Tekst źródłowy strony Mangusta nosata

{{wyróżnienie|DA}}
{{Zwierzę infobox
 |nazwa zwyczajowa       = Mangusta nosata
 |nazwa łacińska         = ''Xenogale naso''
 |TSN                    = 
 |zoolog                 = ([[William Edward de Winton|de Winton]], 1901)
 |okres istnienia        = 
 |grafika                = Long-nosed mongoose (without bg).png
 |opis grafiki           = Mangusta nosata na ilustracji autorstwa de Wintona z 1901 roku
 |typ                    = [[strunowce]]
 |podtyp                 = [[kręgowce]]
 |gromada                = [[ssaki]]
 |podgromada             = [[żyworodne]]
 |rząd                   = [[drapieżne]]
 |podrząd                = [[kotokształtne]]
 |infrarząd              = [[Viverroidea]]
 |rodzina                = [[mangustowate]]
 |podrodzina             = [[Herpestinae]]
 |rodzaj                 = ''Xenogale''
 |autor rodzaj           = [[Joel Asaph Allen|J.A. Allen]], 1919{{odn|Allen|1919|s=26}}
 |gatunek                = mangusta nosata
 |synonimy               = 
* ''Herpestes naso'' {{small|de Winton, 1901}}{{odn|de Winton|1901|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/12801457 35]}}
* ''Mungos naso nigerianus''{{refn|grupa=uwaga|Miejsce typowe: Niaji, {{Konwerter|20|mi|km|0}} na północny wschód od Oban, południowo-wschodnia Nigeria; okaz typowy: Muzeum Historii Naturalnej w Londynie, syg. BMNH 10.6.1.14; skóra (stan dość dobry) i czaszka (stan dobry), z wyjątkiem uszkodzenia lewej strony [[rostrum]] i wynikającej z tego utraty kła i pierwszego przedtrzonowca, zebrany przez P.A. Talbota{{odn|Rosevear|1974|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8726509 331]}}.}} {{small|[[Oldfield Thomas|O. Thomas]], 1912}}<ref name="tho" />
* ''Mungos paludinosus naso''<ref group="uwaga" name="uwaga1">Kombinacja nazw.</ref>: {{small|[[Einar Lönnberg|Lönnberg]], 1917}}<ref name="lon" />
* ''Xenogale microdon''{{refn|grupa=uwaga|Miejsce typowe: Niapu, północno-wschodnia Demokratyczna Republika Konga; okaz typowy: [[Amerykańskie Muzeum Historii Naturalnej]], sygn. AMNH 51625, samiec, skóra (kompletna) i czaszka (stan dobry) z wyjątkiem brakującego lewego siekacza, przedtrzonowca i trzonowca{{odn|Rosevear|1974|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8726509 331]}}<ref name="law" />. Etymologia: gr. μικρος ''mikros'' „mały”{{odn|Jaeger|1944|s=[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=166 136]}}; οδους ''odous'', οδοντος ''odontos'' „ząb”{{odn|Jaeger|1944|s=[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=181 151]}}.}} {{small|J.A. Allen, 1919}}{{odn|Allen|1919|s=27}}
* ''Atilax paludinosus naso''{{u|uwaga1}}: {{small|[[Glover Morrill Allen|G.M. Allen]], 1939}}<ref name="gmall" />
* ''Herpestes almodovari''{{refn|grupa=uwaga|Miejsce typowe: Cape San Juan, Gwinea Równikowa; okaz typowy: Museo Nacional de Ciencias Naturales, Madryt, sygn. MNCN 1.655, młodociany samiec, skóra pozbawiona mięsa i czaszka, zebrany przez de la Escalerę<ref name="cab1912" />. Etymologia: José Ramón Sánchez Hoces (1878–1911), Ducado de Almodóvar del Río<ref name="cab1902" />{{odn|Rosevear|1974|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8726509 331]}}}} {{small|[[Ángel Cabrera (zoolog)|Cabrera]], 1902}}<ref name="cab1902" />
