Tekst źródłowy strony Nadmiar zasad

'''Nadmiar zasad''' ([[język angielski|ang.]] ''base excess, '''BE''''') i '''niedobór zasad''' – w [[Fizjologia|fizjologii]], jest to odpowiednio nadmiar lub deficyt [[Zasady|zasad]] obecnych we [[Krew|krwi]]<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Dembińska-Kieć, Aldona; Naskalski, Jerzy Wacław; Solnica, Bogdan|tytuł = Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej |data = cop. 2017 |data dostępu = 2020-04-14 |isbn = 978-83-65625-50-2 |wydanie = 4 |miejsce = Wrocław |wydawca = Edra Urban & Partner |oclc = 982555225}}</ref><ref name=":1">{{Cytuj |autor = Anna M Badowska-Kozakiewicz |tytuł = Patofizjologia człowieka |data = cop. 2013 |data dostępu = 2020-04-14 |isbn = 978-83-200-4530-7 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Lekarskie PZWL |oclc = 864229927}}</ref>. Obliczany jest na podstawie różnicy między aktualnym, a prawidłowym stężeniem [[Zasada buforowa|zasad buforowych]] we krwi<ref name=":0" /><ref name=":1" />. Jego wartość podawana jest najczęściej w jednostkach opisujących stężenie – mEq/l. Zwykle prawidłowa wartość BE wynosi od −2,3 mEq/l do +2,3 mEq/l<ref name=":2" />. Dodatnie wartości oznaczają nadmiar zasad, a ujemne niedobór<ref>{{Cytuj |autor = Marshall Barnett Dunning |tytuł = A manual of laboratory and diagnostic tests |data = 2009 |data dostępu = 2020-04-15 |isbn = 978-0-7817-7194-8 |wydanie = 8th ed |miejsce = Philadelphia |wydawca = Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins |oclc = 183831243}}</ref>.

Porównanie parametru nadmiaru/niedoboru zasad z zakresem referencyjnym pozwala ocenić, czy przyczyną [[równowaga kwasowo-zasadowa|zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej]] jest komponenta oddechowa, metaboliczna, czy mieszana – oddechowo-metaboliczna. Podczas gdy poziom [[Dwutlenek węgla|dwutlenku węgla]] koreluje z zaburzeniami komponenty oddechowej, BE opisuje komponentę metaboliczną.

Jeżeli BE ma wartość ujemną, to badany roztwór zawiera nadmiar [[Kwasy|kwasów]] nielotnych lub niedobór [[Zasady|zasad]] i świadczy o [[Kwasica metaboliczna|kwasicy metabolicznej]]<ref name=":2">{{Cytuj |autor = Franciszek Kokot, Edward Franek |tytuł = Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej |data = 2018 |data dostępu = 2020-04-14 |opublikowany = mp.pl |url = https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.19.2.}}</ref>. Jeżeli BE jest dodatnie – roztwór zawiera nadmiar zasad lub niedobór lotnych kwasów i pozwala podejrzewać [[Zasadowica metaboliczna|zasadowicę metaboliczną]]<ref name=":2" />. BE nie pozwala ocenić, czy przyczyną zaburzenia równowagi są kwasy czy zasady.

Zasadami mającymi największy wpływ na parametr niedoboru zasad są [[wodorowęglany]]. Dlatego też odchylenia w [[Osocze krwi|osoczowym]] stężeniu [[Wodorowęglany|wodorowęglanów]] znajdują swoje odzwierciedlenie w zmianie BE. Nadmiar zasad jest jednak pojęciem szerszym i obejmuje zmiany zachodzące w całym układzie zasad buforowych.

Jest jedną z wartości podawanych w [[gazometria|gazometrii]], wyliczoną na podstawie otrzymanych w badaniu danych.

== Definicja ==
Nadmiar zasad jest definiowany jako ilość [[Moc kwasu|mocnego kwasu]], która musi być dodana do każdego [[litr]]a w pełni utlenowanej [[Krew|krwi]], aby przywrócić [[pH]] krwi do wartości 7.40 w [[Temperatura|temperaturze]] 37 °C i przy p[[Dwutlenek węgla|CO<sub>2</sub>]] 40 mmHg (5,3 kPa). Niedobór zasad jest odpowiednio definiowany jako ilość [[Moc zasady|mocnej zasady]], którą teoretycznie trzeba by było dodać do krwi, by przywrócić jej prawidłowe pH.

Wartość BE nie zależy ani od [[Gazometria|pCO<sub>2</sub>]], ani od stężenia [[hemoglobina|hemoglobiny]], jest natomiast zależna od stopnia wysycenia hemoglobiny tlenem. Hemoglobina utlenowana (HbO<sub>2</sub>) jest bardziej kwaśna od hemoglobiny odtlenowanej (Hb).

Termin i koncepcja nadmiaru zasad została po raz pierwszy zaproponowana przez Poula Astrupa i Ole Siggaard-Andersena w 1958.

