie
|style="background:Palegreen"| tak
|-
|style="color:Red"| ZERO
|nie
|nie
|nie
|nie
|-
|160
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|nie
|-
|80
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|-
|style="color:Red"| ZERO
|nie
|nie
|nie
|nie
|-
|40
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|}
</div>
<div style="float:left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Cykl 4
|style="background:Lightgrey"| Rozcieńczenie Z
|style="background:Lightgrey"| P1
|style="background:Lightgrey"| P2
|style="background:Lightgrey"| P3
|style="background:Lightgrey"| P4
|-
|1280
|nie
|nie
|nie
|nie
|-
|style="color:Red"| ZERO
|nie
|nie
|nie
|nie
|-
|640
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|nie
|nie
|-
|320
|nie
|style="background:Palegreen"| tak
|nie
|nie
|-
|160
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|nie
|-
|style="color:Red"| ZERO
|nie
|nie
|nie
|nie
|-
|80
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|-
|40
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|style="background:Palegreen"| tak
|}
</div>
{{clear|left}}

Dla każdego z uczestników można obliczyć cztery wartości Z<sub>ITE</sub>, czyli rozcieńczenia odpowiadające osiągnięciu progu wyczuwalności zapachu w każdym cyklu. Wartości te są obliczane jako średnie geometryczne z najmniejszego spośród Z<sub>nie</sub> i największego z Z<sub>tak</sub>, po którym następuje kolejne Z<sub>tak</sub>. Dla pierwszego z cykli wynoszą one:
<div style="float:left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Wyniki cyklu 1
! Stanowisko
! Z<sub>nie</sub>
! Z<sub>tak</sub>
! Z<sub>ITE</sub>
|-
| P1
| 640
| 320
|style="color:blue"| 453
|-
| P2
| 640
| 320
|style="color:blue"| 453
|-
| P3
| 320
| 160
|style="color:blue"| 226
|-
| P4
| 160
| 80
|style="color:blue"| 113
|}
</div>
<div style="float:left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Wyniki cyklu 2
! Stanowisko
! Z<sub>nie</sub>
! Z<sub>tak</sub>
! Z<sub>ITE</sub>
|-
| P1
| 1280
| 640
|style="color:blue"| 905
|-
| P2
| 1280
| 640
|style="color:blue"| 905
|-
| P3
| 1280
| 640
|style="color:blue"| 905
|-
| P4
| 640
| 320
|style="color:blue"| 453
|}
</div>
<div style="float:left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Wyniki cyklu 3
! Stanowisko
! Z<sub>nie</sub>
! Z<sub>tak</sub>
! Z<sub>ITE</sub>
|-
| P1
| 640
| 320
|style="color:blue"| 453
|-
| P2
| 640
| 320
|style="color:blue"| 453
|-
| P3
| 320
| 160
|style="color:blue"| 226
|-
| P4
| 160
| 80
|style="color:blue"| 113
|}
</div>
<div style="float:left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Wyniki cyklu 4
! Stanowisko
! Z<sub>nie</sub>
! Z<sub>tak</sub>
! Z<sub>ITE</sub>
|-
| P1
| 1280
| 640
|style="color:blue"| 905
|-
| P2
| 1280
| 640
|style="color:blue"| 905
|-
| P3
| 320
| 160
|style="color:blue"| 226
|-
| P4
| 160
| 80
|style="color:blue"| 113
|}
</div>
{{clear|left}}

Wynik całego pomiaru jest obliczany na podstawie wartości Z<sub>ITE</sub> wyznaczonych we wszystkich cyklach. Z całego zbioru tych wartości odrzuca się dane uzyskane od osób, które sygnalizowały „tak” w czasie prezentacji „ślepej próby” (częściej niż dopuszcza to norma), oraz od tych, których Z<sub>ITE</sub> było pięciokrotnie większe lub mniejsze od średniej z wszystkich danych. Pomiar jest ważny, jeżeli co najmniej cztery osoby nie kwalifikują się do odrzucenia.

W przypadku przedstawionym dla przykładu:
* nikt nie sygnalizował „tak” przy prezentacji ślepej próby,
* średnia geometryczna z wszystkich wartości Z<sub>ITE</sub> wynosi 380,
* żadna z uzyskanych wartości Z<sub>ITE</sub> nie jest mniejsza od 380/5=76 ani większa od 380*5=1900.

Oznacza to, że pomiar jest ważny, a jego wynikiem jest stężenie zapachowe c<sub>od</sub> = 380 ou<sub>E</sub>/m³.

=== {{anchor|O_stat}} Olfaktometria statyczna (Triangle Odor Bag Method) ===
: {{osobny artykuł|Triangle Odor Bag Method|Dokładność japońskich testów olfaktometrycznych}}
<blockquote class="toccolours" style="text-align:center; width:20%; float:right; padding: 10px 15px 10px 15px; display:table;">

'''Indeks zapachowy''' =<br />
'''= 10 · log (stężenie zapachowe)'''
<br />––––––––––––––<br />
(patrz – [[decybel]])</blockquote>

Pomiary stężenia zapachowego, wykonywane zgodnie z PN-EN 13725, wymagają stosowania specjalistycznych urządzeń do precyzyjnego rozcieńczania strumienia badanego gazu strumieniem czystego powietrza. Analogiczne pomiary można wykonać bez użycia olfaktometrów – metodą olfaktometrii statycznej. Rozcieńczaniem statycznym nazywa się mieszanie dokładnie odmierzonych objętości próbki badanego gazu i czystego powietrza<ref name="E-Szkoła OBTest" />.
Olfaktometria statyczna jest metodą zalecaną w Japonii – opisaną w wytycznych Japońskiego Ministerstwa Środowiska<ref name="wytyczne jap" />.
Zespołom oceniających zapach są prezentowane próbki przygotowywane przez wprowadzanie porcji badanego gazu – odmierzonych szklanymi strzykawkami – do worków z bezwonnym powietrzem. W celu określenia, jakie rozcieńczenia badanej próbki prowadzi do osiągnięcia progu wyczuwalności zapachu (miara stężenia zapachowego), wykonuje się testy trójkątowe („Która z trzech próbek jest zanieczyszczona?”). Wynik pomiaru zespołowego jest wyrażany jako indeks zapachowy.

=== {{anchor|O_ter}} Olfaktometria terenowa ===
{{Wikibooks|Uciążliwość zapachowa/Olfaktometria inżynierska/Olfaktometria terenowa|„Olfaktometria terenowa” w podręczniku „Uciążliwość zapachowa”}}
[[Plik:Nasal Ranger.JPG|thumb|240px|Ćwiczenia z olfaktometrii terenowej w ZUT Szczecin]]
Olfaktometria dynamiczna zwykle nie umożliwia oznaczeń emisji zapachowej ze źródeł dyfuzyjnych, emisji chwilowej (np. występującej w awarii lub w czasie operacji uciążliwych, lecz krótkotrwałych) oraz małych i szybko zmiennych wartości stężenia zapachowego w przygruntowej warstwie powietrza (w przypadku próbek zawierających mniej niż 10 ou<sub>E</sub>/m³ nie ma możliwości sporządzenia serii rozcieńczeń, zgodnie z PN-EN 13725). Procedura możliwa do zastosowania w takich sytuacjach jeszcze nie została znormalizowana. Wieloletnie prace grupy roboczej [[Europejski Komitet Normalizacyjny|CEN]]/TC 264/WG 27 doprowadziły do opublikowania w kwietniu 2015 roku końcowego projektu dwuczęściowego dokumentu prEN 16841{{r|DIN-EN-2015-1|DIN-EN-2015-2}}, skierowanego do końcowej dyskusji.

; Jest możliwe:
* dokonywanie inspekcji zgodnie z projektem normy europejskiej prEN 16841 ''Ambient air – Determination of odour in ambient air by using field inspection''{{#tag:ref|Procedura jest wzorowana na niemieckiej metodyce określania liczby „[[godzina odorowa|godzin odorowych]]”{{r|godziny odorowe|GOAA1998}}, stosowanej w Niemczech od ponad 10 lat. Polega na zespołowym określaniu częstości przekraczania progu rozpoznawalności zapachu w węzłach siatki punktów pomiarowych wokół istniejącej lub projektowanej instalacji (w okresie 12 miesięcy, ew. 6 miesięcy) albo krótkotrwałe badania w określonych warunkach meteorologicznych, wykonywane w punktach rozmieszczonych w „smudze zanieczyszczeń” (zob. np. [[Modelowanie dyspersji odorantów#Gaussowski "model smugi odorantów"|gaussowski model smugi]]).|group="uwaga"}} (metoda od wielu lat stosowana w Niemczech, zob. [[godzina odorowa]]{{r|godziny odorowe}})
** część I – ''Grid-method''{{r|DIN-EN-2015-1|Grid-method-2013}}
** część II – ''Plume method''{{r|DIN-EN-2015-2|Plume-method-2013}}
* zastosowanie [[Olfaktometria#O stat|olfaktometrii statycznej]] (metoda od wielu lat stosowana w Japonii jako [[Triangle Odor Bag Method]]),
* wykonanie pomiarów metodą pośrednią, opartą na [[Olfaktometria#Weber-Fechner|zastosowaniu prawa Webera-Fechnera]],
* zastosowanie terenowych olfaktometrów Nasal Ranger, popularnych w Stanach Zjednoczonych<ref name="St. Croix Sensory" /><ref name="McGinley" /> (olfaktometry Nasal Ranger zyskują też popularność w Europie, np. w Hiszpanii, Francji i w Polsce)<ref name="guigues envir" /><ref name="olores" /><ref name="E-Szkoła Nasal" />.