* ''Herpestes albicauda'' var. ''almodovari''{{u|uwaga1}}: {{small|Cabrera, 1903}}<ref name="cab1903" />
 |status IUCN            = LC
 |IUCN id                = 41615
 |mapa występowania      = Long-nosed Mongoose area.png
 |opis mapy występowania = 
 |wikispecies            = Herpestes naso
 |commons                = Category:Herpestes naso
}}
'''Mangusta nosata'''<ref name="miiz" />, mangusta długonosa<ref name="loba" /> (''Xenogale naso'') – [[gatunek (biologia)|gatunek]] [[ssaki|ssaka]] z [[rodzina (biologia)|podrodziny]] [[Herpestinae]] w obrębie [[rodzina (biologia)|rodziny]] [[mangustowate|mangustowatych]] (Herpestidae). Mały ssak drapieżny o długości ciała wraz z ogonem dochodzącej do 103 cm występujący w [[Afryka Zachodnia|Afryce Zachodniej]] i [[Afryka Środkowa|Środkowej]]. Zamieszkuje lasy do wysokości 640 m [[n.p.m.]] Prowadzi dzienny tryb życia. Żywi się [[bezkręgowce|bezkręgowcami]] i małymi [[kręgowce|kręgowcami]]. Według [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody]] nie jest zagrożony wyginięciem.

== Taksonomia ==
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami [[binominalne nazewnictwo gatunków|nazewnictwa binominalnego]] opisał w 1901 roku brytyjski [[zoologia|zoolog]] [[William Edward de Winton]], nadając mu nazwę ''Herpestes naso''{{odn|de Winton|1901|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/12801457 35]}}. Opis ukazał się w czasopiśmie ''Bulletin of the Liverpool Museums under the City Council'' wydawanym w [[Liverpool]]u. [[Holotyp]] to samica [[miejsce typowe|pochodząca]] z obszaru rzeki Kamerun w [[Kamerun]]ie{{refn|grupa=uwaga|W oryg. {{ang.|„...in the Cameroon River, West Africa...”}}; nie jest sprecyzowane, do której rzeki się odnosi<ref name="zij" />, ale dawniej zwykle tak nazywano rzekę [[Wouri (rzeka)|Wouri]].}}{{odn|de Winton|1901|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/12801457 35]}}<ref name="msw" />. Okaz ten został pozyskany przez A. Ridyarda{{odn|Rosevear|1974|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8726509 331]}} i przez około rok trzymany był w Ogrodach Towarzystwa Zoologicznego w Londynie (obecnie [[London Zoo]]){{odn|de Winton|1901|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/12801457 35]}}{{odn|Rosevear|1974|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8726194#page/369/mode/1up 335]}}. Po śmierci został [[Taksydermia|wypchany]] i trafił do kolekcji [[Muzeum Historii Naturalnej w Londynie]], nadano mu sygnaturę BMNH 0.7.5.1{{odn|Rosevear|1974|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8726509 331]}}{{odn|de Winton|1901|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/12801458 36]}}; [[skóra]] i [[czaszka]] holotypu są w dobrym stanie, z wyjątkiem tego, że w czaszce nie ma śladu, by kiedykolwiek istniał prawy górny [[kieł]]{{odn|Rosevear|1974|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8726509 331]}}. Jedyny przedstawiciel rodzaju ''Xenogale'', który nazwał w 1919 roku amerykański zoolog [[Joel Asaph Allen]]{{odn|Allen|1919|s=26}}.