== Obliczanie ==
Nadmiar/niedobór zasad może być obliczony na podstawie wartości stężeń wodorowęglanów (HCO<sub>3</sub><sup>−</sup>) i pH z równania<ref name="cornell">[http://www-users.med.cornell.edu/~spon/picu/calc/basecalc.htm Medical Calculators > Calculated Bicarbonate & Base Excess] Steven Pon, MD, Weill Medical College of Cornell University.</ref>:
: <math>Nadmiar~zasad = 0{,}93 \times \left( \left[ HCO_3^- \right] - 24{,}4 + 14{,}8 \times \left( pH - 7{,}4 \right) \right).</math>

Z jednostkami mEq/L. Może być też wyrażony jako:
: <math>Nadmiar~zasad = 0{,}93 \times [HCO_3^-] + 13{,}77 \times pH - 124{,}58.</math>

----
Obliczenia są oparte na równaniu [[Równanie Hendersona-Hasselbalcha|Hendersona-Hasselbalcha]]:
: <math>pH = pK + \log \frac{[HCO_3^-]}{[CO_2]}.</math>

Ostatecznie wzór będzie wyglądał następująco:
: <math>BE = 0{,}02786 \times PaCO_2 \times 10^{(pH - 6{,}1)} + 13{,}77 \times pH - 124{,}58.</math>

== Interpretacja ==
Nadmiar zasad wykraczający poza wartości referencyjne oznacza:
* [[Zasadowica metaboliczna|zasadowicę metaboliczną]], jeśli jest zbyt wysoki (powyżej +2,3 mEq/L),
* [[Kwasica metaboliczna|kwasicę metaboliczną]], jeśli zbyt niski (poniżej −2,3 mEq/L).

pH krwi jest zdeterminowane zarówno przez komponentę metaboliczną, mierzalną za pomocą nadmiaru zasad, jak i komponentę oddechową, którą określa się za pomocą PaCO<sub>2</sub> (ciśnienie parcjalne CO<sub>2</sub>). Często patologia jednego z tych elementów pociąga za sobą kompensacyjny wzrost lub spadek drugiej. Proces wtórny (kompensacyjny) można łatwo zidentyfikować ponieważ ''przeciwstawia się'' obserwowanym zmianom w pH.

Wysoki nadmiar zasad, czyli [[zasadowica metaboliczna]], z reguły wiąże się z nadmiarem wodorowęglanów. Może być spowodowany przez:
* jako kompensacyjna odpowiedź na [[Kwasica oddechowa|kwasicę oddechową]],
* nadmierną utratę [[Chlorowodór|HCl]] z [[Sok żołądkowy|kwasem żołądkowym]] w wyniku [[Wymioty|wymiotów]],
* nerkową nadprodukcję wodorowęglanów w zasadowicy spowodowanej odwodnieniem (wymioty) lub w [[Zespół Cushinga|chorobie Cushinga]].

Niedobór zasad (nadmiar zasad poniżej wartości referencyjnych), czyli [[kwasica metaboliczna]], najczęściej łączy się albo z utratą wodorowęglanów, albo ich neutralizacją przez duże ilości [[Kwasy organiczne|kwasów organicznych]]. Typowymi przyczynami są:
* kompensacyjna odpowiedź na [[Zasadowica oddechowa|zasadowicę oddechową]],
* [[Cukrzyca|cukrzycowa]] [[kwasica ketonowa]], w której produkowane są duże ilości kwaśnych [[Ciała ketonowe|ciał ketonowych]],
* [[kwasica mleczanowa]], na skutek beztlenowego metabolizmu podczas ciężkiego wysiłku fizycznego lub [[Hipoksja|hipoksji]],
* [[przewlekła choroba nerek]], w której dochodzi do zaburzenia wydalania kwasów oraz resorpcji i produkcji wodorowęglanów,
* [[biegunka]], w której wydalane są duże ilości wodorowęglanów,
* spożycie [[Trucizna|trucizny]], np. [[metanol]]u, [[Glikol etylenowy|glikolu etylenowego]], toksycznych dawek [[Kwas acetylosalicylowy|aspiryny]].

Osoczowa [[luka anionowa]] jest przydatna do oceniania, czy przyczyną niedoboru zasad jest nadmiar kwasów czy utrata wodorowęglanów.
* Niedobór zasad z podwyższoną luką anionową wskazuje na dodatek kwasów (np. kwasica ketonowa).
* Niedobór zasad z normalną luką anionową wskazuje na utratę wodorowęglanów (np. podczas biegunki). Luka anionowa utrzymuje się na tym samym poziomie, ponieważ wodorowęglany są podczas wydalania wymieniane na [[chlorki]].

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę |tytuł = Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, tom I |inni = [[Andrzej Szczeklik]] (red.) |wydawca = Wydawnictwo Medycyna Praktyczna |isbn = 83-7430-031-0 |strony = 472 |miejsce = Kraków |rok = 2005}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Tomaszewki |imię = Jeremiasz |tytuł = Diagnostyka laboratoryjna |wydawca = Wydawnictwo Lekarskie PZWL |miejsce = Warszawa |rok = 2001 |strony = 180–188 |isbn = 83-200-3591-0}}

{{Zastrzeżenia|Medycyna}}

[[Kategoria:Diagnostyka laboratoryjna]]