Tekst źródłowy strony Kozarze

{{Polska miejscowość infobox
 |nazwa                  = Kozarze
 |rodzaj miejscowości    = wieś
 |zdjęcie                = KozarzeLP1.jpg
 |opis zdjęcia           = Kozarze z lotu ptaka
 |alt zdjęcia            = 
 |województwo            = podlaskie
 |powiat                 = [[Powiat wysokomazowiecki|wysokomazowiecki]]
 |gmina                  = [[Ciechanowiec (gmina)|Ciechanowiec]]
 |sołectwo               = 
 |miejscowość podstawowa = 
 |wysokość               = 130
 |liczba ludności        = 428{{r|pwl|nsp}}
 |rok                    = 2015
 |strefa numeracyjna     = 86
 |kod pocztowy           = 18-230{{r|poczta}}
 |tablice rejestracyjne  = BWM
 |SIMC                   = 0395694
 |kod mapy               = Ciechanowiec (gmina)
 |współrzędne            = 52°40'11"N 22°28'25"E<ref name="prng">{{PRNG Miejscowości|60262|data=2023-11-05}}</ref>
 |commons                = Category:Kozarze
 |www                    = 
}}
'''Kozarze''' – [[wieś]] w [[Polska|Polsce]], położona w [[Województwo podlaskie|województwie podlaskim]], w [[Powiat wysokomazowiecki|powiecie wysokomazowieckim]], w [[Ciechanowiec (gmina)|gminie Ciechanowiec]]{{r|R2013|teryt}}. Leży nad rzeką [[Nurzec (rzeka)|Nurzec]].

[[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] wieś administracyjnie należała do [[Województwo łomżyńskie|województwa łomżyńskiego]].

Nazwa wsi posiada budowę słowotwórczą opartą na strukturze morfologicznej, podobnie jak w przypadku miejscowości: ''Rybaki'' czy ''Piwowary''<ref name="Nazwy miejscowe środkowej i zachodniej Białostocczyzny">I. Halicka, ''Nazwy miejscowe środkowej i zachodniej Białostocczyzny: dzierżawcze, patronimiczne i rodzinne'', Tom 1, PWN, 1976, s. 207.</ref>.

Wierni kościoła [[Kościół łaciński|rzymskokatolickiego]] należą do parafii [[Parafia Najświętszej Maryi Panny z Fatimy w Ciechanowcu|Najświętszej Maryi Panny z Fatimy w Ciechanowcu]]{{r|par}}.

== Integralne części wsi ==
{|class="wikitable" width="60%"
|+Integralne części wsi Kozarze{{r|R2013|teryt}}
! SIMC !! Nazwa !! Rodzaj 
|-
|0395702 || Adamowo || część wsi
|} 

== Historia ==
Można przypuszczać, że Kozarze istniały już w końcu [[XI wiek|XI]] w. W [[1075]] roku utworzono [[Diecezja płocka|Biskupstwo mazowieckie]], nadając mu ziemie również na [[Wschód|wschodnim]] [[Mazowsze|Mazowszu]], w okolicy [[Gród|grodu]] w [[Święck-Strumiany|Święcku-Strumianach]]. Gród był otoczony ''zwartym kręgiem 44 wsi''. W tym czasie nie były one wymieniane. W roku [[1203]] książę [[Konrad I mazowiecki|Konrad Mazowiecki]] potwierdził stan posiadania biskupstwa płockiego, wymieniając również wsie należące do [[Kasztelania|kasztelanii]] święckiej. [[Dokument]] ten został w roku [[1239]] przepisany, zachowując się do naszych czasów. Według historyków zawiera on jednak niewątpliwie autentyczny stan posiadania biskupstwa mazowieckiego i to z czasów jego fundacji<ref name="Dzieje obszaru gminy Szepietowo">J. Maroszek, ''Dzieje obszaru gminy Szepietowo w XV-XX wieku'', Szepietowo 2006, s. 7–8.</ref>.

W akcie tym wymienia się, że: ''Bucce, Suchinicowo, Cosane'' (Kozarze), ''Woynowo'', należące również do grodu w Święcku, zostały nadane na uposażenie kościoła w [[Zuzela|Zuzeli]]<ref name=SgKP1>{{SgKP|XIV|679|Zuzela}}</ref> przez Krystyna Pomianowicza<ref name=SgKP2>{{SgKP|VIII|664|Kościół w Żuźlu na Wisłą...(po prawej 12 w. od dołu)}}</ref>. 