; Nasal Ranger (patent St. Croix Sensory): to rodzaj maski gazowej z dwoma filtrami z węglem aktywnym, w której znana część wdychanego powietrza omija filtry. Zawór regulacyjny umożliwia wybranie jednej z sześciu wartości stosunku strumienia powietrza oczyszczonego do nieoczyszczonego (V<sub>czyste</sub>/V<sub>surowe</sub>):
* 2, 4, 7, 15, 30 i 60 (dokładność i odtwarzalność rozcieńczeń: ±10%)
* 60, 100, 200, 300, 400 i 500 (dokładność i odtwarzalność rozcieńczeń: ±5%)
oraz ustawienie pozycji, w której jest oczyszczany cały wdychany strumień (BLANK).
Czujnik prędkości przepływu wdychanego powietrza ze wskaźnikiem informuje, czy jest osiągnięty poziom 16–20 dm³/min (zalecany w czasie pomiaru). Oceniający stopniowo zwiększają udział strumienia omijającego filtry, aż do osiągnięcia wyczuwalności zapachu. Stosując symbole zgodne z PN-EN 13725 można mówić o wyznaczeniu pierwszego Z<sub>TAK</sub>, występującego po kolejnych Z<sub>NIE</sub>. Odczytane z pokrętła regulacyjnego wartości V<sub>czyste</sub>/V<sub>surowe</sub> = D/T (Dilution-to-Threshold Ratios) odpowiadają – po przeliczeniu – zdefiniowanej w PN-EN 13725 wartości Z<sub>ITE</sub> (indywidualne oszacowanie stopnia rozcieńczenia do progu wyczuwalności):

: ''Z''<sub>ITE</sub> = (''Z''<sub>TAK</sub> * ''Z''<sub>NIE</sub>)<sup>0,5</sup>

Wartość stężenia zapachowego oblicza się jako średnią geometryczną ze zbioru oszacowań indywidualnych, zgromadzonych przez zespół. Zespół jest w Stanach Zjednoczonych dobierany na podstawie wyników psychofizycznych testów wrażliwości węchu, wykonywanych z użyciem zestawów Sniffin’Sticks – markerów z wkładami nasączonymi roztworami ''n''-butanolu („test trójkątowy” – wybierz jeden z trzech).
[[Plik:Dilution to Threshold 30 15.svg|thumb|center|500px|Wartość stężenia zapachowego ''c''<sub>od</sub> jest obliczana na podstawie sąsiednich ustawień D/T, przy których udzielono odpowiedzi:<br />– NIE, nie czuję zapachu (np. dla D/T = 30)<br />– TAK, czuję zapach (np. dla D/T = 15).<br /><br />Wartości D/T, oznaczające stosunek strumieni objętości powietrza czystego i zanieczyszczonego, przelicza się na odpowiednie wartości ''Z<sub>NIE</sub>'' i ''Z<sub>TAK</sub>'', a następnie oblicza się średnią geometryczną z obu wartości ''Z'' (środek przedziału, zgodnie z logarytmicznym prawem Webera-Fechnera).]]

=== {{anchor|Weber-Fechner}} Zastosowania prawa Webera-Fechnera ===
[[Prawo Webera-Fechnera]] określa zależność intensywności (siły, natężenia) wrażenia [[zmysł]]owego od wielkości [[Bodziec (fizjologia)|bodźca]], który to [[wrażenie]] wywołuje (np. świetlnego, mechanicznego, chemicznego).

Intensywność odczuwanego zapachu jest zależna od stężenia odorantów w powietrzu – [[stężenie zapachowe|stężenia zapachowego]] (c<sub>od</sub> [ou/m³]<ref name="inf indeks E" />) lub stężenia wyrażonego w klasycznych jednostkach stężenia zanieczyszczeń powietrza, np. [[Sposoby zapisu bezwymiarowego stosunku dwóch wielkości|ppm]]. W drugiej wersji równanie wyrażające prawo Webera-Fechnera jest stosowane tylko w szczególnych sytuacjach – gdy powietrze zawiera jeden związek wonny lub modelową mieszaninę znanych odorantów, np. w czasie wyznaczania wartości [[Zapach#Próg węchowej wyczuwalności|progów węchowej wyczuwalności]] określonych związków chemicznych lub [[Zapach#Modele interakcji węchowych|psychofizycznych badań interakcji]] węchowych w mieszaninach.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
! <math>S = k_{WF} \cdot{\log c_{od}}</math>
|
! <math>S = k_{WF} \cdot{\log \frac{c}{c_{th}}} = k_{WF} \cdot{\log c}-k_{WF} \cdot{\log c_{th}}</math>
|-
|style="text-align:left"| ''S'' – intensywność zapachu
|
|style="text-align:left"| ''S'' – intensywność zapachu
|-
|style="text-align:left"| ''k''<sub>WF</sub> – współczynnik Webera-Fechnera (indywidualny, grupowy lub zespołowy<ref name="zespół grupa" />)
|
|style="text-align:left"| ''k''<sub>WF</sub> – współczynnik Webera-Fechnera (indywidualny, grupowy lub zespołowy)
|-
|style="text-align:left"| ''c''<sub>od</sub> [ou/m³] – stężenie zapachowe (wynik analizy olfaktometrycznej)
|
|style="text-align:left"| ''c'' – stężenia odoranta [ppm]
|-
|style="text-align:left"| Równanie użyteczne w olfaktometrii środowiskowej (nieznany rodzaj i ilość odorantów).
|
|style="text-align:left"| ''c''<sub>th</sub> – próg wyczuwalności zapachu odoranta [ppm]<ref name="inf progi ref" />.
|}

Prawo Webera-Fechnera umożliwia wykorzystanie wyników skalowania intensywności zapachu do określania orientacyjnych wartości stężenia zapachowego<ref name="odory-metody psychofizyczne">{{cytuj |autor = J. Kośmider, B. Mazur-Chrzanowska, B. Wyszyński |tytuł = Odory |wydanie = 1 |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 2002 |s = 107–123 |rozdział = 7.4 Procedury odorymetryczne |isbn = 978-83-01-14525-5|kropka= w podręczniku zastosowano nieaktualne symbole wielkości i jednostek miar; dostępne jest ich [http://ksiegarnia.pwn.pl/public/pdf/4443a.pdf uaktualnienie]}}</ref>:
* w próbkach mocno zanieczyszczonych gazów odlotowych (metoda ekstrapolacyjna, równoczesne wyznaczanie c<sub>od</sub> i k<sub>WF</sub>)
* w powietrzu atmosferycznym (obliczanie c<sub>od</sub> po wyznaczeniu k<sub>WF</sub> w dodatkowej serii pomiarów).

==== Skalowanie intensywności zapachu ====
Intensywność zapachu jest określana z użyciem różnego rodzaju skal: punktowych, werbalnych, graficznych lub skal wzorców. W tabeli zamieszczono przykład siedmiostopniowej skali werbalno-punktowej, [[Verein Deutscher Ingenieure|VDI]] Richtlinien 3882<ref name="Fachbereich Umweltqualität" />. W wytycznych amerykańskich (ASTM E544-99) opisano skale wzorców ''n''-butanolowych. W czasie pomiarów zapach badanej próbki jest porównywany z Odor Intensity Referencing Scale (OIRS)<ref name="McGinley2000" />. Wzorce OIRS są przygotowywane dynamicznie (w odpowiednich [[olfaktometr]]ach) lub statycznie. „Skala statyczna” (np. zestawy wodnych roztworów) jest stosowana w warunkach terenowych. Każda ze skal OIRS jest sporządzana tak, aby stężenia ''n''-butanolu w kolejnych wzorcach stanowiły szereg geometryczny. W większości przypadków stosuje się czynnik szeregu (krok X) równy 2. Zestawy wzorców ''n''-butanolowych o stężeniach c<sub>0</sub>, c<sub>1</sub>, c², c³, … c<sub>N</sub> tworzących szeregi geometryczne są uważane za liniowe skale intensywności zapachu (wynika to bezpośrednio z prawa Webera-Fechnera)<ref name="Odory2002" /><ref name="E-Szkoła skale" />.

Zadaniem osoby oceniającej intensywność zapachu próbki lub powietrza zewnętrznego z użyciem OIRS jest wskazanie wzorca, którego zapach jest tak samo silny. Zgodnie z ASTM wzorzec jest umownie określany przez podanie odpowiedniej wartości stężenia ''n''-butanolu [ppm]. W Polsce<ref = name = "odory-metody psychofizyczne"/> są stosowane skale werbalno-punktowe 0-1-2-3 (z możliwością wskazania stopni pośrednich) oraz są skale roztworowe, sporządzane przez sukcesywne rozcieńczanie podstawowego roztworu ''n''-butanolu wodą w stosunku 7:13 (krok szeregu: 20/7). Wzorce skali są oznaczane kolejnymi numerami NrB1, NrB2, …, rosnącymi ze wzrostem stopnia rozcieńczenia roztworu podstawowego. Osoba oceniająca zapach wącha wzorce w kolejności wzrastających stężeń. Wskazuje dwa numery NrB: opowiadający indywidualnemu progowi węchowej wyczuwalności ''n''-butanolu (NrB<sub>ZERO</sub>) i ocenianej próbce (NrB<sub>próbka</sub>). Intensywność zapachu (S) wonnej próbki lub powietrza zewnętrznego jest wyrażana umownie jako różnica między tymi numerami. Procedura jest stosowana w czasie ocen skuteczności dezodoryzacji, badań emisji zapachowej i zapachowej jakości powietrza<ref name="AOŚ oczyszczalnia" /><ref name="OchPow składowisko" /><ref name="Ueno selekcja" />.