Wcześniej umieszczany w obrębie rodzaju ''[[mangusta|Herpestes]]''<ref name="msw" />, ale ostatnie badania molekularne wykazały, że jest bardziej spokrewniony z ''[[wanzyr błotny|Atilax paludinosus]]'' niż z ''Herpestes''<ref name="pat&inni" /><ref name="zhou&inni" /><ref name="icmw" /><ref name="loba" />. Opisano trzy podgatunki (''naso'', ''almodovari'' i ''microdon''), ale badania morfometryczne wykazały, że żadnego nie można odróżnić zarówno na podstawie cech czaszkowych, jak i zewnętrznych<ref name="ort" /><ref name="col&rom" /><ref name="hmw" /><ref name="icmw" />. Autorzy ''Illustrated Checklist of the Mammals of the World'' uznają ten gatunek za [[gatunek monotypowy|monotypowy]]<ref name="icmw" />.

Fragment [[kladogram]]u pokazujący pozycję taksonomiczną ''X. naso''<ref name="pat&inni" />:
{{Klad
|style = line-height:80%
|1 = 
|1.1 = 
|1.1.1 = 
|1.1.1.1 = 
|1.1.1.1.1 = ''[[warcz (rodzaj ssaków)|Bdeogale]]''
|1.1.1.1.2 = ''[[mangustoryjka sawannowa|Rhynchogale]]''
|1.1.1.2 = 
|1.1.1.2.1 = ''[[mangatka płowa|Paracynictis]]''
|1.1.1.2.2 = ''[[mangustolisek afrykański|Cynictis]]''
|1.1.2 = ''[[mangusta|Herpestes]]''
|1.2 = 
|1.2.1 = 
|1.2.1.1 = '''''Xenogale'''''
|1.2.1.2 = ''[[wanzyr|Atilax]]''
|1.2.2 = ''[[Urva]]''
}}

=== Etymologia ===
* ''Xenogale'': ξενος ''xenos'' „obcy, dziwny”{{odn|Jaeger|1944|s=[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=283 253]}}; γαλεη ''galeē'' lub γαλη ''galē'' „łasica”{{odn|Jaeger|1944|s=[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=124 94]}}.
* ''naso'': {{łac.|naso}}, ''nasonis'' „wielkonosy”, od ''nasus'' „nos”<ref>{{The Key to Scientific Names|nazwa=|data dostępu=2022-09-18}}</ref>{{odn|Rosevear|1974|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8726509 331]}}.

== Zasięg występowania ==
Mangusta nosata występuje od rzeki [[Cross (rzeka w Nigerii oraz Kamerunie)|Cross]] w południowo-wschodniej [[Nigeria|Nigerii]], na wschód do Kamerunu i [[Republika Środkowoafrykańska|Republiki Środkowoafrykańskiej]] oraz na południe do [[Gwinea Równikowa|Gwinei Równikowej]], [[Gabon]]u, [[Kongo|Konga]] i [[Demokratyczna Republika Konga|Demokratycznej Republiki Konga]]<ref name="icmw" /><ref name="iucn" />. W 1994 roku odkryto reliktową populację w delcie [[Niger (rzeka)|Nigru]] w Nigerii, około 200 km na zachód od rzeki Cross<ref name="col&rom" />, a okaz został sprzedany jako [[bushmeat]] w [[Ibeno]], tuż na zachód od rzeki Cross; schwytano go na obszarze położonym na wysokości około 600–640 m [[n.p.m.]]<ref name="iucn" />

== Morfologia ==
