Tekst źródłowy strony Kwas solny

{{Związek chemiczny infobox
 |nazwa                      = Kwas solny
 |1. grafika                 = Hydrochloric acid.svg
 |opis 1. grafiki            = 
 |rozmiar 1. grafiki         = 120
 |2. grafika                 = 
 |opis 2. grafiki            = 
 |3. grafika                 = Hydrochloric acid ions model 3d.png
 |opis 3. grafiki            = 
 |nazwa systematyczna        = kwas chlorowodorowy
 |nazwy farmaceutyczne       = ''Acidum hydrochloridum 10%''<ref name="FP6">{{FP6|s=1176}}</ref><br />''Acidum hydrochloridum dilutum''<ref name="FP9">{{FP9|s=4574}}</ref><br />''Acidum hydrochloridum concentratum''{{r|FP9}}
 |inne nazwy                 = potocznie: zalzajer (gwara wielkopolska)<ref name="Dyszak">{{Cytuj | tytuł = Gwary dawniej i dziś. Prace ofiarowane Docent Wandzie Pomianowskiej | redaktor = S. Cygan | miejsce = Kielce  | data = 2002 | s = 71–82 | data dostępu = 2022-12-05 | autor r = [[Andrzej Dyszak (językoznawca)|Andrzej S. Dyszak]] | rozdział = [https://repozytorium.ukw.edu.pl/bitstream/handle/item/5917/Dialektyzmy%20wielkopolskie%20w%20mowie%20mieszka%c5%84c%c3%b3w%20Bydgoszczy.pdf Dialektyzmy wielkopolskie w mowie mieszkańców Bydgoszczy]|isbn=9788371331732|wydawca = Wydawnictwo Akademii Śiętokrzyskiej| dostęp = o}}</ref>, zajzajer<ref name= zajzajer>{{Sjp PWN|zajzajer|5524954|2022-12-05}}</ref>
 |wzór sumaryczny            = HCl
 |inne wzory                 = HCl<sub>(aq)</sub>
 |masa molowa                = 36,46
 |wygląd                     = przezroczysta, bezbarwna ciecz; kwas stężony na powietrzu dymi; produkt techniczny może być żółty
 |SMILES                     = 
 |numer CAS                  = 7647-01-0
 |PubChem                    = 313
 |DrugBank                   = 
 |gęstość                    = 1,16
 |gęstość źródło             =<ref name="chempur">{{Cytuj|tytuł=Karta charakterystyki|url=https://chempur.pl/pliki/karty_charakterystyk/kwas_solny_34_37.pdf|data dostępu=2019-09-13|archiwum=https://web.archive.org/web/20210121173203/http://chempur.pl/pliki/karty_charakterystyk/kwas_solny_34_37.pdf|zarchiwizowano=2021-01-21}}</ref>
 |stan skupienia w podanej g = ciecz
 |g warunki niestandardowe   = dla 38%
 |rozpuszczalność w wodzie   = bez ograniczeń
 |rww źródło                 = {{r|FP9}}
 |rww warunki niestandardowe = 
 |inne rozpuszczalniki       = 
 |temperatura topnienia      = -32
 |tt źródło                  =<ref name="stanlab">{{Cytuj|tytuł=Karta Charakterytyki|url=https://alchem.com.pl/sites/default/files/download/16/skwassolnykch.pdf|data dostępu=2019-09-13}}</ref>
 |tt warunki niestandardowe  = roztwór 35%
 |temperatura wrzenia        = 62
 |tw źródło                  =<ref name="stanlab" />
 |tw warunki niestandardowe  = roztwór 35%
 |temperatura krytyczna      = 
 |tk źródło                  = 
 |ciśnienie krytyczne        = 
 |ck źródło                  = 
 |logP                       = 