<div style="float:left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ VDI Richtlinien 3882
|align="center" style="background:#f0f0f0;"| '''Intensywność zapachu'''
|align="center" style="background:#f0f0f0;"| '''Symbol'''
|-
| Skrajnie mocny || '''A'''
|-
| Bardzo mocny || '''B'''
|-
| Mocny || '''C'''
|-
| Wyraźny || '''D'''
|-
| Słaby || '''E'''
|-
| Bardzo słaby || '''F'''
|-
| Niewyczuwalny || '''G'''
|}
</div>
<div style="float:left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Skale OIRS (c<sub>''n''-butanol</sub> [ppm])
|align="center" style="background:#f0f0f0;"| '''Stopień'''
|align="center" style="background:#f0f0f0;"| '''Krok X=3'''
|align="center" style="background:#f0f0f0;"| '''Krok X=2'''
|align="center" style="background:#f0f0f0;"| '''Krok X=2'''
|align="center" style="background:#f0f0f0;"| '''Krok X=2'''
|-
| 1 || 25 || 12 || 12 || 10
|-
| 2 || 75 || 24 || 24 || 20
|-
| 3 || 225 || 48 || 48 || 40
|-
| 4 || 675 || 96 || 96 || 80
|-
| 5 || 2025 || 194 || 194 || 160
|-
| 6 || || 388 || 388 || 320
|-
| 7 || || 775 || 775 || 640
|-
| 8 || || 1550 || 1550 || 1280
|-
| 9 || || || 3100 || 2560
|-
| 10 || || || 6200 || 5120
|-
| 11 || || || || 10240
|-
| 12 || || || || 20480
|}
</div>
<div style="float:left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ ZUT Szczecin
|align="center" style="background:#f0f0f0;"| '''Określenie'''
|align="center" style="background:#f0f0f0;"| '''Stopień'''
|-
| '''brak''' || '''0'''
|-
| brak/słaby || 0,5
|-
| '''słaby''' || '''1'''
|-
|słaby/wyraźny || 1,5
|-
| '''wyraźny''' || '''2'''
|-
| wyraźny/mocny || 2,5
|-
| '''mocny''' || '''3'''
|}
</div>
<div style="float:left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ ''S'' = NrB<sub>ZERO</sub> – NrB<sub>próbka</sub>
|align="center" style="background:#f0f0f0;"| '''ZUT Szczecin'''
|-
| [[Plik:Odour intens scale.jpg|thumb|left|200px|Ocena intensywności zapachu z użyciem skali ''n''-butanolowej]]
|}
</div>
{{clear|left}}

==== Ekstrapolacyjna metoda wyznaczania wartości stężenia zapachowego ====
[[Plik:Odor intens Web-Fechn.png|thumb|200px|Zasada ekstrapolacyjnej metody wyznaczania stężenia zapachowego i współczynnika Webera-Fechnera]]
Ekstrapolacyjna metoda oznaczania stężenia zapachowego polega na<ref = name = "odory-metody psychofizyczne"/><ref name="E-Szkoła ekstarapol" />:
* rozcieńczaniu próbek badanego gazu czystym powietrzem metodą dynamiczną – zgodnie z PN-EN 13725 – lub metodą statyczną, wymienioną w normie europejskiej PN-EN 13725 jako metoda rozcieńczeń wstępnych; próbki są rozcieńczane w takim stopniu, aby zapach po rozcieńczeniu był dla większości uczestników pomiarów co najmniej rozpoznawalny,
* ocenach intensywności zapachu rozcieńczonego gazu (np. z użyciem skali wzorców ''n''-butanolowych).

Obliczenia stężenia zapachowego wykonuje się, korzystając z prawa Webera-Fechnera.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
! Intensywność zapachu próbki przed rozcieńczeniem
! Intensywność zapachu próbki po rozcieńczeniu Z razy
|-
| S<sub>0</sub> = k log c<sub>od</sub>
| S<sub>Z</sub> = k log (c<sub>od</sub> / Z) = S<sub>0</sub> – k log Z
|}

Określenie wielu wartości S<sub>Z</sub> (po różnych rozcieńczeniach Z) umożliwia obliczenie współczynnika Webera-Fechnera (k) oraz znalezienie wartości rozcieńczenia, po którym prawdopodobieństwo wyczucia zapachu wynosi 50% (Z<sub>50%</sub> = c<sub>od</sub> [ou/m³]). Wynik pomiaru jest obliczany na podstawie ocen zgromadzonych z udziałem wystarczająco licznej grupy osób (zwykle grupa 6-8-osobowa), albo z udziałem zespołu o kontrolowanej sprawności węchu. Odrzuca się wyniki uzyskane od osób o wrażliwości węchu zbyt odbiegającej od średniej. Zgodnie z normą PN-EN 13725:2007 indywidualne oceny Z<sub>50%</sub> (Z<sub>ITE</sub>) muszą mieścić się między wartością pięciokrotnie mniejszą i pięciokrotnie większą od średniej z całego zbioru Z<sub>ITE</sub>.

==== Psychofizyczne oceny stężenia odorantów w powietrzu atmosferycznym ====
{{osobny artykuł|Testy psychofizyczne|Prawa psychofizyczne w olfaktometrii}}
Stężenie odorantów w powietrzu atmosferycznym jest zwykle zbyt małe, aby można było zastosować olfaktometryczną technikę pomiarów opisaną w PN-EN 13725 lub metodę ekstrapolacyjną. Konieczne jest wykonywanie terenowych pomiarów zapachowej jakości powietrza, niewymagających pobierania próbek. W czasie terenowych kontroli jakości powietrza atmosferycznego w otoczeniu źródeł odorantów są stosowane proste werbalno-punktowe skale intensywności zapachu. Wyniki zespołowych ocen intensywności zapachu wykorzystuje się do obliczeń wartości stężenia zapachowego – chwilowych i odniesionych do czasu kontroli (średnia ze zbioru zgromadzonych ocen)<ref name="AOŚ1998 ferma" /><ref name="Odory fiszka" /><ref name="E-Szkoła teren" />.

Warunkiem wykonania obliczeń jest wcześniejsze empiryczne wyznaczenie współczynnika Webera-Fechnera (k<sub>WF</sub>), charakterystycznego dla mieszaniny zanieczyszczeń, zawartych w powietrzu. Wyznaczenie wartości współczynnika wymaga pobrana próbek z uciążliwego emitora i przeprowadzenia oznaczeń intensywności zapachu próbek rozcieńczonych w różnym stopniu czystym powietrzem (patrz – [[Olfaktometria#Ekstrapolacyjna metoda wyznaczania wartości stężenia zapachowego|metoda ekstrapolacyjna]]).