=== Niektórzy właściciele wsi ===
* początek [[XVI wiek|XVI]] w. – [[Stanisław Kiszka (hetman litewski)|Stanisław Kiszka]]<ref name="Historia Ciechanowca">N. D. Tomaszewski, Historia Ciechanowca do roku 1947, Ciechanowiec 2008, s. 28, 30, 32, 35, 40, 55, 56, 68, 78, 79, 86, 87, 88, 98, 138, 141, 311, 320.</ref>
* [[1542]] – Jadwiga Ciechonowska c. Stanisława<ref name=Ciechanowieccy>S. V. Dumin, A. Rachuba, J. Sikorska-Kulesza, Ciechanowieccy herbu Dąbrowa, DiG, 1997.</ref>
* [[1564]] – Jan Szwejko (Świejko), który wszedł w posiadanie tej ziemi poprzez ożenek z ostatnią przedstawicielką [[Ród|rodu]] Ciechanowieckich, Anną<ref>[https://archive.ph/20130428214156/http://www.zsokolowa.com/index.php?option=com_content&task=view&id=62&Itemid=46 Tropami Tajemnic Ziemi Sokołowskiej – Szwejkowie herbów Trzaska i Dąbrowa<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>
* królewski ''regestr poboru'' w powiecie drohiczyńskim z roku [[1580]] informuje, że posiadaczami wsi byli:
** Mikołaj Kiszka, który płacił podatek od ''7<math>\tfrac{1}{2}</math> [[Włóka (miara powierzchni)|włóki]] osiadłej'' (około 130 [[Hektar|ha]]) i od jednego ''ogrodnika bezrolnego''
** ''ślachetny Stanisław Swejkowski z cześnikami swemi i dziatkami, niegdy Antoniego Swejka i z p. wdową Stanisławową (Agnes Sadowska c. Andreae Sadowskiego<ref>[https://polona.pl/item/herbarz-ignacego-kapicy-milewskiego-dopelnienie-niesieckiego,MTE1OTQ5MDE/388/#info:metadata/ Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego (Dopelnienie Niesieckiego) Krakow 1870 — С. 365—366.]</ref>) z Tworkowic, Kozarzów z włók osiadłych 12 po złotemu, z półwłóczka 1 pustego, gr 5, Od ogrodników bezrolnych 10, po gr. 4''<ref name="Źródła dziejowe, tom XVII cz. I">''Polska XVI w. pod względem geograficzno-statystycznym'', tom VI cz. I, ''Podlasie, opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego'', s. 13, 49–50.</ref>
* w roku [[1622]] najprawdopodobniej część Kozarzy przeszła na własność Anny Iwanowskiej
* [[1624]] – [[Janusz Kiszka]], odprzedał część wsi ''Konstantynowi Eustachemu Zalieskiemu'', [[stolnik]]owi [[Mścisław (miasto)|mścisławskiemu]]<ref>Teki Dworzaczka, Biblioteka Kórnicka PAN, Regestry grodzkie i ziemskie, Gniezno, Część 1 (Nr 337).</ref>
* [[1627]] – Anna Iwanowska zbyła własność [[Jan Stanisław Sapieha|Janowi Stanisławowi Sapieże]], który rok później przekazał pod zastaw 1000 złotych polskich 4 włóki ''Bożarskie'' wraz z poddanymi, [[Pisarz ziemski|pisarzowi ziemskiemu]] drohickiemu<ref name="Spis majętności Ciechanowieckiej">Spis ''maiętności'' Ciechanowieckiej z dnia 25 maja 1628 r. wykonany na zlecenie Jana Stanisława Sapiehy.</ref>. W spisie ''maiętności'' Ciechanowieckiej, wykonanej na zlecenie nowego właściciela części wsi, wymienieni:
** ''Mikołaj Jazgar'', ''wawrzyniec gryczka'', ''Woiciech griczka'', ''Jakub kucaba'', ''Stanisław Ruchai'', ''Symon (?)ysik'', każdy uprawiający ''czwierc ciągłą i podla siebie czynszową''
** ''Andrzej Parząnczyk'' pracujący na ''półwłoce ciągłej i podla siebie czynszową''
** ''Jan woicik'' pracujący na ''półwłoce ciągłej i podla siebie włokę cynszową''
** ''Ruchaiko zwanem gryczką'' posiadający ''półwłoczek kwi(?)sewski zczynszu''
** ''Andrzej Parzonka'' uprawiający ''półwłoki Tendirendzinski zczynszu''

Razem tegoż właściciela w Kozarzach: włók ciągłych 2<math>\tfrac{1}{2},</math> czynszowych 4, domów osiadłych 9 z młynarzem, 1 dom pusty{{r|Spis majętności Ciechanowieckiej}}.

* w roku [[1639]] Kozarze należały, prawdopodobnie w części, do Łukasza Ciechanowieckiego-Świejko<ref>[http://www.koc.pl/koce.htm Dobra Koce<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>
* [[1649]] – [[Kazimierz Leon Sapieha (1609–1656)|Kazimierz Leon Sapieha]] zbył część wsi, należącą wcześniej do Anny Kiszczanki (Iwanowskiej), Maciejowi Zadorowskiemu{{r|Historia Ciechanowca}}
* [[1649]] – [[Kazimierz Leon Sapieha (1609–1656)|Kazimierz Leon Sapieha]] zapisał w [[Testament|testamencie]] część wsi, Jerzemu Monwidowi Irzykowskiemu, [[Podkomorzy|podkomorzemu]] drohickiemu. Włościanie z Kozarzy mieli ustalony wymiar [[Dziesięcina|dziesięciny]] snopowej na 20 [[Kopa (liczba)|kop]] żyta rocznie
* [[1673]] – częściowym posesjonatem wsi był Nikodem Jabłonowski, [[Pisarz ziemski|pisarz]] [[nur]]ski<ref name="Zaścianki i królewszczyzny">A. Laszuk, Zaścianki i królewszczyzny, Struktura własności ziemskiej w województwie podlaskim w drugiej połowie XVII w., Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, Warszawa 1998.</ref>
* koniec [[XVII wiek|XVII]] i początek [[XVIII wiek|XVIII]] – Marianna Bremerówna, primo voto Ossolińska, secundo voto Oborska
* [[1703]] – [[Franciszek Maksymilian Ossoliński]]
* 2 kwietnia [[1806]] – od Fryderyka von Kühlen’a Kozarze nabył Antoni Szczuka{{r|Historia Ciechanowca}}
[[Plik:Kozarze - na mapie z 1795 roku.jpg|thumb|240px|Kozarze na fragmencie mapy Nowych Prus Wschodnich z 1795 r.]]
[[Plik:Pl Podlaskie Kozarze1828.jpg|thumb|240px|Kozarze na fragmencie mapy rosyjskiej z 1828 r.]]