Długość ciała (bez ogona) [[samica|samic]] 40–58 cm, [[samiec|samców]] 43–60,9 cm, długość ogona 32–42,5 cm, długość ucha samic 3–3,8 cm, samców 2,5–4 cm, długość tylnej stopy samic 8,5–11,3 cm, samców 9,6–11,2 cm; masa ciała samic 2–3,4 kg, samców 1,9–4,5 kg<ref name="hmw" />. Duża mangusta o ciemnym kolorze [[futro|futra]], z długim pyskiem i nosem. Długie, szorstkie futro na grzbiecie o długości włosów wynoszącej 50–60 mm jest brązowo-czarne, nakrapiane żółtym lub pomarańczowym kolorem; włosy mają ciemne i jasne pierścienie, które nadają efekt siwej barwy, ale ogólny wygląd ciała jest czarny<ref name="hmw" />. [[Podszerstek]] jest szaro-brązowy do pomarańczowo-brązowego. Okrywa włosowa na stronie brzusznej jest rzadsza i bledsza. Kolor głowy jest szary i bardziej siwy niż tułowia; pysk jest długi z czarnym nosem<ref name="hmw" />. Oczy mają bardzo ciemnobrązową [[tęczówka|tęczówkę]], natomiast uszy są okrągłe, szerokie i nisko osadzone. Ogon jest zwężany o długich czarnych włosach. Kolor kończyn przednich i tylnych waha się od ciemnobrązowego do czarnego<ref name="hmw" />. Stopy mają pięć palców, z długimi [[pazur]]ami i częściowo mają [[błona pławna|błonę pławną]]; podeszwy są owłosione aż do [[Opuszki kończynowe|opuszek]]. Czaszka jest długa i dość wąska; puszka mózgowa w kształcie jajka kończy się z tyłu w szerokim, przypominającym kołnierz grzebieniu nadpotylicznym<ref name="hmw" />. U osobników dojrzałych widoczny jest wyraźny grzebień strzałkowy<ref name="hmw" />. [[Rostrum]] jest stosunkowo dłuższe i szersze niż u [[mangusta egipska|mangusty egipskiej]], a szerokość międzyoczodołowa jest stosunkowo szersza u mangusty nosatej<ref name="hmw" />. Wymiary czaszki podane przez Roseveara: długość kondylobazalna 100,8–112,9 mm, długość podstawy 92,4–107 mm, długość podniebienna 53,3–60,6 mm, szerokość jarzmowa 53,1–62 mm, szerokość zębów bocznych 32,4–35,6 mm, długość kości nosowej 26,2–27 mm, szerokość międzyoczodołowa 20,5–24,1 mm, szerokość puszki mózgowej 36,1–38,1 mm, korzeń zęba (c-m<sub>2</sub>) 36,9–40,9 mm{{odn|Rosevear|1974|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8726514 336]}}. [[Wzór zębowy]]: '''I <math>\tfrac{3}{3}</math> C <math>\tfrac{1}{1}</math> P <math>\tfrac{4}{4}</math> M <math>\tfrac{2}{2}</math> = 40'''<ref name="hmw" />. Na [[ząb przedtrzonowy|P<sub>4</sub>]] jest guzek tylno-językowy, na [[Ząb trzonowy|M<sub>1</sub>]] jest długi [[talonid]], natomiast na M<sup>2</sup> i M<sub>2</sub> talonid jest duży<ref name="hmw" />. Wymiary zębów: długość P<sup>4</sup> 9,5–10,2 mm, szerokość M<sup>1</sup> 6,2–10 mm, M<sup>2</sup> 5,8–6,7 mm, M<sub>1</sub> 9–9,2 mm, M<sub>2</sub> 5,6–6,1 mm{{odn|Rosevear|1974|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8726514 336]}}.