 |kwasowość                  = −5,9 <math>\pm</math> 0,4<ref>{{cytuj | autor = Aleksander Trummal, Lauri Lipping, Ivari Kaljurand, Ilmar A. Koppel, Ivo Leito | tytuł = Acidity of Strong Acids in Water and Dimethyl Sulfoxide | czasopismo = The Journal of Physical Chemistry A | data = 2016 | wolumin = 120 | numer = 20 | s = 3663–3669 | doi = 10.1021/acs.jpca.6b02253 | język = en | dostęp = z}}</ref>
 |zasadowość                 = 
 |lepkość                    = 1,9 mPa·s
 |l źródło                   = 
 |l warunki niestandardowe   = roztwór 31,5%
 |napięcie powierzchniowe    = 
 |np źródło                  = 
 |np warunki niestandardowe  = 
 |układ krystalograficzny    = 
 |moment dipolowy            = 
 |moment dipolowy źródło     = 
 |karta charakterystyki      = {{MSDS|url=https://chempur.pl/pliki/karty_charakterystyk/kwas_solny_34_37.pdf|firma=Chempur|data dostępu=2019-09-13}}
 |zagrożenia GHS źródło      = {{CLI|105223|CLP=tak|data dostępu=2014-05-10}}
 |piktogram GHS              = {{Piktogram GHS|07|05}}
 |hasło GHS                  = Niebezpieczeństwo
 |zwroty H                   = {{Zwroty H|314|335}}
 |zwroty EUH                 = {{Zwroty EUH|brak}}
 |zwroty P                   = {{Zwroty P|280|301+330+331|305+351+338|308+313}}
 |zagrożenia UE źródło       = {{CLI|105223|CLP=tak|data dostępu=2014-05-10}}
 |piktogram UE               = {{Piktogram ostrzegawczy|C}}
 |zwroty R                   = {{Zwroty R|34|37}}
 |zwroty S                   = {{Zwroty S|1/2|26|45}}
 |NFPA 704                   = {{NFPA 704|zdrowie=3|palność=0|reaktywność=1|inne=}}
 |NFPA 704 źródło            =<ref>{{Cytuj |tytuł = HYDROCHLORIC ACID, SOLUTION {{!}} CAMEO Chemicals {{!}} NOAA |data dostępu = 2019-09-13 |opublikowany = cameochemicals.noaa.gov |url = https://cameochemicals.noaa.gov/chemical/3598}}</ref>
 |temperatura zapłonu        = niepalny
 |tz źródło                  = 
 |tz warunki niestandardowe  = 
 |temperatura samozapłonu    = 
 |ts źródło                  = 
 |ts warunki niestandardowe  = 
 |numer RTECS                = MW4025000
 |dawka śmiertelna           = 
 |pochodne                   = 
 |podobne związki            = [[Siarkowodór|kwas siarkowodorowy]]
 |ATC                        = 
 |legalność w Polsce         = 3
 |stosowanie w ciąży         = 
 |działanie                  = 
 |procent wchłaniania        = 
 |biodostępność              = 
 |okres półtrwania           = 
 |wiązanie z białkami osocza = 
 |metabolizm                 = 
 |wydalanie                  = 
 |drogi podawania            = 
 |objętość dystrybucji       = 
 |commons                    = Category:Hydrochloric acid
 |wikibooks                  = Chemia nieorganiczna/Kwas solny
}}
'''Kwas solny'''{{refn|grupa=uwaga|Zwyczajowa nazwa „kwas solny” pochodzi od dawnej metody jego otrzymywania ze stężonego [[Kwas siarkowy|kwasu siarkowego]] i [[Halit|soli kamiennej]] (kwas z soli).}}, '''kwas chlorowodorowy''', [[Wodór|H]][[Chlor|Cl]] – [[Związki nieorganiczne|nieorganiczny związek chemiczny]] z grupy [[Kwasy|kwasów]] [[Kwasy beztlenowe|beztlenowych]], będący [[roztwór|roztworem]] [[woda|wodnym]] [[gaz]]owego [[chlorowodór|chlorowodoru]]. Czasami kwasem solnym nazywa się też roztwór chlorowodoru w innych rozpuszczalnikach polarnych np. w [[aceton]]ie. Jest silnie żrący.