Po podpisaniu pierwszego [[Pokój w Tylży|traktatu tylżyckiego]] Nurzec stał się rzeką graniczną. Mieszkańcy wsi (do 1807 r. [[parafia]] Ciechanowiec) zostali przydzieleni do [[Dekanat Szepietowo|parafii w Kuczynie]]. Dopiero w roku [[1998]] [[Biskup]] łomżyński [[Stanisław Stefanek]] erygował w północnej części Ciechanowca nową parafię, ''pw. NMP z Fatimy''<ref>[https://archive.is/20120903180406/http://www.kuria.lomza.pl/index.php?wiad=262 Diecezja Łomżyńska: CIECHANOWIEC<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>, w której znalazły się Kozarze.

Po przeciwnej stronie Nurca, w obszarze od Ciechanowca do Tworkowic, stacjonował oddział [[Armia Imperium Rosyjskiego|wojsk rosyjskich]]. Obok Ciechanowca wyznaczono tzw. ''временый лагеръ'', przy Tworkowicach ''Временный Артелериской Лагеръ''. Pomiędzy nimi ulokowano ''постояны лагеръ''<ref name="Mapa rosyjska z 1828 r.">''Планъ местечка Цехановца съ Окрестностями Снятъ йнструментально въ 1828 Году. Генерального Штаба Штабсъ капетаномъ Давудовымъ и Падпоручникомъ Раевскимъ''.</ref>. Żołnierze stacjonowali w obozie ''postojowym'' w tzw. ''[[pałatka]]ch''. Wały ziemne chroniące żołnierzy zachowały się do dziś.

W drugiej połowie wieku [[XVIII wiek|XVIII]] w miejscowości znajdowała się [[karczma]] będąca własnością rodu [[Ossolińscy herbu Topór|Ossolińskich]], dzierżawiona przez ciechanowieckich [[Żydzi|żydów]]: Lejzora Dawidowicza oraz jego syna Tobiasza Lejzorowicza<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.ciechanowiec.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=179 |tytuł=Żydzi w Ciechanowcu w XVIII-XIX wieku |nazwisko=Budlewski |imię=Lucjan |opublikowany=Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy |data dostępu=2012-05-17}}</ref>. Karczma istniała również w wieku [[XIX wiek|XIX]] i na początku [[XX wiek|XX]].

''[[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego]] i innych krajów słowiańskich'' podaje, że w roku [[1827]] w Kozarzach w 23 domach żyło 174 mieszkańców.

Na początku XIX w. cegielnia funkcjonowała w obszarze późniejszego majątku Adamowo{{r|Mapa rosyjska z 1828 r.}}. W II połowie XIX w. w obrębie majątku Nowodwory, którego część należy współcześnie do Kozarzy również założono [[Cegielnia|cegielnię]]<ref name=SgKP3>{{SgKP|VII|246|Nowodwory (2)}}</ref>. Z wypalonych tu cegieł wybudowano między innymi [[Kościół (budynek)|kościół]] parafialny w Kuczynie i zabudowania [[pałac]]owe rodziny Starzeńskich w Ciechanowcu-Nowodworach. Po drugiej wojnie światowej próbowano cegielnię uruchomić ponownie, lecz zrezygnowano z powodu niewielkich już złoży [[Glina|gliny]].

Pod koniec XIX w. wieś w powiecie ''[[Powiat wysokomazowiecki|mazowieckim]]'', gmina [[Klukowo (powiat wysokomazowiecki)|Klukowo]], parafia Kuczyn. Osad 42. [[Grunty rolne]] o powierzchni 639 [[Morga|morgów]]{{r|SgKP3}}. W roku [[1929]] wymieniony, gospodarujący na 118 ha ziemi w ''Adamowie'', właściciel ziemski – ''Kołaczkowski Stan''<ref name="Polish Business Directory">''Polish Business Directory Project JRI Poland in cooperation with Jewishgen'', 1929, s. 129.</ref>.

W roku [[1921]] we wsi 51 gospodarstw i 292 mieszkańców (146 mężczyzn i 146 kobiet). Wszyscy zadeklarowali narodowość polską i wyznanie rzymskokatolickie. W [[folwark]]ach: Adamowo 1 dom i 6 mieszkańców, w Dominikowie 4 domy i 96 mieszkańców<ref name="Skorowidz miejscowości RP">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r., Województwo białostockie, Powiat wysokomazowiecki, Gmina Klukowo.</ref>.