<div style="float:left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|'''Gromadzenie danych'''
|-
|[[Plik:Field scal odour int.jpg|thumb|center|160px|Zespół w czasie pomiaru]]
|-
| [[Plik:Field scal ind card.jpg|thumb|center|160px|Indywidualna karta ocen intensywności zapachu]]
|}
</div>
<div style="float:left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Przykładowe zestawienie wyników terenowej oceny intensywności zapachu (5 minut, 4 osoby)
|align="center"| Minuty
|colspan="4" rowspan="1"| '''Pierwsza minuta'''
|colspan="4" rowspan="1"| '''Druga minuta'''
|colspan="4" rowspan="1"| '''Trzecia minuta'''
|colspan="4" rowspan="1"| '''Czwarta minuta'''
|colspan="4" rowspan="1"| '''Piąta minuta'''
|-
| '''Sekundy''' || 15s || 30s || 45s || 60s || 15s || 30s || 45s || 60s || 15s || 30s || 45s || 60s || 15s || 30s || 45s || 60s || 15s || 30s || 45s || 60s
|-
|style="background:Gray;"| '''S = 3'''
| || || || || || || || || || || || || || || || || || || || |
|-
|style="background:Gray; color: Gray"| '''S = 3'''
| || || || || || || || || |
|style="background:PowderBlue;"| 3
| || || || || || || || || || |
|-
|style="background:Gray; color: Gray"| '''S = 3'''
| || || || || || || || |
|style="background:PowderBlue;"| 3
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
| || || || || || || || || || |
|-
|style="background:Gray; color: Gray"| '''S = 3'''
|style="background:PowderBlue;"| 3
| || || || || || || |
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
|style="background:PowderBlue;"| 3
| || || || || || || || || |
|-
|style="background:Silver;"| '''S = 2'''
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
| || || || || || || |
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
|style="background:Turquoise;"| 2
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
| || || || || || || || || |
|-
|style="background:Silver; color:Silver"| S = 2
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
| || || || |
|style="background:PowderBlue;"| 2
| || |
|style="background:Turquoise;"| 2
|style="background:Turquoise; color: Turquoise"| =
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
|style="background:PowderBlue;"| 2
| || || || || || || || |
|-
|style="background:Silver; color:Silver"| S = 2
|style="background:Turquoise;"| 2
|style="background:PowderBlue;"| 2
| || || |
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
| || |
|style="background:Turquoise; color: Turquoise"| =
|style="background:MediumAquamarine;"| 3
|style="background:Turquoise;"| 2
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
| || || || || || || || |
|-
|style="background:Silver; color:Silver"| S = 2
|style="background:Turquoise; color: Turquoise"| =
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
| || || |
|style="background:Turquoise;"| 2
|
|style="background:PowderBlue;"| 2
|style="background:MediumAquamarine;"| 2
|style="background:MediumAquamarine; color:MediumAquamarine"| =
|style="background:Turquoise; color: Turquoise"| =
|style="background:Turquoise;"| 2
| || || |
|style="background:PowderBlue;"| 2
| || || || |
|-
|style="background:Gainsboro;"| '''S = 1'''
|style="background:MediumAquamarine;"| 2
|style="background:Turquoise;"| 1
|style="background:PowderBlue;"| 2
|
|style="background:PowderBlue;"| 2
|style="background:Turquoise; color: Turquoise"| =
|style="background:PowderBlue;"| 2
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
|style="background:MediumAquamarine; color:MediumAquamarine"| =
|style="background:MediumAquamarine; color:MediumAquamarine"| =
|style="background:MediumAquamarine;"| 2
|style="background:Turquoise; color: Turquoise"| =
|style="background:PowderBlue;"| 1
| || |
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
|style="background:PowderBlue;"| 2
| || || |
|-
|style="background:Gainsboro; color:Gainsboro"| '''S = 1'''
|style="background:MediumAquamarine; color:MediumAquamarine"| =
|style="background:MediumAquamarine;"| 2
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
|
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
|style="background:MediumAquamarine;"| 1
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
|style="background:Turquoise;"| 1
|style="background:BurlyWood;"| 3
|style="background:BurlyWood;"| 3
|style="background:MediumAquamarine; color:MediumAquamarine"| =
|style="background:MediumAquamarine;"| 1
|style="background:Turquoise;"| 1
|style="background:PowderBlue;"| 1
|style="background:PowderBlue;"| 1
|style="background:Turquoise;"| 1
|style="background:PowderBlue; color:PowderBlue"| =
| || || |
|-
|style="background:Gainsboro; color:Gainsboro"| '''S = 1'''
|style="background:BurlyWood;"| 2
|style="background:MediumAquamarine; color:MediumAquamarine"| =
|style="background:MediumAquamarine;"| 1
|style="background:PowderBlue;"| 1
|style="background:Turquoise;"| 1
|style="background:BurlyWood;"| 2
|style="background:Turquoise;"| 1
|style="background:MediumAquamarine;"| 1
|style="background:BurlyWood; color:BurlyWood"| =
|style="background:BurlyWood; color:BurlyWood"| =
|style="background:BurlyWood;"| 2
|style="background:BurlyWood;"| 2
|style="background:MediumAquamarine;"| 1
|style="background:Turquoise;"| 1
|style="background:MediumAquamarine;"| 1
|style="background:MediumAquamarine;"| 1
|style="background:Turquoise;"| 1
|style="background:PowderBlue;"| 1
|style="background:PowderBlue;"| 1
|
|-
|style="background:Gainsboro; color:Gainsboro"| '''S = 1'''
|style="background:BurlyWood; color:BurlyWood"| =
|style="background:BurlyWood;"| 1
|style="background:BurlyWood;"| 1
|style="background:MediumAquamarine;"| 1
|style="background:BurlyWood;"| 1
|style="background:BurlyWood; color:BurlyWood"| =
|style="background:BurlyWood;"| 1
|style="background:BurlyWood;"| 1
|style="background:BurlyWood; color:BurlyWood"| =
|style="background:BurlyWood; color:BurlyWood"| =
|style="background:BurlyWood; color:BurlyWood"| =
|style="background:BurlyWood; color:BurlyWood"| =
|style="background:BurlyWood;"| 1
|style="background:BurlyWood;"| 1
|style="background:BurlyWood;"| 1
|style="background:BurlyWood;"| 1
|style="background:MediumAquamarine;"| 1
|style="background:BurlyWood;"| 1
|style="background:Turquoise;"| 1
|style="background:PowderBlue;"| 1
|}
</div>
{{clear|left}}

=== Badania socjologiczne ===
Zanieczyszczenie powietrza odorantami wywołuje bezpośrednie, subiektywne reakcje mieszkańców otoczenia źródeł tych związków. Znajdują one wyraz w skargach kierowanych do różnych urzędów, zarządzających ochroną środowiska. Liczba skarg, napływających z określonego obszaru np. w ciągu roku, bywa uznawana za obiektywną miarę zapachowej jakości powietrza<ref name="Skargi" /><ref name="E-Szkoła socj" />. Podobną rolę odgrywają wyniki profesjonalnych ankietyzacji. Rodzaj kwestionariuszy i sposób ich rozpowszechniania oraz metodę analizy zgromadzonych wyników opisano np. w niemieckich wytycznych VDI Richtlinien 3883<ref name="VDI-Richtlinien" />. Zdefiniowano indeks zapachowej uciążliwości jako średnią ważoną z opinii zgromadzonych w ciągu tygodnia<ref>{{cytuj |autor = J. Kośmider, B. Mazur-Chrzanowska, B. Wyszyński |tytuł = Odory |wydanie = 1 |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 2002 |s = 124 |rozdział = 7 Odorymeria |isbn = 978-83-01-14525-5}}</ref>:

<math>I_k = \frac{\Sigma W_i \cdot{N_{ik}}}{N_k}</math>

<div style="float:right">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
! Kategoria uciążliwości, i
! Współczynnik wagi, W<sub>i</sub>
|-
|style="text-align:left"| 0 – Brak zapachu
|style="text-align:center"| 0
|-
|style="text-align:left"| 1 – Brak uciążliwości
|style="text-align:center"| 0
|-
|style="text-align:left"| 2 – Mała uciążliwość
|style="text-align:center"| 25
|-
|style="text-align:left"| 3 – Uciążliwość
|style="text-align:center"| 50
|-
|style="text-align:left"| 4 – Duża uciążliwość
|style="text-align:center"| 75
|-
|style="text-align:left"| 5 – Skrajna uciążliwość
|style="text-align:center"| 100
|}
</div>

Symbole użyte we wzorze oznaczają:
:: I<sub>k</sub> – indeks uciążliwości dla tygodnia k,
:: N<sub>k</sub> – łączna liczba zgłoszonych „zdarzeń odorowych” w tygodniu k,
:: i – kategoria uciążliwości (od 0 do 5 – według tabeli obok),
:: W<sub>i</sub> – współczynnik wagi kategorii uciążliwości i,
:: N<sub>ik</sub> – liczba „zdarzeń odorowych” w tygodniu w kategorii i.

Badania korelacji między wskaźnikami uciążliwości, określanymi metodami socjologicznymi, a wynikami obiektywnych pomiarów stężenia zapachowego, nie zostały zakończone.
{{clear}}

=== Zastosowania olfaktometrii technicznej ===
{{osobny artykuł|Standardy zapachowej jakości powietrza|Dezodoryzacja#Skuteczność dezodoryzacji}}
Techniki pomiarów olfaktometrycznych są wykorzystywane w czasie rozpatrywania skarg na zapach uciążliwych obiektów oraz wniosków o zgodę na uruchomienie nowej działalności. Ilustruje to typowy przykład, dotyczący istniejącego zakładu oraz sytuacji, w której jest możliwe wykorzystanie ustanowionych [[standardy zapachowej jakości powietrza|standardów zapachowej jakości powietrza]]<ref group="uwaga">Więcej przykładów – w tym rozwiązania prostych problemów rachunkowych – zamieszczono w Wikibook „Uciążliwość zapachowa”, rozdział „[[b:Uciążliwość zapachowa/Obliczenia olfaktometryczne – przykłady|Obliczenia olfaktometryczne – przykłady]]”.</ref>.

'''Przykład'''

''Do urzędu, odpowiedzialnego za ochronę środowiska w danej okolicy, wpływają skargi na uciążliwy zapach gazów emitowanych z sąsiedniego zakładu.''

''Jakimi instrumentami działania dysponuje urząd?''

: Jeżeli źródło odorantów jest zidentyfikowane, można [[Olfaktometria#Pobieranie|pobrać próbki]], mierząc równocześnie wielkość [[strumień objętości|strumienia zanieczyszczonych gazów]]. Próbki mogą być badane metodą [[olfaktometria#O dyn|olfaktometrii dynamicznej]] (zgodnie z normą europejską) lub [[Olfaktometria#O stat|statycznej]] (Triangle Odour Bag Method). Wynikiem pomiarów jest ilościowo określone stężenie [[odorant]]ów (np. liczba [[europejska jednostka zapachowa|europejskich jednostek zapachowych]] w metrze sześciennym; ou<sub>E</sub>/m³). Iloczyn tego [[stężenie zapachowe|stężenia]] przez wielkość [[strumień objętości|strumienia objętości]] (m³/s) jest nazywany [[strumień zapachowy|emisją zapachową]] lub strumieniem zapachowym (ou<sub>E</sub>/s).