== Występowanie ==
Rozcieńczony kwas solny znajduje się w [[sok żołądkowy|soku żołądkowym]] człowieka i innych [[Ssaki|ssaków]]. W kwaśnym środowisku [[enzymy trawienne]] w [[Żołądek|żołądku]] [[Kataliza|katalizują]] pierwsze etapy rozkładu [[Białka|białek]] i [[Tłuszcze|tłuszczów]]. 

== Otrzymywanie ==
Kwas solny otrzymuje się poprzez [[Absorpcja (chemia fizyczna)|absorpcję]] w wodzie gazowego [[Chlorowodór|chlorowodoru]]. Jest to proces bardzo silnie [[Proces egzoenergetyczny|egzotermiczny]], przez co mieszanina gwałtownie się rozgrzewa. Z tego względu absorpcję prowadzi się przez przepuszczanie gazowego HCl nad powierzchnią wody w [[Aparat absorpcyjny#Absorber powierzchniowy|absorberze powierzchniowym]] np. w tzw. [[turyla]]ch. Chlorowodór może pochodzić z reakcji [[Kwas siarkowy|kwasu siarkowego]] z [[chlorek sodu|chlorkiem sodu]] ([[halit|solą kamienną]]; od tej metody pochodzą zwyczajowe nazwy kwasu w wielu językach, np. [[język polski|pol.]] ''kwas solny'', niem. ''Salzsäure'', [[język rosyjski|ros.]] ''соляная кислота'', [[język angielski|ang.]] ''spirit of salt'' lub ''muriatic acid'', [[język francuski|fr.]] ''acide muriatique''){{#tag:ref|Nazwy zwyczajowe: ang. ''muriatic acid'', fr. ''acide muriatique'', łac.'' Acidum muriaticum'' (tj. "kwas z solanki" lub "kwas z wody morskiej")<ref name="muriatic ">{{Cytuj stronę | url = http://www.merriam-webster.com/dictionary/muriatic%20acid | tytuł = muriatic acid | opublikowany = Merriam-Webster Dictionary | data dostępu = 2013-09-23}}</ref> itp. wywodzą się z dawnego błędnego przekonania, że każdy kwas musi zawierać tlen, więc zapewne chlor jest tlenkiem pierwiastka, który roboczo nazwano "murium"<ref name="murium">{{Cytuj stronę | url = http://www.merriam-webster.com/dictionary/murium | tytuł = murium | opublikowany = Merriam-Webster Dictionary | data dostępu = 2013-09-23}}</ref> i próbowano go z chloru wyizolować<ref name="Siegfried">{{cytuj | autor = Robert Siegfried | tytuł = Humphry Davy and the elementary nature of chlorine | czasopismo = Journal of Chemical Education | data = 1959| wolumin = 36 | numer = 11 | s = 568 | doi = 10.1021/ed036p568 | język = en | dostęp = z}}</ref>.|group="uwaga"}}, ze spalania [[wodór|wodoru]] w [[chlor]]ze lub być produktem ubocznym innych procesów przemysłowych, np. chlorowania związków organicznych.

== Właściwości ==
[[Plik:Hydrochloric acid 30 percent.jpg|thumb|200px|30% roztwór kwasu solnego]]
[[Plik:Tin and hydrochloric acid.jpg|thumb|200px|Reakcja stężonego kwasu solnego z [[cyna|cyną]].]]
Czysty kwas solny jest bezbarwny. Niekiedy spotykane żółtawe zabarwienie technicznego kwasu solnego spowodowane jest zanieczyszczeniem jonami [[żelazo|żelaza]].