[[Plik:Kozarze-bunkier.jpg|thumb|240px|Bunkier (półkaponiera) w Adamowie zbudowany przez Rosjan w latach 1940–1941]]

W 1939 r. Kozarze na krótko znalazły się pod okupacją niemiecką, a na mocy [[Pakt Ribbentrop-Mołotow|porozumienia rosyjsko-niemieckiego]] z dnia 23 sierpnia 1939 i dodatkowego, tajnego protokołu z dnia 28 września 1939 pod rosyjską. W obszarze pobliskiego majątku Dominikowo znajdowało się [[Lądowisko Korne|polowe lotnisko]] rosyjskie oraz szkoła [[kadet]]ów{{r|Historia Ciechanowca}}, natomiast w Adamowie, również wysiłkiem mieszkańców Kozarzy, Sowieci zbudowali cztery [[Schron|bunkry]], wchodzące w skład [[Linia Mołotowa|Linii Mołotowa]]. Pod piąty wykonano wykopy, lecz z powodu niemieckiego uderzenia w dniu [[Atak Niemiec na ZSRR|22 czerwca 1941]] zaplanowanego zadania nie ukończono.

Wyzwolenie Kozarzy spod [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okupacji hitlerowskiej]] nastąpiło 13 sierpnia 1944 roku<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ciechanowiec.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=111|tytuł=Historia miasta|opublikowany=Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy|data dostępu=2012-05-17}}</ref>.

=== Zmiany przynależności administracyjnej ===
* okres pierwszych [[Piastowie|Piastów]] i [[Rozdrobnienie feudalne|rozbicia dzielnicowego]] – [[Mazowsze]]
* [[1320]]–[[1358]] – [[Litwa]]
* sierpień 1358–około [[1428]] – Mazowsze
* 1428–[[1440]] – Litwa
* 1440–[[1446]] – [[Ziemia drohicka|ziemia drohiczyńska]] i mielnicka zostały zajęte przez [[Bolesław IV warszawski|Bolesława IV]]<ref name="Podlasie I">Teksty pieśni obrzędowych, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2012.</ref>
* 1446–[[1513]] – [[województwo trockie]] na Litwie{{r|Historia Ciechanowca}}
* 1513–[[1569]] – [[Województwo podlaskie (I Rzeczpospolita)|województwo podlaskie]] w ramach [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]
* 1569–[[1795]] – województwo podlaskie w ramach [[Korona Królestwa Polskiego|Korony Królestwa Polskiego]]
* 1795–[[1807]] – [[Prusy Nowowschodnie]], [[Powiat drohicki|Powiat drohiczyński]]
* 1807–[[1815]] – [[Księstwo Warszawskie]], [[Powiat tykociński]]
* 1815–[[1914]] – [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwo Kongresowe]], od 1867 ''[[Powiat wysokomazowiecki|Powiat mazowiecki]]''
* [[1915]]–[[1918]] – [[Generalne Gubernatorstwo Warszawskie]]
* [[II Rzeczpospolita]] – Powiat wysokomazowiecki
* od 10 IX–28 IX [[1939]] – [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okupacja niemiecka]]
* 29 IX 1939 – 22 VI 1941 – (okupacja sowiecka) – [[Obwód białostocki (ZSRR)|obwód białostocki]]
* 22 VI [[1941]]–13 VIII [[1944]] – Prusy Wschodnie, [[Bezirk Bialystok]]
* 1944–31 XII 1972 – Powiat wysokomazowiecki
* 1 I [[1973]] – 31 V 1975 – [[Powiat siemiatycki]]
* 1 VI [[1975]]–31 XII [[1998]] – [[Województwo łomżyńskie]], Gmina Ciechanowiec
* od 1I [[1999]] – [[Województwo podlaskie]], Powiat wysokomazowiecki

== Po wojnie i współcześnie ==
W wyniku [[Reforma rolna|reformy rolnej]] z lat 1944–1945 w obrębie Kozarzy znalazł się w całości pobliski [[Majątek ziemski|majątek]] ziemski Adamowo (ostatni przedwojenny właściciel [[Józef Gromada]]), jak i w dużej części Dominikowo (wchodzący w skład posiadłości ziemskiej Nowodwory) – ostatni właściciel Michał Starzeński.

[[Plik:Kozarze-luty 1995.jpg|thumb|240px|Zagroda w Kozarzach – rok 1995]]