== Ekologia ==
=== Siedlisko, aktywność dobowa i pokarm ===
Mangusta nosata zamieszkuje lasy w pobliżu obszarów bagiennych, strumieni i koryt strumieni<ref name="hmw" /><ref name="iucn" />. Badania radiolokacyjne w Republice Środkowoafrykańskiej wykazały, że gatunek ten spędza większość czasu w górskich lasach mieszanych; bliskość cieku wodnego jest dla nich bardzo ważna, na ogół unikają natomiast widnych lasów zwanych „molapa” z ''[[Gilbertiodendron dewevrei]]''<ref name="hmw" />. W badaniach przeprowadzonych w całym Gabonie gatunek ten stwierdzono w prawie wszystkich typach siedlisk, chociaż najbardziej powszechnym były [[Tropikalne wilgotne lasy nizinne|wilgotne lasy nizinne]], zwykle w pobliżu cieków wodnych i na obszarach o gęstym podszycie<ref name="bah&inni" />. Najwyższą zarejestrowaną wysokością dla mangusty nosatej było 640 m n.p.m.<ref name="hmw" /><ref name="iucn" /> Mangusta nosata prowadzi dzienny tryb życia<ref name="hmw" />. W Republice Środkowoafrykańskiej osobniki z założonymi obrożami radiowymi były aktywne przez 74% czasu w ciągu dnia (od 6:00 do 18:00) i przez 17% w nocy (od 18:00 do 06:00)<ref name="hmw" />. Największy szczyt aktywności przypadał na południe (12:00), a mniejsze o 08:00 i 15:00<ref name="hmw" />. Lokalizacja miejsc odpoczynku podczas nocy zmieniała się z dnia na dzień. Jeden osobnik został znaleziony w wydrążonej kłodzie; natomiast osobnik młodociany jeszcze z [[Zęby mleczne|uzębieniem mlecznym]], który był zaatakowany przez dużą ilość [[Kleszcze (pajęczaki)|kleszczy]] („...roił się od znacznie większej liczby kleszczy niż jakikolwiek inny schwytany mięsożerca...”), został złapany w nocną pułapkę w pobliżu małego, piaszczystego strumienia{{odn|Rosevear|1974|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8726513 335]}}. Nie ma jednoznacznych dowodów na używanie [[latryna|latryn]]; jednak [[kał|odchody]] są czasami znajdowane w tym samym miejscu, w którym znaleziono je wcześniej<ref name="hmw" />. Większość czasu spędzają na ziemi i prowadzą samotny tryb życia, ale czasami obserwowane były w parach<ref name="hmw" />. W Republice Środkowoafrykańskiej [[areał osobniczy]] dwóch dorosłych samców wynosił 0,93 i 0,12 km² oraz 0,71 km² dla prawie dorosłego samca<ref name="hmw" />. Areał osobniczy dla dorosłej samicy wynosił 1 km², a dla prawie dorosłej samicy 0,24 km²<ref name="hmw" />. Samiec obserwowany przez 24 godziny przebył odległość 2324 m i w tym okresie był na 71% swojego areału; inny samiec przebył 4605 m, ale odwiedził tylko 29% swojego areału<ref name="hmw" />.

W skład pożywienia wchodzą głównie [[stawonogi]] i małe ssaki<ref name="hmw" />. W Republice Środkowoafrykańskiej podczas analizy kału stwierdzono następujący zakres składu pokarmu mangust nosatych: [[pszczoły]] (72%), [[prostoskrzydłe]] (68%), ssaki (52%, w tym 23% [[gryzonie|gryzoni]], 19% [[ryjówki|ryjówek]], 6% [[kopytne|kopytnych]], 5% [[jeżozwierz]]y, 0,9% [[łuskowcowate|łuskowców]], 0,6% [[naczelne|naczelnych]], 0,3% [[nietoperze|nietoperzy]] i 0,3% [[góralkowate|góralków]]), [[termity]] (41%), [[mrówkowate|mrówki]] (20%), [[dwuparce]] (17%), [[owoc]]e (8%), [[żabowate|żaby]] i [[ropuchowate|ropuchy]] (8%), [[węże]] (8%), [[ptaki]] (7%), [[motyle|motyle i ćmy]] (5%), [[jaszczurkowate|jaszczurki]] i [[scynkowate|scynki]] (4%), [[pająki]], [[skorpiony]] i ich [[larwa|larwy]] (4%), [[osowate|osy]] (2%), [[skorupiaki]] (0,6%) i [[ryby]] (0,3%)<ref name="hmw" />. Mangusta nosata rzadko poluje na ssaki o masie powyżej 5 kg, a jeśli już to w odchodach najczęściej spotykano szczątki [[Dujkerczyk modry|dujkerczyków modrych]] (''Philantomba monticola'')<ref name="hmw" />. Wahania w dostępności gryzoni nie miały wpływu na występowanie ryjówek w składzie pożywienia<ref name="hmw" />. Nisza pokarmowa mangust nosatych była druga co do wielkości spośród ośmiu współistniejących z nią drapieżników w Republice Środkowoafrykańskiej<ref name="hmw" />. W Nigerii w dwóch [[żołądek|żołądkach]] znaleziono [[Oniscus|stonogę]], [[ślimaki|ślimaka]], a także resztki owoców i jagód<ref name="hmw" />. Z opowieści wynika, że mangusty nosate niosą ślimaki w określone miejsce i rozbijają ich [[muszla|muszle]], rzucając je do tyłu przednimi łapami o drzewo lub skałę<ref name="hmw" />.