: Ilościowe i obiektywne określenie wielkości emisji zapachowej z zaskarżanego zakładu pozwala obliczyć (zobacz – [[modelowanie dyspersji odorantów]]), jaki jest poziom zapachowej uciążliwości, subiektywnie odczuwanej przez mieszkańców otoczenia. Ten poziom – wyrażony np. jako częstość występowania (w skali roku) zapachu co najmniej rozpoznawalnego – porównuje się z ustanowionym standardem. W wypadku wykazania, że standard nie jest dotrzymany, zobowiązuje się zakład do zmniejszenia emisji, np. do zainstalowania [[dezodoryzacja|urządzeń dezodoryzujących]] o ilościowo określonej skuteczności (wyrażonej np. jako procentowa zmiana emisji zapachowej).

: Jeżeli w okolicy, z której napływają skargi, działa więcej uciążliwych zakładów, jest konieczne określenie ich udziałów w kształtowaniu negatywnej opinii ludności o jakości powietrza. W tych przypadkach są stosowane techniki [[olfaktometria#O ter|olfaktometrii terenowej]]. Terenowe oznaczenia stężenia zapachowego są wykonywane w różnych sytuacjach meteorologicznych. Określenie wpływu kierunku wiatru na wyniki pomiarów umożliwia wskazanie emitorów dominujących.

== Uwagi ==
{{Uwagi
|u1 = Zgodnie z definicją, zamieszczoną w Encyklopedii PWN<ref>{{encyklopedia PWN|id = 3950820|tytuł=olfaktometria|data dostępu=2010-11-04}}</ref> oraz według „Słownika Wyrazów Obcych” Wydawnictwa Europa, pod redakcją naukową prof. Ireny Kamińskiej-Szmaj<ref>{{cytuj stronę |url = https://archive.is/20130503214118/http://portalwiedzy.onet.pl/121841,,,,olfaktometria,haslo.html |tytuł = Olfaktometria |opublikowany = portalwiedzy.onet.pl |data dostępu = 2010-11-03}}</ref><ref>{{cytuj |tytuł = Słownik Wyrazów Obcych |wydawca = Wydawnictwa Europa |redaktor = Irena Kamińska-Szmaj |autor = Mirosław Jarosz |isbn = 83-87977-08-X |data = 2001}}</ref> termin „olfaktometria” dotyczył badań węchu. Od chwili ustanowienia PN-EN 13725:2007: Jakość powietrza. Oznaczanie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.pkn.pl/index.php?a=show&m=katalog&id=537854&page=1%20 |tytuł = PN-EN 13725:2007: Jakość powietrza. Oznaczanie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej |data dostępu = 2010-11-04}}</ref> obejmuje również ilościowe pomiary stężenia zapachowego zanieczyszczeń powietrza i przemysłowych gazów odlotowych.

Norma PN-EN 13725 jest dosłownym tłumaczeniem normy europejskiej EN 13725:2003<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.cen.eu/cen/News/PressReleases/Pages/Odours.aspx |tytuł = EN 13725:2003 |data dostępu = 2010-10-31}}</ref>, opracowanej przez grupę roboczą WG2 „Odour” w [[Europejski Komitet Normalizacyjny|Europejskim Komitecie Normalizacyjnym, CEN]], współpracującym z podobnymi instytucjami na całym świecie. W badaniach brało udział kilkanaście laboratoriów olfaktometrycznych. Trwały ponad 10 lat. Normę wprowadzono w Polsce w wersji angielskojęzycznej w 2005, a w wersji polskojęzycznej w 2007.

Przed ustanowieniem polskiej wersji normy badania jakości materiałów/powietrza/wody, wykonywane z użyciem węchu jako rodzaju narzędzia pomiarowego, były nazywane „odorymetrią”.
}}