Chlorowodór rozpuszczony w wodzie ulega prawie całkowitej dysocjacji:
: HCl + H<sub>2</sub>O → [[jon hydroniowy|H<sub>3</sub>O<sup>+</sup>]] + {{chem2|Cl(-)}}
W efekcie kwas solny jest jednym z [[Moc kwasu|najmocniejszych kwasów]] nieorganicznych (niska wartość pK<sub>a</sub>) – jego wartość w skali pK<sub>a</sub> jest znacznie niższa niż np. [[Kwas siarkowy|kwasu siarkowego]] czy [[Kwas azotowy|azotowego]]. Dla związków tych skala ta nie przedstawia jednak całkowicie prawdziwego obrazu{{#tag:ref|Wartość pK<sub>a</sub> kwasu siarkowego i azotowego przedstawia moc tylko ich rozcieńczonych roztworów, jako że w bardziej stężonych, w których kwas solny nie występuje, wzrasta ich autodysocjacja, której skala ta nie bierze pod uwagę; w związku z tym, nie można uznawać ich za mniej mocne od kwasu solnego tylko na podstawie tej skali<ref name=moc>[http://chemfan.pg.gda.pl/Publikacje/NajmocniejszeKwasy.html Najmocniejsze Kwasy (dostęp 2014 – 01 – 13)]</ref>.|group="uwaga"}}, w związku z czym wobec ich stężonych roztworów stosuje się często [[Funkcja kwasowości Hammetta|funkcję kwasowości Hammetta]], która mówi, że są one tak naprawdę od kwasu chlorowodorowego mocniejsze (stężony kwas siarkowy ponad dwukrotnie)<ref name=moc />. Kwas solny nie ma też w dodatku własności utleniających i jest lotny, co sprawia, że jest mniej żrący od mocnych [[Kwasy tlenowe|kwasów tlenowych]] – działaniu stężonego kwasu solnego ulegają m.in. tkaniny, papier oraz skóra. Poza wspomnianymi, do kwasów o mocy większej niż kwas solny należą też [[kwas nadchlorowy]], [[Bromowodór#Kwas bromowodorowy|bromowodorowy]], [[Jodowodór|jodowodorowy]] oraz [[superkwas]]y.

[[Rozpuszczalność]] chlorowodoru w wodzie spada wraz ze wzrostem temperatury. W temperaturze 0 [[Skala Celsjusza|°C]] (pod [[Ciśnienie normalne|ciśnieniem normalnym]]) rozpuszczalność HCl w wodzie wynosi 82,3 g/100 g a w 60&nbsp;°C 56,1 g/100 g<ref>{{cytuj książkę|autor=Praca zbiorowa|tytuł=Poradnik Fizykochemiczny, Dział nieorganiczny "C"|wydawca=Wydawnictwo Naukowo-Techniczne|miejsce=Warszawa|data=1974|strony=157|rozdział=3.3 Tablica własności związków nieorganicznych}}</ref>. Maksymalne stężenie kwasu solnego jakie można uzyskać w temp. 0&nbsp;°C wynosi 45,148% (pod ciśnieniem normalnym)<ref>{{cytuj książkę|autor=Praca zbiorowa|tytuł=Poradnik Fizykochemiczny, Dział ogólny "A"|wydawca=Wydawnictwo Naukowo-Techniczne|miejsce=Warszawa|data=1974|strony=123|rozdział=3.4.3.14 Rozpuszczalność chlorowodoru w wodzie}}</ref>. Ze stężonego kwasu solnego ulatnia się gazowy chlorowodór, który z kolei reaguje z wilgocią w powietrzu, tworząc [[Mgła (chemia fizyczna)|mgłę]]. Z tej przyczyny stężony kwas solny określa się jako „dymiący”. Kwas solny o stężeniu poniżej 30% nie wykazuje już tendencji do dymienia.