=== Powojenne działania i inwestycje w Kozarzach ===
* [[1944]] – przygotowanie budynku szkoły do prowadzenia zajęć {{osobny artykuł|Szkoła Podstawowa w Kozarzach}}
* połowa lat 50. – doprowadzenie programu I [[Polskie Radio|Polskiego Radia]] z [[Radiowęzeł|radiowęzła]] w Ciechanowcu za pomocą [[Radiofonia przewodowa|linii napowietrznej]]. Odbiornikami były tzw. ''toczki'', zwane również ''[[Głośnik radiowęzłowy|kołchoźnikami]]''. Instalacja działała do końca lat 60.
* koniec lat 50. – położenie nowego [[bruk]]u w części wioski
* [[1959]] – zbudowano nową szkołę. W starej urządzono dwa mieszkania dla nauczycieli
* grudzień [[1960]] – doprowadzenie [[Energia elektryczna|energii elektrycznej]], oświetlenie wioski lampami ulicznymi
* początek lat 60. – [[Kółko rolnicze]] zostało wyposażone w podstawowy sprzęt
* [[1963]] – utworzenie strefy przeciwpożarowej w środkowej, najbardziej zagęszczonej części wsi – wymiana [[Strzecha|słomianego przykrycia dachów]] na ognioodporne przykrycie [[Dachówka|dachówkowe]] lub [[eternit]]owe
* połowa lat 60. – utwardzenie żwirem pozostałej części drogi prowadzącej do Ciechanowca
* [[1974]] – urządzenie przez członków [[Ludowe Zespoły Sportowe|LZS]] boiska piłki nożnej na tzw. ''wądoliskach'', przy współpracy z władzami Gminy w Ciechanowcu
* [[1975]] – zorganizowanie [[Klub Rolnika|Klubu Rolnika]], wyposażenie pomieszczenia w stoliki, krzesła, szafki
* [[1979]] – adaptacja budynku szkoły podstawowej na potrzeby Domu Pomocy Społecznej dla 18 pensjonariuszy
* [[1981]] – położenie dywanika [[asfalt]]owego na żwirowej części drogi
* [[1985]] – rozpoczęcie budowy nowych obiektów DPS, gdzie umiejscowiono też [[Kaplica|kaplicę]] pod wezwaniem ''Miłosierdzia Bożego'', dostępną również dla mieszkańców wioski. Inwestycję ukończono w roku [[1994]]
* początek lat 90. – budowa [[Remiza strażacka|remizy strażackiej]] z przestronną salą i zapleczem kuchennym. Strażacy dysponują jednym wozem bojowym
* początek lat 90. – doprowadzenie wody ze [[Studnia|studni]] głębinowej w Ciechanowcu z możliwością podłączenia [[Wąż pożarniczy|węży strażackich]] do sieci wodnej
* [[1995]] – uruchomienie oczyszczalni mechaniczno-biologicznej przy Domu Pomocy Społecznej o przepustowości 40 m³/d.
* [[2001]] – przebudowa i wyasfaltowanie brukowanej części drogi
* [[2005]] – położenie [[Chodnik (droga)|chodnika]] z jednej strony zmodernizowanej drogi<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ciechanowiec.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=120|tytuł=Inwestycje w 2005 roku|opublikowany=Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy|data dostępu=2012-05-17}}</ref>
* wrzesień [[2008]] – zakup średniego samochodu strażackiego dla OSP<ref name="Protokół Nr 23/08"> Protokół Nr 23/08 z posiedzenia Komisji Budżetu, Rolnictwa i Rozwoju Gospodarczego Rady Miejskiej w Ciechanowcu odbytego w dniu 25 września 2008 roku w Urzędzie Miejskim w Ciechanowcu.</ref>
* [[2010]] – opracowanie ''Planu odnowy'' miejscowości Kozarze<ref name="Plan odnowy">Plan odnowy miejscowości Kozarze na lata 2010–2017, Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 249/XLVI/10 Rady Miejskiej w Ciechanowcu z dnia 9 listopada 2010 roku.</ref>
* [[2011]]:
** IV-VIII – prace nad przebudową [[świetlica|świetlicy]] wiejskiej wraz z zagospodarowaniem otoczenia<ref name="Strona internetowa Gminy Ciechanowiec3">[http://www.ciechanowiec.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=2824&Itemid=107#top_s Miejski Portal Internetowy – Remonty świetlic wiejskich<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>
** 3 IX – w pięćdziesiątą rocznicę powstania, OSP w Kozarzach otrzymała [[sztandar]] ufundowany przez instytucje, firmy i osoby prywatne<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ciechanowiec.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=2941|tytuł=50 lat Ochotniczej Straży Pożarnej w Kozarzach |data=2011-09-08|opublikowany=Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy|data dostępu=2012-05-17}}</ref>
** XII – przebudowa drogi dojazdowej do remizy OSP<ref name="Zarządzenie burmistrza">Zarządzenie Nr 126/12 Burmistrza Ciechanowca z dnia 28 marca 2012 r. w sprawie przyjęcia sprawozdania z wykonania budżetu gminy za 2011 r.</ref>
* [[2015]]:
** IV-VI – montaż [[Kolektor słoneczny|kolektorów słonecznych]] wraz z oprzyrządowaniem
** X – położenie instalacji [[Światłowód|światłowodowej]] w związku z „Budową nadbużańskiej szerokopasmowej sieci dystrybucyjnej – realizacja I i II etapu” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2007–2013<ref name="Strona internetowa 1">http://ciechanowiec.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=4781&Itemid=107#top_s, 16 X 2015 r.</ref>

== Demografia ==
W roku 2009 Kozarze były najbardziej zaludnioną wsią w gminie (4,7% ogółu populacji). Na 103 zabudowania, niewiele ponad dwadzieścia rodzin zajmowało się prowadzeniem [[Gospodarstwo rolne|gospodarstwach rolnych]]. Kilka osób pracowało w pobliskim Ciechanowcu, a kilkunastoosobowa grupa w Domu Pomocy Społecznej, w którym mieszka stała, 114 osobowa grupa pensjonariuszy. Kilkadziesiąt osób pobierało [[Renta|rentę]] lub [[Emerytura|emeryturę]]. Naliczono również 14 osób [[Bezrobocie|bezrobotnych]]<ref name="Strona internetowa Gminy i Miasta Ciechanowiec">[http://www.ciechanowiec.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=2127&Itemid=107]: dostęp 24 lipca 2012 r.</ref>.