== Przypisy ==
<references>
<ref name="Lötsch">{{cytuj | autor = J. Lotsch, H. Reichmann, T. Hummel | tytuł = Different Odor Tests Contribute Differently to the Evaluation of Olfactory Loss | czasopismo = Chemical Senses | data = 2008-01-01 | data dostępu = 2024-05-20 | wolumin = 33 | numer = 1 | s = 17–21 | doi = 10.1093/chemse/bjm058 | język = en | dostęp = o}}</ref>
<ref name="Visser">{{cytuj |autor = J. Hans Visser, Paul G.M. Piron |tytuł = An Open Y-Track Olfactometer for Recording of Aphid Behavioural Responses to Plant Odours |url = https://www.researchgate.net/publication/40151816_An_open_Y-track_olfactometer_for_recording_of_aphid_behavioural_responses_to_plant_odours |czasopismo = Proc. Exper. & Appl. Entomol. |wolumin = 9 |s= 41–46 |data= 1998 |język = en | data dostępu = 2024-05-20}}</ref>
<ref name="Breme">{{cytuj książkę |nazwisko = Breme |imię = Katharina |tytuł = Analyse d’extraits naturels parfumants par GC/Olfactométrie. Application a des extraits de Brassicales et d’Astérales |url = https://www.morebooks.de/store/fr/book/analyse-d-extraits-naturels-parfumants-par-gc-olfactom%C3%A9trie/isbn/978-613-1-50151-7 |wydawca = Editions Universitaires Europeennes |data = 2010-07-05 |isbn = 978-613-1-50151-7 |język = fr |data dostępu = 2010-10-16}}</ref>
<ref name="Varlet">{{cytuj książkę |nazwisko = Varlet |imię = Vincent |nazwisko2 = Breme |imię2 = Katharina |nazwisko3 = Fernandez |imię3 = Xavier |tytuł = Couplage chromatographie en phase gazeuse/olfactométrie |url = http://www.techniques-ingenieur.fr/base-documentaire/mesures-analyses-th1/techniques-d-analyse-ti630/couplage-chromatographie-en-phase-gazeuse-olfactometrie-p1488/ |data = 2009-12-10 |data dostępu = 2010-10-16}}</ref>
<ref name="Cai">{{cytuj | autor = Lingshuang Cai, Jacek A. Koziel, Yin-Cheung Lo, Steven J. Hoff | tytuł = Characterization of volatile organic compounds and odorants associated with swine barn particulate matter using solid-phase microextraction and gas chromatography-mass spectrometry-olfactometry | czasopismo = Journal of Chromatography. A | data = 2006-01-13 | data dostępu = 2024-05-20 | wolumin = 1102 | numer = 1-2 | s = 60–72 | doi = 10.1016/j.chroma.2005.10.040 | pmid = 16297922| język = en| dostęp = z}}</ref>
<ref name="Wardencki">{{cytuj |autor= W. Wardencki, T. Chmiel, T. Dymerski, P. Biernacka, B. Plutowska|tytuł = Zastosowanie chromatografii gazowej, spektrometrii mas i olfaktometrii w ocenie jakości wybranych produktów spożywczych |url = https://drive.google.com/file/d/16kMQeMGRupbWPc4yhlKh48Uy2wH3g2vG/view |czasopismo = Ecological Chemistry and Engineering. S|wolumin = 16 |numer=3 |s= 287–300 |data = 2009 | data dostępu = 2024-05-20| dostęp = o}}</ref>
<ref name="Tandon">{{cytuj|autor= Kawaljit S. Tandon, María Jordán, Kevin Goodner, Elizabeth A. Baldwin|tytuł = Characterisation of fresh tomato aroma volatiles using GC-Olfactometry |czasopismo = Proc. Fla. State Hort Soc. |wolumin = 114 |s= 142–144 |data = 2001 |url=https://journals.flvc.org/fshs/article/download/90866/87072 | data dostępu = 2024-05-20| język = en | dostęp = o}}</ref>
<ref name="van Ruth">{{cytuj | autor = Saskia M van Ruth | tytuł = Methods for gas chromatography-olfactometry: a review | czasopismo = Biomolecular Engineering | data = 2001-05 | data dostępu = 2024-05-20 | wolumin = 17 | numer = 4-5 | s = 121–128 | doi = 10.1016/S1389-0344(01)00070-3 | język = en | dostęp = z}}</ref>
<ref name="ingenieria-analitica">{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20060513195832/http://www.ingenieria-analitica.com/LlocIA1/PDF/IA04/Snif_Prep.pdf |tytuł = Detector Olfativo y Sistema de Concentración. Sniffer 9000 |opublikowany = www.ingenieria-analitica.com |język = en |data dostępu = 2016-01-26}}</ref>
<ref name="GC-O">Chromatografia gazowa z detektorem olfaktometrycznym (GC-O). {{cytuj |autor=Waldemar Wardencki, Beata Plutowska|tytuł = Zastosowanie detektora olfaktometrycznego w ocenie jakości żywności |archiwum= https://web.archive.org/web/20160606073310/http://www.gbcpolska.pl/sympozja/pdfy/slesin2008_wardencki.pdf|opublikowany= Materiały sympozjum „Nowoczesne przyrządy pomiarowe...”, 12–14 maja 2008 |miejsce = Ślesin}}</ref>
<ref name="aix-marseille">{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20091122223739/http://udppc.asso.fr:80/aix-marseille/spip/IMG/pdf/aromes_soufres.pdf |tytuł = Importance des composas soufres en chimie des aromes |autor = Dr. Xavier Fernandez |opublikowany = Laboratoire de Chimie des Molécules Bioactives et des Arômes, UMR CNRS 6001, Université de Nice-Sophia Antipolis |język = fr |data dostępu = 2016-01-26}}</ref>
<ref name="GOAA1998">{{Cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20120412225236/http://www.lanuv.nrw.de:80/luft/gerueche/GOAA_200303.pdf |tytuł = Guideline on odour in ambient air – GOAA (Determination and assessment odour in ambient air) |data = 13th May 1998 |opublikowany = www.lanuv.nrw.de |język = en |data dostępu = 2015-11-01}}</ref>
<ref name="LJO TON">Przed ustanowieniem normy PN-EN 13725:2007 w polskim piśmiennictwie, zamiast „stężenie zapachowe”, używano określeń „liczba jednostek zapachowych” (LJZ [jz/m³]) i „liczba jednostek odoru” (LJO [jo/m³]). Te pojęcia były stosowane jako odpowiedniki określenia „Threshold Odour Number (TON [ou/m³])”.</ref>
<ref name="PWN symbole">Ze strony Wydawnictwo Naukowe PWN SA można pobrać zestawienie symboli i pojęć stosowanych w książce „Odory” Wydawnictwo Naukowe PWN 2002 (J. Kośmider i wsp.) i zgodnych z normą; patrz: [http://ksiegarnia.pwn.pl/public/pdf/4443a.pdf „Uaktualnienie” (dostęp: 2010-10-16)].</ref>
<ref name="symb R i Z">Przed ustanowieniem normy PN-EN 13725:2007 w polskim piśmiennictwie stosowano symbol R.</ref>
<ref name="van Belois">{{cytuj |autor=Hugo van Belois|tytuł = Policy and practice concerning the reduction of odour nuisances in the Netherlands |url = http://www.zut.edu.pl/fileadmin/pliki/odory/RTP_Miedzyzdroje_2008/Polit_i_prakt_w_Holandii_H.van_Belois.zip |opublikowany= Materiały Seminarium RTP 26398: Ograniczanie uciążliwości odorowych, 30.03–1.04.2008 |miejsce = Międzyzdroje |język = en | data dostępu = 2024-05-20}}</ref>
<ref name="Ueno">{{cytuj |autor= Hiroyuki Ueno |tytuł = Outline of Odour Regulation and Odour Measurement Method in Japan |archiwum= https://web.archive.org/web/20131114050805/http://www.odory-szczecin.ps.pl/index.php?page=outline-of-odour-regulation-and-odour-measurement-method-in-japan-ppt-49|opublikowany= Materiały Seminarium Naukowego, Politechnika Szczecińska |data = 2006-02-26 |język = en}}</ref>
<ref name="inf. IPPC H4">Wyniki kilkuletnich badań, wykonanych w Wielkiej Brytanii, zostały opisane w dokumencie [https://web.archive.org/web/20170808153822/http://www.cschi.cz/odour/files/world/Odour%20Impacts%20Final.pdf Odour Impacts and Odour Emission Control Measures for Intensive Agriculture, R&D Report Series No. 14, European Community, European Regional Development Fund., 2002 (dostęp: 2010-10-16)]. Raport został wykorzystany w czasie opracowywania projektu [[Horyzontalne dyrektywy IPPC|horyzontalnej dyrektywy IPPC]] H4: [http://www.zut.edu.pl/fileadmin/pliki/odory/pdf/IPPC_H4_part_1.pdf Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC), Draft, Horizontal Guidance for Odour H4; part 1 – Regulation and Permitting (dostęp: 2010-10-16)]; na podstawie jednego z załączników do tego materiału [http://www.zut.edu.pl/fileadmin/pliki/odory/PRAWO/IPPC_H4_kryteria.jpg Załącznik 6, strona 54 (dostęp: 2010-10-16)] sporządzono tabelę „Zalecenia dotyczące granicznych poziomów zapachowej uciążliwości...”.</ref>
<ref name="PKN norma">{{cytuj stronę |url = http://sklep.pkn.pl/pn-en-13725-2007p.html |tytuł = PN-EN 13725; Jakość powietrza. Oznaczanie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej |autor = Polski Komitet Normalizacyjny, NKP 280 |opublikowany = PKN Warszawa, 2007 |archiwum = https://web.archive.org/web/20140727005009/http://sklep.pkn.pl/pn-en-13725-2007p.html |zarchiwizowano = 2014-07-27 |data dostępu = 2014-07-24}}</ref>
<ref name="Ueno2009">{{cytuj | autor = H. Ueno, S. Amano, B. Merecka, J. Kośmider | tytuł = Difference in the odor concentrations measured by the triangle odor bag method and dynamic olfactometry | czasopismo = Water Science and Technology | data = 2009-04-01 | data dostępu = 2024-05-20 | wolumin = 59 | numer = 7 | s = 1339–1342 | doi = 10.2166/wst.2009.112 | język = en | dostęp = z}}</ref>
<ref name="OchPow2009">{{cytuj |autor =M.Friedrich, J. Kośmider |tytuł = Weryfikacja prognozy zapachowej uciążliwości. Przykład fermy trzody chlewnej |czasopismo = Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów |numer = 4 |s= 128–136 |data = 2009}}</ref>
<ref name="pjoes2007">{{cytuj |autor=J. Kośmider, B. Krajewska |tytuł = Determining Temporary Odour Concentration under Field Conditions – Comparison of Methods|url = https://www.pjoes.com/Determining-Temporary-Odour-Concentration-under-Field-Conditions-Comparison-of-Methods,87978,0,2.html |czasopismo = Polish Journal of Environmental Studies |wolumin = 16 |numer = 2 |s= 215–225 |data = 2007 |język = en | dostęp = o | data dostępu = 2024-05-20}}</ref>
<ref name="E-Szkoła sampl">{{cytuj stronę |url = http://www.odory.zut.edu.pl/szkola-olfaktometrii/e-szkola/wyklady-blok-b/b25-pobieranie-probek.html |tytuł = E-Szkoła olfaktometrii. Wykład – Pobieranie próbek |opublikowany = Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie |data dostępu = 2010-10-15}}</ref>
<ref name="fivesenses sampl">{{cytuj stronę |url = http://www.fivesenses.com/Documents/Products/VacuumChamber%20StCroix%20Sensory.pdf |tytuł = Air Sampling Vacuum Chamber |opublikowany = St. Croix Sensory, Inc |język = en |data dostępu = 2010-10-16}}</ref>
<ref name="E-Szkoła PN-EN">{{cytuj stronę |url = http://www.odory.zut.edu.pl/szkola-olfaktometrii/e-szkola/wyklady-blok-b/b26-norma-pn-en-13725.html |tytuł = E-Szkoła olfaktometrii. Wykład – Norma PN-EN 13725 |opublikowany = Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie |data dostępu = 2010-10-15}}</ref>
<ref name="proficiency testing">{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20140726124758/http://web.archive.org/web/20140726124758/http://www.odournet.com/en/qaqc-services/proficiency-testing/en-13725/ |tytuł = en 13725 – proficiency testing |opublikowany = www.odournet.com |język = en |data dostępu = 2016-01-26}}</ref>
<ref name="E-Szkoła olfakt">{{cytuj stronę |url = http://www.odory.zut.edu.pl/szkola-olfaktometrii/e-szkola/wyklady-blok-b/b28-olfaktometry.html |tytuł = E-Szkoła olfaktometrii. Wykład – Olfaktometry |opublikowany = Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie |data dostępu = 2010-10-15}}</ref>
<ref name="inf nt TO8_9">Olfaktometry serii TO – czterostanowiskowe (TO8, TO9) i ośmiostanowiskowy TO8.8 {{cytuj |url = http://web.archive.org/web/20140808074422/http://www.odournet.com:80/de/instrumente/olfaktometer/ |tytuł = Olfaktometry serii TO i sprzęt dodatkowy |opublikowany = Ecoma.de |język = de |data dostępu = 2016-01-26}}</ref>
<ref name="odile olf">Olfaktometr sześciostanowiskowy, pięć wylotów przy stanowisku {{cytuj stronę |url = http://www.odotech.com/en/products/odile/ |tytuł = Odile |opublikowany = www.odotech.com |język = en |data dostępu = 2010-10-16}}</ref>
<ref name="Ac'Scent">Olfaktometr jednostanowiskowy, wszystkie rodzaje testów {{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20140727004630/http://www.fivesenses.com/acscent/Aboutacscent.htm |tytuł = Ac’Scent® International Olfactometer |opublikowany = fivesenses.com |język = en |data dostępu = 2016-01-26}}</ref>
<ref name="E-Szkoła zesp">{{cytuj stronę |url = http://www.odory.zut.edu.pl/szkola-olfaktometrii/e-szkola/wyklady-blok-b/b27-zespol.html |tytuł = E-Szkoła olfaktometrii. Wykład – Zespół |opublikowany = Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie |data dostępu = 2010-10-15}}</ref>
<ref name="E-Szkoła OBTest">{{cytuj stronę |url = http://www.odory.zut.edu.pl/szkola-olfaktometrii/e-szkola/wyklady-blok-b/b29-japonski-test-trojkatowy.html |tytuł = E-Szkoła olfaktometrii. Wykład – Japoński test trójkątowy |opublikowany = Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie |data dostępu = 2010-10-15}}</ref>
<ref name="wytyczne jap">Wytyczne Japońskiego Ministerstwa Środowiska, udostępn. przez Hiroyuki Ueno, Szczecin 2006 [http://www.zut.edu.pl/fileadmin/pliki/odory/pdf/Odor_Index_Reg_Tr_Odor_Bag_Meth.pdf Odour Index Regulation and Triangular Odor Bag Method, Tokyo 2002 (dostęp: 2010-10-16)].</ref>
<ref name="St. Croix Sensory">{{cytuj stronę |url = http://www.fivesenses.com |tytuł = St. Croix Sensory |język = en |data dostępu = 2010-11-02}}, {{cytuj stronę |url = http://www.freepatentsonline.com/6595037.pdf |tytuł = U.S.Pat.6.595037; 2003 |język = en |data dostępu = 2010-11-02}}</ref>
<ref name="McGinley">{{cytuj |autor = Michael A. McGinley, Charles M. McGinley |tytuł = Developing a Credible Odor Monitoring Program |url = http://www.zut.edu.pl/fileadmin/pliki/odory/pdf/NR_DevelCredibleOdorMonProgr.pdf |wydawca = St. Croix Sensory, Inc. |język = en |data dostępu = 2010-10-16}}</ref>