{| class="wikitable" style="text-align:right"
|+[[Gęstość]] (g/cm<sup>3</sup>) kwasu solnego o różnych stężeniach w różnych temperaturach<ref>{{cytuj książkę|autor=Praca zbiorowa|tytuł=Poradnik Fizykochemiczny, Dział ogólny "A"|wydawca=Wydawnictwo Naukowo-Techniczne|miejsce=Warszawa|data=1974|strony=36-37|rozdział=3.1.3.1 Gęstość wodnych roztworów kwasów nieorganicznych}}</ref>
! style="width:100px" | Stężenie procentowe [%]
! style="width:80px" | 0&nbsp;°C
! style="width:80px" | 10&nbsp;°C
! style="width:80px" | 20&nbsp;°C
! style="width:80px" | 40&nbsp;°C
|-
! 10%
| 1,053
| 1,0501
| 1,0471
| 1,0396
|-
! 20%
| 1,1066
| 1,1011
| 1,0968
| 1,0873
|-
! 30%
| 1,1604
| 1,1524
| 1,1468
| 1,1352
|-
! 36%
| 1,1928
| 1,1834
| 1,1771
| 1,1641
|}

== Znaczenie biologiczne ==
Kwas solny jest niezwykle istotnym czynnikiem trawiennym większości zwierząt. Jest on wydzielany w żołądku przez specjalne [[komórki okładzinowe]]. Zadaniem kwasu solnego w [[Układ pokarmowy|układzie trawiennym]] jest:
* aktywowanie nieczynnego [[pepsynogen]]u,
* warunkowanie kwaśnego środowiska niezbędnego do [[Trawienie|trawienia]] białka przez [[pepsyna|pepsynę]],
* powodowanie pęcznienia [[tkanka łączna|tkanki łącznej]] w [[mięso|mięsie]],
* [[koagulacja]] białka [[mleko|mleka]] poprzez utrzymywanie w żołądku zakwaszonej [[kazeina|kazeiny]],
* działanie [[Antyseptyka|antyseptyczne]], zabijanie [[Mikroorganizm|drobnoustrojów]] lub utrudnianie ich rozwoju,
* ochrona niektórych [[witaminy|witamin]], które łatwo tracą aktywność w środowisku alkalicznym,
* ułatwianie wchłaniania [[żelazo|żelaza]] i [[wapń|wapnia]],
* uczestniczenie w regulacji otwierania i zamykania [[odźwiernik]]a żołądka.

== Zastosowanie ==
Jest jednym z najważniejszych kwasów w przemyśle (m.in. [[przemysł włókienniczy]], [[Tworzywa sztuczne|tworzyw sztucznych]], farmaceutyczny, garbarstwo, cukrownictwo, produkcja [[Substancje barwiące|barwników]], [[ekstrakcja]] rud). Wykorzystuje się go także do oczyszczania powierzchni metali oraz w geologii do analizy minerałów. Ponadto, wraz z kwasem azotowym tworzy [[woda królewska|wodę królewską]], stosowaną m.in. do roztwarzania [[Metale szlachetne|metali szlachetnych]].

== Ograniczenia w obrocie handlowym ==
Kwas solny może być wykorzystywany do produkcji [[narkotyk]]ów i jest sklasyfikowany w kategorii 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego z roku 2004 w sprawie prekursorów narkotykowych<ref name="prekursor">{{cytuj stronę|url=http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32004R0273&from=PL|tytuł=Rozporządzenie (WE) nr 273/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie prekursorów narkotykowych|opublikowany=EUR-Lex|język=pl|data dostępu=2016-02-07}}</ref>.

== Uwagi ==
{{Uwagi}}
== Przypisy ==
{{Przypisy}}

{{Zastrzeżenia|Medycyna}}
{{Klasyfikacja ATC|B05}}

{{Kontrola autorytatywna}}

{{SORTUJ:Kwas solny}}
[[Kategoria:ATC-A09]]
[[Kategoria:ATC-B05]]
[[Kategoria:Kwasy chloru|Solny, kwas]]
[[Kategoria:Kwasy nieorganiczne|Solny, kwas]]
[[Kategoria:Roztwory wodne]]