=== Rozród ===
Okres godowy i rozród słabo poznane{{odn|Rosevear|1974|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8726513 335]}}. Joel Asaph Allen w 1924 roku raportował trzy młode w [[Ciąża wielopłodowa|miocie]]<ref name="jaall" />. W połowie marca w Nigerii odnaleziono dwu- lub trzymiesięcznego młodego<ref name="hmw" />, a pod koniec maja w Afryce Zachodniej schwytano jednego młodocianego osobnika{{odn|Rosevear|1974|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8726513 335]}}. Młode osiągają rozmiary dorosłych w wieku około siedmiu miesięcy, a zęby stałe pojawiają się po roku<ref name="hmw" />.

== Status zagrożenia ==
W [[Czerwona księga gatunków zagrożonych|Czerwonej księdze gatunków zagrożonych]] [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów]] gatunek został zaliczony do kategorii LC ({{ang.|least concern}} „najmniejszej troski”)<ref name="iucn" />, ponieważ jest stosunkowo rozpowszechniony w dorzeczu Konga, licznie występujący na niektórych obszarach oraz występujący na kilku obszarach chronionych<ref name="iucn" />. Do niedawna mangusty nosate uważano za bardzo rzadkie, o czym miały świadczyć niewielka liczba okazów znajdujących się w muzeach i ogólny brak badań<ref name="iucn" />. W południowo-zachodniej Republice Środkowoafrykańskiej jest to jednak najliczniejszy mały drapieżnik. Na innych obszarach zwierzęta te nie występują tak licznie, jak inne leśne drapieżniki (zwłaszcza [[Mangustka|mangustki]] (''Crossarchus'')), a w delcie Nigru występują bardzo rzadko<ref name="iucn" />. Gatunek może być zagrożony utratą siedlisk z powodu fragmentacji lasów poprzez ich wypalanie i wyrąb<ref name="hmw" />. Na mangusty poluje się w celach spożywczych w Kamerunie i Nigerii<ref name="iucn" /><ref name="hmw" />. W Gabonie wykazano, że mangusta nosata i [[wanzyr błotny]] (''Atilax paludinosus'') były dziesięciokrotnie liczniejsze w połowach myśliwych niż w sprzedaży rynkowej, co sugeruje, że gatunek ten jest łapany w pułapki głównie do konsumpcji prywatnej<ref name="bah&inni" />. W odniesieniu do tego gatunku wskazuje się na potrzebę badań terenowych, ekologicznych i uściślenia oceny zagrożeń<ref name="hmw" />.