<ref name="guigues envir">{{cytuj stronę |url = http://www.techniques-ingenieur.fr/base-documentaire/archives-th12/archives-environnement-tiag0/archive-1/mesurer-les-odeurs-g2940/mesures-dans-le-milieu-recepteur-g2940niv10003.html |tytuł = Mesures d’odeurs dans l’environnement – Milieu récepteur |język = fr |data dostępu = 2010-11-02}}</ref>
<ref name="olores">{{cytuj stronę |url = http://www.olores.org/website/index.php?option=com_content&view=article&id=141%3Aestimating-odour-nuisance-from-a-conventional-swine-farm&catid=24%3Aolfatometriadecampo&Itemid=70&lang= |tytuł = Oszacowanie zapachowej uciążliwości konwencjonalnej fermy tuczu świń |autor = Joanna Kośmider |opublikowany = olores.org |data dostępu = 2010-10-16}} {{lang|es|en|fr|de|pl}}.</ref>
<ref name="E-Szkoła Nasal">{{cytuj stronę |url = http://www.odory.zut.edu.pl/szkola-olfaktometrii/e-szkola/wyklady-blok-b/b42-olfaktometr-terenowy-nasal-ranger.html |tytuł = E-Szkoła olfaktometrii. Wykład – Olfaktometr terenowy Nasal Ranger |opublikowany = Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie |data dostępu = 2010-10-15}}</ref>
<ref name="inf indeks E">Użyto symbolu jednostki zapachowej [ou], bez dolnego indeksu E (stosowanego dla [[europejska jednostka zapachowa|europejskiej jednostki zapachowej]]), ponieważ prawo ma charakter ogólny – odnosi się do osób lub grup, które nie spełniają kryteriów sprawności sensorycznej, określonych w PN-EN 13725.</ref>
<ref name="zespół grupa">Zgodnie z PN-EN 13725 członkami „zespołu” mogą być oceniający, którzy spełniają kryteria sprawności węchu określone w normie. „Grupa”, to kilka/kilkanaście osób nie poddanych znormalizowanej procedurze selekcji.</ref>
<ref name="inf progi ref">Dostępne w piśmiennictwie wartości progów nie są w pełni wiarygodne. Nie ma podstaw umożliwiających obliczanie c<sub>th</sub> mieszaniny odorantów od składu tej mieszaniny (patrz – [[Zapach#Psychofizyka węchu|Psychofizyka węchu]]).</ref>
<ref name="Fachbereich Umweltqualität">{{cytuj |opublikowany= [[Verein Deutscher Ingenieure]] |tytuł = VDI-Richtlinie: VDI 3882 Blatt 1 Olfaktometrie; Bestimmung der Geruchsintensität; 1992-10; 2008-10 |url = https://www.vdi.de/richtlinie/vdi_3882_blatt_1-olfaktometrie_bestimmung_der_geruchsintensitaet/ |język = de en| dostęp = z | data dostępu = 2024-05-20}}</ref>
<ref name="McGinley2000">{{cytuj |autor= Charles M. McGinley, Michael A. McGinley|tytuł = Odor Intensity Scales for Enforcement, Monitoring, and Testing |url = https://www.fivesenses.com/Documents/Library/28%20%20Odor%20Intensity%20Scales.pdf|opublikowany= Preprinted Manuscript of the Air and Waste Management Association – Annual Conference Session No: EE-6, Session Title = Odor Management and Regulation |data = 2000 |język = en | data dostępu = 2024-05-20}}</ref>
<ref name="Odory2002">{{cytuj książkę |autor = J. Kośmider |autor2 = B. Mazur-Chrzanowska |autor3 = B. Wyszyński |tytuł = Odory |url = http://web.archive.org/web/20090214025251/http://www.ibuk.pl:80/fiszka.php?id=157 |wydanie = 1 |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 2002 |strony = 28–37 |rozdział = 3.4 Intensywność zapachu |isbn = 978-83-01-14525-5}}; Uwaga – w podręczniku zastosowano nieaktualne symbole wielkości i jednostek miar. Ich zestawienie z symbolami zgodnymi z PN-EN 13725:2007 można pobrać ze strony Wydawnictwa – [http://ksiegarnia.pwn.pl/public/pdf/4443a.pdf „Uaktualnienie” (dostęp: 2010-10-16)].</ref>
<ref name="E-Szkoła skale">{{cytuj stronę |url = http://www.odory.zut.edu.pl/szkola-olfaktometrii/e-szkola/wyklady-blok-b/b210-metody-skalowania.html |tytuł = E-Szkoła olfaktometrii. Wykład – Metody skalowania |opublikowany = Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie |data dostępu = 2010-10-15}}</ref>
<ref name="OchPow składowisko">{{cytuj |autor=J. Kośmider, U. Gabriel |tytuł = Zapachowa jakość powietrza w zakładzie utylizacji odpadów komunalnych |czasopismo = Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów |wolumin =41 |numer = 6 |s= 166–176 |data = 2007}}</ref>
<ref name="Ueno selekcja">Selekcja do zespołów w Japonii; Fragmenty filmu szkoleniowego przygotowanego w Ministerstwie Środowiska Japonii; udost. przez Hiroyuki Ueno, Szczecin 2006 [http://www.zut.edu.pl/fileadmin/pliki/odory/Filmy/JapTT_SELEKCJA.wmv Selection of panel (dostęp: 2010-10-16)].</ref>
<ref name="E-Szkoła ekstarapol">{{cytuj stronę |url = http://www.odory.zut.edu.pl/szkola-olfaktometrii/e-szkola/wyklady-blok-b/b211-metoda-ekstrapolacyjna.html |tytuł = E-Szkoła olfaktometrii. Wykład – Metoda ekstrapolacyjna |opublikowany = Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie |data dostępu = 2010-10-15}}</ref>
<ref name="AOŚ1998 ferma">{{cytuj |autor=J. Kośmider |tytuł = Uciążliwość zapachowa. Metodyka terenowych oznaczeń stężenia odorów w powietrzu na przykładzie fermy norek |czasopismo = Archiwum Ochrony Środowiska |wolumin = 24 |numer = 2 |s= 19–32 |data = 1998}}</ref>
<ref name="Odory fiszka">{{cytuj książkę |autor = J. Kośmider |autor2 = B. Mazur-Chrzanowska |autor3 = B. Wyszyński |tytuł = Odory |url = http://web.archive.org/web/20090214025251/http://www.ibuk.pl:80/fiszka.php?id=157 |wydanie = 1 |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 2002 |strony = 117–123 |rozdział = 7.5 Pomiary przygruntowych stężeń odorantów |isbn = 978-83-01-14525-5}}</ref>
<ref name="E-Szkoła teren">{{cytuj stronę |url = http://www.odory.zut.edu.pl/szkola-olfaktometrii/e-szkola/wyklady-blok-b/b41-terenowe-skalowanie-intensywnosci-zapachu.html |tytuł = E-Szkoła olfaktometrii. Wykład – Terenowe skalowanie intensywności zapachu |opublikowany = Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie |data dostępu = 2010-10-15}}</ref>
<ref name="Sniff Magnitude Test – Tourbier">{{cytuj | autor = I. A. Tourbier, R. L. Doty | tytuł = Sniff Magnitude Test: Relationship to Odor Identification, Detection, and Memory Tests in a Clinic Population | czasopismo = Chemical Senses | data = 2007-05-17 | data dostępu = 2024-05-20 | wolumin = 32 | numer = 6 | s = 515–523 | doi = 10.1093/chemse/bjm020 | język = en | dostęp = o}}</ref>
<ref name="E-Szkoła socj">{{cytuj stronę |url = http://www.odory.zut.edu.pl/szkola-olfaktometrii/e-szkola/wyklady-blok-b/b45-badania-opinii-ludnosci.html |tytuł = E-Szkoła olfaktometrii. Wykład – Badania opinii ludności |opublikowany = Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie |data dostępu = 2010-10-15}}</ref>
<ref name="An Insect Olfactometer">{{cytuj | autor = Pedro H. B. Togni, Raúl A. Laumann, Maria A. Medeiros, Edison R. Sujii | tytuł = Odour masking of tomato volatiles by coriander volatiles in host plant selection of Bemisia tabaci biotype B | czasopismo = Entomologia Experimentalis et Applicata | data = 2010-08 | data dostępu = 2024-05-20 | wolumin = 136 | numer = 2 | s = 164–173 | doi = 10.1111/j.1570-7458.2010.01010.x | język = en | dostęp = z}}</ref>
<ref name="An olfactometer for analyzing olfactory responses of death-feigning insects">{{cytuj | autor = Kiyoshi Nakamuta, Rob W. H. M. van Tol, J. Hans Visser | tytuł = An olfactometer for analyzing olfactory responses of death-feigning insects | czasopismo = Applied Entomology and Zoology | data = 2005 | data dostępu = 2024-05-20 | wolumin = 40 | numer = 1 | s = 173–175 | doi = 10.1303/aez.2005.173 | język = en | dostęp = o}}</ref>
<ref name="IPPC H4 – Horizontal Guidance for Odour, part 1">{{cytuj stronę |url = http://www.zut.edu.pl/fileadmin/pliki/odory/pdf/IPPC_H4_part_1.pdf |tytuł = IPPC H4 – Horizontal Guidance for Odour, part 1 – Regulation and Permitting (draft) |opublikowany = Environment. Agency 2002 |język = en |data dostępu = 2010-10-15}}</ref>
<ref name="Basic Principles of Headspace Analysis">{{cytuj stronę |url = http://www.labhut.com/education/headspace/index.php |tytuł = Basic Principles of Headspace Analysis |archiwum = https://web.archive.org/web/20110105063040/http://www.labhut.com/education/headspace/introduction01.php |opublikowany = LabHut.com Education Centre |język = en |zarchiwizowano = 2011-01-05 |data dostępu = 2010-10-16}}</ref>
<ref name="IPPC H4 – Horizontal Guidance for Odour, part 2">{{cytuj stronę |url = http://www.zut.edu.pl/fileadmin/pliki/odory/pdf/IPPC_H4_part_2.pdf |tytuł = IPPC H4 – Horizontal Guidance for Odour, part 2 – Assessment and Control (draft) |opublikowany = Environment. Agency 2002 |język = en |data dostępu = 2010-10-15}}</ref>
<ref name="Normalizacja 2005">{{cytuj |autor= [[Joanna Kośmider]], B. Krajewska |tytuł = Normalizacja olfaktometrii dynamicznej. Podstawowe pojęcia i jednostki miar |czasopismo = Normalizacja |archiwum = http://web.archive.org/web/20140728053049/http://antywrona.pl/normalizacja_stezenia_odorow_2.pdf |numer = 1 |s= 15–22 |data = 2005 | dostęp =o}}</ref>
<ref name="VDI-Richtlinien">W Niemczech gromadzenie opinii ludności o odczuwanej zapachowej uciążliwości oraz inspekcje terenowe przeprowadza się w ramach procedur opisanych w dokumencie GOOA Guideline on odour in ambient air, 1998 ([https://web.archive.org/web/20120412225236/http://www.lanuv.nrw.de/luft/gerueche/GOAA_200303.pdf], dostęp: 2016-01-26) zgodnie z wytycznymi [https://www.vdi.de/technik/richtlinien/ VDI-Richtlinien] (dostęp: 2010-10-16): zobacz – VDI 3883 Blatt 1, VDI 3883 Blatt 2, VDI 3940 Blatt 1, VDI 3940 Blatt 1, VDI 3940 Blatt 2, VDI 3940 Blatt 3, VDI 3940 Blatt 4.</ref>
<ref name="Skargi">Streszczenie raportu z badań IOŚ w Warszawie zostało zamieszczone w rozdz. 10.1. „Podstawy klasyfikacji działalności produkcyjnej i usługowej pod kątem uciążliwości zapachowej” podręcznika [https://web.archive.org/web/20090214025251/http://www.ibuk.pl/fiszka.php?id=157 J. Kośmider i wsp. „Odory”, Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2002, s. 154–158; Ibuk.pl]. Podobne informacje, dotyczące skarg na odory zgłaszanych do WIOŚ i GIOŚ w r. 2006 i 2007, przedstawiono w czasie [http://www.odory.zut.edu.pl/szkola-olfaktometrii/transfer-wiedzy/konferencje-miedzynarodowe/rtp-taiex-2008.html Seminarium RTP 26398, Międzyzdroje 2008 (dostęp: 2010-10-16)], Małgorzata Kołodziej-Nowakowska:[http://www.zut.edu.pl/fileadmin/pliki/odory/RTP_Miedzyzdroje_2008/Rozp_skarg_na_uciazl_odor_przez_IOS_.zip Rozpatrywanie skarg na uciążliwość odorową przez Inspekcję Ochrony Środowiska (dostęp: 2010-10-16)].</ref>
<ref name="Wod-Kanal 2007">{{cytuj |autor= [[Joanna Kośmider]]|tytuł = Pomiary stężeń zapachowych metodą olfaktometrii dynamicznej (PN-EN 13725:2007) |url = http://www.odory.zut.edu.pl/fileadmin/pliki/odory/pdf/WOD_KANAL_2006_Pom_st_zap.pdf |czasopismo = Wodociągi – Kanalizacja |numer = 10 |s= 34–35 |data = 2007 | data dostępu = 2024-05-20| dostęp =o}}</ref>
<ref name="IChProc 2001">{{cytuj |autor= J. Kośmider, B. Wyszyński |tytuł = Ocena skuteczności dezodoryzacji |czasopismo = Inżynieria Chemiczna i Procesowa |wolumin = 22|numer=2 |s= 363–381 |data = 2001}}</ref>
<ref name="Grid-method-2013">{{Cytuj stronę |url = http://www.krdl.din.de/cmd?level=tpl-proj-detailansicht&committeeid=54739087&languageid=en&bcrumblevel=3&projid=110688701 |tytuł = Part 1: Grid method |autor = CEN/TC 264/WG 27 |data = 2013-11-20 |praca = Ambient air – Determination of odour in ambient air by using field inspection – Planned document number prEN 16841-1 |opublikowany = krdl.din.de |język = en |data dostępu = 2015-05-30}}</ref>
<ref name="Plume-method-2013">{{Cytuj stronę |url = http://www.krdl.din.de/cmd?level=tpl-proj-detailansicht&committeeid=54739087&languageid=en&bcrumblevel=3&projid=142597174 |tytuł = Part 2: Plume method |autor = CEN/TC 264/WG 27 |data = 2013-11-20 |praca = Ambient air – Determination of odour in ambient air by using field inspection – Planned document number prEN 16841-2 |opublikowany = krdl.din.de |język = en |data dostępu = 2015-05-30}}</ref>
<ref name="DIN-EN-2015-1">{{Cytuj stronę |url = http://www.beuth.de/en/draft-standard/din-en-16841-1/227240541 |tytuł = Ambient air – Determination of odour in ambient air by using field inspection – Part 1: Grid method; German and English version |data = 2015-04 |praca = DIN EN 16841-1:2015-04 |opublikowany = DIN |język = en |data dostępu = 2015-05-30}}</ref>
<ref name="DIN-EN-2015-2">{{Cytuj stronę |url = http://www.beuth.de/en/draft-standard/din-en-16841-2/227240637 |tytuł = Ambient air – Determination of odour in ambient air by using field inspection – Part 2: Plume method; German and English version |data = 2015-04 |praca = DIN EN 16841-2:2015-04 |opublikowany = DIN |język = en |data dostępu = 2015-05-30}}</ref>
<ref name="godziny odorowe">{{cytuj |url = http://www.odory.zut.edu.pl/szkola-olfaktometrii/e-szkola/wyklady-blok-b/b44-niemieckie-godziny-odorowe.html |tytuł = Niemieckie „godziny odorowe” |autor = Pracownia Zapachowej Jakości Powietrza |praca = WYKŁADY – blok B, wykład B4.4. |opublikowany = e-szkoła olfaktometrii |data dostępu = 2012-04-25}}; zob. też – rozdział [[b:Uciążliwość zapachowa/Olfaktometria inżynierska/Olfaktometria terenowa#Oznaczenia liczby godzin|Olfaktometria terenowa > Oznaczenia liczby godzin]] w Wikibooks.</ref>
</references>