Wykres liczby ludności Kozarzy:
<timeline>
ImageSize = width:700 height:250
PlotArea = left:50 right:20 top:25 bottom:30
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
 id:linegrey2 value:gray(0.9)
 id:linegrey value:gray(0.7)
 id:cobar value:rgb(0.2,0.7,0.8)
 id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:500
ScaleMajor = unit:year increment:500 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:100 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
 color:cobar width:15 align:left
 bar:1827 from:0 till:174
 bar:1888 from:0 till:238
 bar:1921 from:0 till:292
 bar:1935 from:0 till:319
 bar:1954 from:0 till:380
 bar:1968 from:0 till:419
 bar:1969 from:0 till:426
 bar:1976 from:0 till:411
 bar:1995 from:0 till:385
 bar:2000 from:0 till:422
 bar:2007 from:0 till:428
 bar:2009 from:0 till:446
 bar:2010 from:0 till:442
 bar:2011 from:0 till:441
 bar:2012 from:0 till:413
 bar:2013 from:0 till:406
 bar:2014 from:0 till:399
 bar:2015 from:0 till:390
PlotData=
 textcolor:black fontsize:S
 bar:1827 at: 174 text: 174 shift:(-13,5)
 bar:1888 at: 238 text: 238 shift:(-13,5)
 bar:1921 at: 292 text: 292 shift:(-13,5)
 bar:1935 at: 319 text: 319 shift:(-13,5)
 bar:1954 at: 380 text: 380 shift:(-13,5)
 bar:1968 at: 419 text: 419 shift:(-13,5)
 bar:1969 at: 426 text: 426 shift:(-13,5)
 bar:1976 at: 411 text: 411 shift:(-13,5)
 bar:1995 at: 385 text: 385 shift:(-13,5)
 bar:2000 at: 422 text: 422 shift:(-13,5)
 bar:2007 at: 428 text: 428 shift:(-13,5)
 bar:2009 at: 446 text: 446 shift:(-13,5)
 bar:2010 at: 442 text: 442 shift:(-13,5)
 bar:2011 at: 441 text: 441 shift:(-13,5)
 bar:2012 at: 413 text: 413 shift:(-13,5)
 bar:2013 at: 406 text: 406 shift:(-13,5)
 bar:2014 at: 399 text: 399 shift:(-13,5)
 bar:2015 at: 390 text: 390 shift:(-13,5)
</timeline>

<ref name=SgKP4>{{SgKP|IV|541|Kozarze}}</ref>{{r|SgKP3}}<ref name="Mapa wojskowa">Mapa Wojskowego Instytutu Geograficznego, Warszawa 1937, opracowana na podstawie mapy z roku 1935, pas 38, słup 35.</ref><ref name="Strategia rozwoju">''Strategia rozwoju gminy Ciechanowiec do roku 2020'', Ciechanowiec, 2008, Załącznik Nr 1 do Uchwały 102/XVI/08 Rady Miejskiej w Ciechanowcu z dnia 28 kwietnia 2008.</ref>{{r|Plan odnowy}}<ref name="Strona internetowa Gminy i Miasta Ciechanowiec2">[http://www.ciechanowiec.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=159&Itemid=153]: dostęp 24 lipca 2012 r.</ref><ref name="Archiwum Państwowe Łomżyńske1">Protokoły sesji GRN w Klukowie, lata 1950–1954, 90/14.</ref><ref name="Archiwum Państwowe Łomżyńske2">PPRN w Wysokiem Mazowieckiem, Sprawozdania statystyczne, 428/1/120.</ref>:

== Warunki naturalne ==
[[Plik:Kozarze-kapielisko na Przechodzie.jpg|thumb|240px|Kąpielisko nad Nurcem na tzw. ''Przechodzie'']]
[[Klimat]] ma charakter umiarkowany, przejściowy z wyraźnym wpływem czynników kontynentalnych. Lato trwa średnio 60–70 dni, a zima 100–110. Według A. Górniaka Kozarze leżą w obrębie mazowieckiego regionu klimatycznego, subregion nadbużański. Suma rocznych [[Opad atmosferyczny|opadów]] wynosi około 600 mm. Ich największa intensywność przypada od kwietnia do września (60%). Dominują [[wiatr]]y zachodnie – 23,9% o [[Prędkość średnia|średniej prędkości]] 2,3 m/s.

Płynący w pobliżu Nurzec wyznacza naturalną granicę między [[Wysoczyzna Wysokomazowiecka|Wysoczyzną Wysokomazowiecką]] a [[Wysoczyzna Drohiczyńska|Drohiczyńską]]. [[Wysokość względna|Wysokości względne]] pomiędzy poszczególnymi [[Rzeźba terenu|formami morfologicznymi]] dochodzą do kilkunastu metrów, a nachylenia terenu sięgają miejscami ponad 20°.

W okolicy przeważają [[Las iglasty|sosnowe lasy]] o umiarkowanemu zwarciu [[podszyt]]u.

Część wsi zawiera się w tzw. ''Obszarze Chronionego Krajobrazu Doliny Bugu i Nurca''.