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
<references>
<ref name="tho">{{cytuj pismo |autor = O. Thomas |tytuł = Two new races of mongoose |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/18640659 |czasopismo = The Annals and Magazine of Natural History |wolumin = 10 |numer = 60 |oznaczenie = Eight series |strony = 588 |rok = 1912 |język = en}}</ref>
<ref name="lon">{{cytuj pismo |autor = A.J.E. Lönnberg|tytuł = Mammals collected in Central Africa by captain E. Arehenius |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/41919125|czasopismo = Kongliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar| oznaczenie = Ny föjld |wolumin = 58|numer = 2|strony = 64|rok = 1917 |język = en}}</ref>
<ref name="law">{{cytuj pismo |autor = M.A. Lawrence|tytuł = Catalog of Recent mammal types in the American Museum of Natural History|url = http://digitallibrary.amnh.org/handle/2246/7|czasopismo = Bulletin of the American Museum of Natural History| wolumin = 217| strony = 150|rok = 1993|język = en}}</ref>
<ref name="gmall">{{cytuj pismo |autor = G.M. Allen|tytuł = A checklist of African mammals|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/2782007|czasopismo = Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College| wolumin = 83 |strony = 206|rok = 1939 |język = en}}</ref>
<ref name="cab1902">{{cytuj pismo |autor = Á. Cabrera|tytuł = Un nuevo mamifero del género «Herpestes» |url = https://bibdigital.rjb.csic.es/viewer/10544/?offset=#page=138&viewer=picture&o=bookmark&n=0&q=|czasopismo = Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural | wolumin = 2| strony = 138–139|rok = 1902|język = es}}</ref>
<ref name="cab1912">{{cytuj pismo |autor = Á. Cabrera|tytuł = El concepto de tipo en zoología y los tipos de mamíferos del Museo de Ciencias Naturales|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/13732822|czasopismo = Trabajos del Museo de Ciencias Naturales |oznaczenie = Serie zoológica| wolumin = 1|strony = 24|rok = 1912 |język = es}}</ref>
<ref name="cab1903">{{cytuj pismo |autor = Á. Cabrera|tytuł = Mamíferos de la Guinea Española |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/12197284|czasopismo = Memorias de la Real Sociedad Española de Historia Natural| wolumin = 1 |strony = 27|rok = 1903 |język = es}}</ref>
<ref name="iucn">{{IUCN |id = 41615|nazwa = Herpestes naso|autor = J. Ray, L. Bahaa-el-din, F.M. Angelici & E. Do Linh San| iucn rok = 2015| wersja = 2022-1 |data dostępu = 2022-09-18}}</ref>
<ref name="miiz">Nazwy zwyczajowe za: {{Cytuj książkę | autor = W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 145| język = pl en}}</ref>
<ref name="zij">{{cytuj stronę | url = http://hesperomys.com/n/42712 | tytuł = ''Xenogale naso''| opublikowany = Hesperomys project| data dostępu = 2022-11-18| autor = J.S. Zijlstra | język = en}}</ref>
<ref name="loba">{{cytuj |autor = M. Loba|tytuł = O ssakach drapieżnych. Część 2. Kotokształtne|url = https://mz.pan.pl/wp-content/uploads/2021/04/O-ssakach-drapie%c5%bcnych-2.2.pdf|opublikowany = Polska Akademia Nauk Muzeum Ziemi w Warszawie |s = 33|data dostępu = 2022-11-14| język = pl}}</ref>
<ref name="icmw">{{cytuj książkę| autor = C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest| tytuł = Illustrated Checklist of the Mammals of the World|url = https://www.lynxeds.com/product/illustrated-checklist-of-the-mammals-of-the-world/| rok = 2020|wydawca = Lynx Edicions|miejsce = Barcelona|część = 2|tytuł części = Eulipotyphla to Carnivora|isbn = 978-84-16728-35-0|strony = 416|język = en}}</ref>
<ref name="msw">{{cytuj stronę|autor = D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy)|url = https://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?id=14000621|tytuł = Species ''Herpestes naso'' |opublikowany = Johns Hopkins University Press |praca = Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) |rok = 2005 | data dostępu = 2022-09-18}}</ref>