== Linki zewnętrzne ==
{{Wikibooks|Uciążliwość zapachowa/Olfaktometria inżynierska|„Olfaktometria inżynierska” w podręczniku „Uciążliwość zapachowa”}}
{{Commonscat|Odor-Olfactometry-Deodorization}}
* [http://web.archive.org/web/20130513013053/http://www.orea.or.jp/en/PDF/Odor_Measurement_Review,.pdf ''Odor Measurement Review''], wyd. Office of Odor, Noise and Vibration Environmental Management Bureau, Ministry of the Environment, Government of Japan (155 stron)
* [https://www.odournet.com/product-testing/our-commitment/standardisation-work/ ''Working Groups with Odournet involvement''] – zakres prac zmierzających do normalizacji procedur pomiarów olfaktometrycznych na przykładzie działań firmy ''Odournet''
* Obszerna, wielojęzyczna strona internetowa, poświęcona zanieczyszczeniu powietrza uciążliwymi odorami (hiszp. olores) – informacje o specjalistycznych konferencjach i szkoleniach, metodyce pomiarów olfaktometrycznych i terenowych inspekcji, postępach legislacji itp. {{cytuj stronę |url = http://www.olores.org/website/index.php?lang=pl |tytuł = Olores |opublikowany = www.Olores.org |data dostępu = 2010-11-08}} {{lang|es|en|fr|de|pl}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Węch]]
[[Kategoria:Zanieczyszczenia atmosferyczne]]
[[Kategoria:Odory]]
[[Kategoria:Byłe Artykuły na Medal]]
[[Kategoria:Byłe Dobre Artykuły]]