{| class="wikitable" align=left
|+ Zestawienie powierzchni [[Użytki rolne|użytków]]
!Rodzaj użytku
!Hektarów
!%
|-
|bgcolor="FFF2B2"| Ziemia orna
|bgcolor="FAD2B2"| 439,55
|bgcolor="FAD2B2"| 64,3
|-
|bgcolor="FFF2B2"| Łąki
|bgcolor="FAD2B2"| 9,36
|bgcolor="FAD2B2"| 1,37
|-
|bgcolor="FFF2B2"| Pastwiska
|bgcolor="FAD2B2"| 63,20
|bgcolor="FAD2B2"| 9,25
|-
|bgcolor="FFF2B2"| Lasy
|bgcolor="FAD2B2"| 128,89
|bgcolor="FAD2B2"| 18,16
|-
|bgcolor="FFF2B2"| Sady
|bgcolor="FAD2B2"| 2,32
|bgcolor="FAD2B2"| 0,34
|-
|bgcolor="FFF2B2"| Użytki kopalniane
|bgcolor="FAD2B2"| 0,10
|bgcolor="FAD2B2"| 0,01
|-
|bgcolor="FFF2B2"| Nieużytki
|bgcolor="FAD2B2"| 6,14
|bgcolor="FAD2B2"| 0,90
|-
|bgcolor="FFF2B2"| Drogi
|bgcolor="FAD2B2"| 17,42
|bgcolor="FAD2B2"| 2,55
|-
|bgcolor="FFF2B2"| Grunty zabudowane
|bgcolor="FAD2B2"| 15,04
|bgcolor="FAD2B2"| 2,20
|-
|bgcolor="FFF2B2"| Rowy
|bgcolor="FAD2B2"| 1,49
|bgcolor="FAD2B2"| 0,22
|}


{| class="wikitable" align=left width=50 valign=top
|-
|}

{| class="wikitable" align=left valign=top
|+ Zestawienie klasowości
!Klasa ziemi ornej
!Hektarów
!%
|-
|bgcolor="FFF2B2"| RIIIb
|bgcolor="FAD2B2"| 17,53
|bgcolor="FAD2B2"| 3,99
|-
|bgcolor="FFF2B2"| RIVa
|bgcolor="FAD2B2"| 208,95
|bgcolor="FAD2B2"| 47,54
|-
|bgcolor="FFF2B2"| RIVb
|bgcolor="FAD2B2"| 103,99
|bgcolor="FAD2B2"| 23,66
|-{{clear|left}}
|bgcolor="FFF2B2"| RV
|bgcolor="FAD2B2"| 67,99
|bgcolor="FAD2B2"| 15,47
|-
|bgcolor="FFF2B2"| RVI
|bgcolor="FAD2B2"| 40,98
|bgcolor="FAD2B2"| 9,32
|-
|bgcolor="FFF2B2"| RVIz
|bgcolor="FAD2B2"| 0,12
|bgcolor="FAD2B2"| 0,03
|}

{{Clear|left}}
== Organizacje pożytku publicznego (stan 2009) ==
* {{osobny artykuł|Ochotnicza Straż Pożarna w Kozarzach}}, jednostka typu „S”, Kozarze 9B, 18-230 Ciechanowiec
* [[Stowarzyszenie]] na rzecz osób niepełnosprawnych „NATURA”, Kozarze 63, 18-230 Ciechanowiec
* Stowarzyszenie „TUTOR”, Kozarze 93, 18-230 Ciechanowiec
* Dom Pomocy Społecznej

== Usługi (stan 2009) ==
* dwa gospodarstwa [[Agroturystyka|agroturystyczne]], w tym jedno o profilu artystyczno-ekologicznym
* cztery zakłady świadczące usługi remontowo-budowlane
* zakład [[krawiec]]twa damskiego, ciężkiego i męskiego
* sklep spożywczy
* firma handlu stałego i obwoźnego

== Urodzeni w Kozarzach, mieszkali w Kozarzach ==
* [[Adam Wilkowski (ksiądz katolicki)|Adam Wilkowski]] ([[1897]]–[[1941]]) – kapłan [[Diecezja płocka|diecezji płockiej]]
* [[Stanisław Tenderenda]] ([[1898]]–[[1984]]) – ksiądz katolicki, [[prałat]], profesor w Seminarium Duchownym w Płocku
* [[Stanisław Wilkowski (kapelan)|Stanisław Wilkowski]] ([[1914]]–[[1969]]) – [[kapelan]], redaktor
* [[Czesław Wilkowski]] ([[1916]]–[[2009]]) – ksiądz katolicki, Kanonik Honorowy Kapituły Kolegiackiej Sejneńskiej
* [[Zdzisław Tadeusz Mikołajczyk]] ([[1928]]–[[2007]]) – ksiądz katolicki, prałat, kapelan Jego Świątobliwości