<ref name="zhou&inni">{{cytuj pismo |autor = Y. Zhou, S.-R. Wang & J.-Z. Ma|tytuł = Comprehensive species set revealing the phylogeny and biogeography of Feliformia (Mammalia, Carnivora) based on mitochondrial DNA|url = |czasopismo = PLoS ONE| wolumin = 12|numer = 3|strony = e0174902.|rok = 2017|doi = 10.1371/journal.pone.0174902|język = en}}</ref>
<ref name="pat&inni">{{cytuj pismo |autor = M.-L. Patou, P.A. Mclenachan, C.G. Morley, A. Couloux, A.P. Jennings & G. Veron|tytuł = Molecular phylogeny of the Herpestidae (Mammalia, Carnivora) with a special emphasis on the Asian Herpestes|url = |czasopismo = Molecular Phylogenetics and Evolution| wolumin = 53|numer = 1|strony = 69–80|rok = 2009|doi = 10.1016/j.ympev.2009.05.038|język = en}}</ref>
<ref name="ort">{{cytuj pismo |autor = S.G. Orts|tytuł = Le Xenogale de J. A. Allen (Carnivora, Viverridae) au sujet d'une capture effectvée au Kivu|url = |czasopismo = Revue de Zoologie et de Botanique Africaines | wolumin = 82|numer = |strony = 174–186|rok = 1970|doi = |język = fr}}</ref>
<ref name="col&rom">{{cytuj pismo |autor = M. Colyn & H. van Rompaey |tytuł = A Biogeographic Study of Cusimanses (Crossarchus) (Carnivora, Herpestidae) in the Zaire Basin|url = |czasopismo = Journal of Biogeography| wolumin = 21|numer = 5|strony = 479–489 |rok = 1994|doi = 10.2307/2845652|język = en}}</ref>
<ref name="hmw">{{cytuj książkę| autor = D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy)| tytuł = Handbook of the Mammals of the World| autor r = J.S. Gilchrist, A.P. Jennings, G. Veron & P. Cavallini (koordynator)| rozdział = Family Herpestidae (Mongooses)| url = |rok = 2009|wydawca = Lynx Edicions |miejsce = Barcelona|część = 1| tytuł części = Carnivores| isbn = 978-84-96553-49-1 |strony = 307–308| język = en}}</ref>
<ref name="bah&inni">{{cytuj pismo |autor = L. Bahaa-el-din, P. Henschel, R. Aba’a, K. Abernethy, T. Bohm, N. Bout, L. Coad, J. Head, E. Inoue, S. Lahm, M.E. Lee, F. Maisels, L. Rabanal, M. Starkey, G. Taylor, A. Vanthomme, Y. Nakashima & L. Hunter|tytuł = Notes on the distribution and status of small carnivores in Gabon|url = https://core.ac.uk/download/pdf/19890435.pdf|czasopismo = Small Carnivore Conservation| wolumin = 48|numer = |strony = 21|rok = 2013| język = en}}</ref>
<ref name="jaall">{{cytuj pismo |autor = J.A. Allen|tytuł = Carnivora collected by the American Museum Congo Expedition|url = https://biodiversitylibrary.org/item/137361#page/318/mode/1up|czasopismo = Bulletin of the American Museum of Natural History| wolumin = 47|numer = 3|strony = 201|rok = 1924 | język = en}}</ref>
</references>

== Bibliografia ==
* {{cytuj pismo |imię = W.E. | nazwisko = de Winton|tytuł = Description of a new mongoose from West Africa|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/12801457|czasopismo = Bulletin of the Liverpool Museums under the City Council | wolumin = 3|numer = 2|strony = 35–37|rok = 1901|odn = tak| język = en}}
* {{cytuj pismo |imię = J.A. | nazwisko = Allen|tytuł = Preliminary notes on African Carnivora|url = |czasopismo = [[Journal of Mammalogy]]| wolumin = 1|numer = 1|strony = 23–31|rok = 1919|doi = 10.2307/1373716|odn = tak|język = en}}
* {{Jaeger1944|s=1–256|odn=tak}}
* {{cytuj książkę| imię = D.G. |nazwisko = Rosevear| autor link = Donovan Reginald Rosevear|tytuł = The carnivores of West Africa|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/8726194|rok = 1974|wydawca = Trustees of the British Museum (Natural History) |miejsce = [[Londyn|London]]|seria = Publication no. 723 |isbn = 0565-00723-8 |strony = 1–548|odn = tak| język = en}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Mangustowate]]
[[Kategoria:Ssaki Afryki]]
[[Kategoria:Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1901 roku]]