== Obiekty [[Zabytek|zabytkowe]] i pamięci narodowej (stan 2009) ==
* dwa domy drewniane z początku XX w.
* [[cmentarz]]–[[Grób|mogiła]] zbiorowa, z okresu [[II wojna światowa|II wojny światowej]], przy drodze do Ciechanowca. Pochowano tu około 200 Polaków, Żydów, jeńców radzieckich rozstrzelanych w latach 1941–1944. Wpisany do rejestru zabytków pod nr rej. A-427, decyzją wojewody łomżyńskiego z dnia 30 grudnia 1991 r.<ref name="Cmentarze żydowskie">D. Stankiewicz, ''Cmentarze żydowskie województwa podlaskiego'', [w:] https://archive.ph/20101226130145/http://bialystok.jewish.org.pl/page5.html</ref>
* mogiła zbiorowa – zlokalizowana w lesie, między wsią Kozarze i Zaszków. [[Granit]]owa płyta memoratywna z napisem: ''Wymordowani przez okupanta hitlerowskiego w czerwcu 1944 r. Cześć Ich Pamięci''. Pochowano tu 80 niezidentyfikowanych osób narodowości polskiej<ref name="Ogólnopolska baza cmentarzy">Ogólnopolska, komputerowa baza cmentarzy wojennych, [w:] https://archive.is/20121221150945/http://groby.radaopwim.gov.pl/grob/8324/.</ref>
* przydrożny krzyż z roku [[1890]],za którym pochowani są zabici z okresu [[I wojna światowa|I wojny światowej]]
* fragment [[Czółno|czółna]] ([[dłubanki]]), długości 5,35 m, z I w. p.n.e., znaleziony nad urwiskiem [[Nurzec (rzeka)|Nurca]], wykonany z drewna [[Dąb|dębowego]], konserwowany w latach [[1999]]–[[2004]] w [[Muzeum]] Archeologicznym w [[Biskupin (powiat żniński)|Biskupinie]]. Współcześnie zabytek jest wyeksponowany w [[Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu|Muzeum Rolnictwa]] im. ks. [[Jan Krzysztof Kluk|Krzysztofa Kluka]] w Ciechanowcu<ref name="Strona internetowa Leszka Babińskiego">{{Cytuj stronę | url = http://leszekbabinski.comlu.com/konserwacja.php | tytuł = Dr inż. Leszek Babiński – Konserwacja<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany = leszekbabinski.comlu.com | archiwum = https://web.archive.org/web/20100228203049/http://leszekbabinski.comlu.com/konserwacja.php | zarchiwizowano = 2010-02-28}}.</ref>.

{{Duża grafika|Kozarze-wiosna panorama.jpg|800px|Wielka wiosenna panorama Kozarzy}}

== Herb i flaga wsi==
[[Plik:Kozarze-herb-V3.svg|mały|Herb wsi Kozarze|148x148px]]
11 listopada 2019 roku podjęto procedurę związaną z ustanowieniem [[herb]]u i [[Flaga|flagi]] wsi. Wybrano dziewięcioosobową Komisję społeczną, w tym przewodniczącego.<ref name="Protokół Nr 1/2019">Protokół Nr 1 Komisji społecznej z dnia 11 listopada 2019 roku w sprawie ustanowienia herbu i flagi wsi Kozarze</ref> 4 grudnia ogłoszono konkurs otwarty na projekt herbu i flagi.<ref name="Protokół Nr 2/2019">Protokół Nr 2 Komisji społecznej z dnia 4 grudnia 2019 roku w sprawie ustanowienia herbu i flagi wsi Kozarze</ref> 3 lipca 2020 roku Komisja społeczna podjęła uchwałę w sprawie wzorów herbu i flagi dla wsi Kozarze.<ref name="Protokół Nr 2/2020">Uchwała Komisji społecznej z dnia 3 lipca 2020 roku w sprawie ustanowienia herbu i flagi wsi Kozarze</ref>

'''Herb''': [[Tarcza herbowa|Tarcza]] typ hiszpański, zielona, przedzielona w pas białą falą symbolizującą wody rzeki Nurzec. Na górnej części [[kozioł]] srebrny (biały) ze złotymi (żółtymi) rogami i kopytami, zwrócony w lewo. Na środku dolnej części srebrne [[Koło wodne|koło młyńskie]]. [[Młyn zbożowy|Młyn]] w Kozarzach funkcjonował przez kilka wieków. Koło młyńskie jest jednocześnie symbolem mozolnej, rolniczej pracy. Po lewej i prawej stronie tarczy, na wskroś, dwa stojące, złote (żółte) kłosy [[Pszenica|pszenicy]], w [[Symetria osiowa|odbiciu lustrzanym]]
[[Plik:Flaga Kozarzy.png|mały|125x125px|Flaga wsi Kozarze]]
'''Flaga''': Barwy identyczne jak w herbie. Proporcje płata w stosunku 5:8. Płat zielony, podzielony białą, poziomą falą symbolizującą wody rzeki Nurzec na dwa, w stosunku ¾ do ¼. Na górnej części (¾) kozioł srebrny (biały) ze złotymi (żółtymi) rogami i kopytami, zwrócony w lewo

== Zobacz też ==
* [[Kozarzew]], [[Kozarzewek]], [[Kozarzewo]]

== Przypisy ==
{{Przypisy|
* <ref name=pwl>{{Polska w liczbach|id=wies_Kozarze|nazwa=Wieś Kozarze w liczbach|data dostępu=2021-01-27}}</ref>
* <ref name=nsp>{{cytuj stronę | url = http://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5670/21/1/1/1_miejscowosci_ludnosc_nsp2011.xlsx|tytuł = GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.}}</ref>
* <ref name = R2013>''Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części'' ({{Dziennik Ustaw|2013|200}})</ref>
* <ref name =  "teryt">[http://www.stat.gov.pl/broker/access/performSearch.jspa?searchString=&level=miejsc&wojewodztwo=&powiat=&gmina=&miejscowosc=&advanced=true GUS. Rejestr TERYT]</ref>
* <ref name=poczta>{{Poczta Polska|2013|s=525|data dostępu=2020-12-23}}</ref>
* <ref name=par>[https://diecezja.lomza.pl/parafie-diecezji-lomzynskiej/ad/parafie,1/ciechanowiec-parafia-pw-nmp-z-fatimy,18 Opis parafii na stronie diecezji łomżyńskiej]</ref>
}}

{{Gmina Ciechanowiec|!}}

[[Kategoria:Kozarze| ]]