Tekst źródłowy strony Komputer

{{Inne znaczenia|zagadnienia z dziedziny informatyki|[[Komputer (ujednoznacznienie)|inne znaczenia]]}}
{{Dopracować|źródła=2013-08}}
[[Plik:IMac.jpg|mały|Komputer Apple [[iMac G4]]]]
[[Plik:Wikimedia Paris servers front 1218 144219X.jpg|mały|Zdjęcie części [[serwer]]ów [[Wikimedia Foundation|Fundacji Wikimedia]], 2004 rok]]
[[Plik:Fotothek df n-11 0000385.jpg|mały|Komputer EC-1035]]
[[Plik:R-32 (I197506).jpg|mały|Wyprodukowany w Polsce komputer [[R-32]]]]
[[Plik:ELWAT.jpg|mały|Komputer analogowy [[ELWAT]],<br>Od lewej: [[woltomierz]] cyfrowy, [[dalekopis]], [[oscyloskop]], stojaki komputera]]
[[Plik:Harvard Mark I Computer - Right Segment.JPG|mały|Przekaźnikowy [[Harvard Mark I]]]]
[[Plik:Two women operating ENIAC (full resolution).jpg|mały|Komputer [[ENIAC]] wraz z obsługą.]]
[[Plik:Colossus.jpg|mały|Komputer kryptologiczny [[Colossus]] Mark II]]
[[Plik:The-baby-replica-mosi-manchester-gt-britain-1.jpg|mały|Replika pierwszego komputera z programem przechowywanym w pamięci. '''Museum of Science and Industry''' w Manchesterze w Wielkiej Brytanii.]]
[[Plik:K-202 minicomputer.jpg|mały|Minikomputer [[K-202]]]]
[[Plik:DM IBM S360.jpg|mały|IBM System 360 model 20 (360/20)]]
[[Plik:IBM Thinkpad R51.jpg|mały|Przykład [[laptop|notebooka]] firmy [[IBM]]]]
[[Plik:Control Data 6600 mainframe.jpg|mały|Konsola superkomputera [[CDC 6600]]]]
[[Plik:Zeus supercomputer.jpg|mały|Zainstalowany w Polsce superkomputer [[Zeus (superkomputer)|Zeus]] (fragment)]]
'''Komputer''' (od {{w języku|en|computer}}<ref group="uwaga">Nazwa {{j|en|computer|kursywa=tak}}, w użyciu od XVII wieku, oznaczała początkowo [[rachmistrz]]a (od czasownika {{j|en|to compute|kursywa=tak}}, obliczać). Pod koniec XIX wieku zaczęto jej używać w odniesieniu do [[maszyna licząca|maszyn liczących]].</ref>{{r|ety}}); dawniej: '''mózg elektronowy''', '''elektroniczna maszyna cyfrowa'''<ref name="epwn">{{Encyklopedia PWN | id = 3924650 | tytuł = komputer | data dostępu = 2021-10-02}}</ref>, [[maszyna matematyczna]]<ref>{{Cytuj |autor = *Redakcja MM |tytuł = Elektroniczne arytmometry biurowe – nowy rodzaj EMC: Od Redakcji |czasopismo = [[Informatyka (czasopismo)|Maszyny Matematyczne]] |data = 1967 |data dostępu = 2019-02-25 |numer = 2 |wydawca = BIBLIOTEKA CYFROWA POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ |s = 30 |url = http://delibra.bg.polsl.pl/publication/3156 |język = pl}}
* {{Cytuj |autor = ANTONI KAROLEWSKI, *KATEDRA BUDOWY MOSTÓW POLITECHNIKA ŚLĄSKA w Gliwicach |tytuł = W sprawie artykułu A. B. Empachera. Komputer |czasopismo = [[Informatyka (czasopismo)|Maszyny Matematyczne]] |data = 1967 |data dostępu = 2019-02-27 |numer = 4 |wydawca = BIBLIOTEKA CYFROWA POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ |s = 37 |url = http://delibra.bg.polsl.pl/publication/3158 |język = pl}}</ref> – [[maszyna]] przeznaczona do przetwarzania [[informatyka|informacji]], które da się zapisać w formie ciągu [[cyfra|cyfr]] albo [[sygnał analogowy|sygnału ciągłego]]. [[Człowiek Roku tygodnika „Time”|Maszyna roku tygodnika „Time”]] w 1982 roku.

Mimo że mechaniczne maszyny liczące istniały od wielu stuleci, komputery w sensie współczesnym pojawiły się dopiero w połowie XX wieku, gdy zbudowano pierwsze komputery elektroniczne. Miały one rozmiary sporych pomieszczeń i zużywały kilkaset razy więcej energii niż współczesne [[Komputer osobisty|komputery osobiste]] (PC), a jednocześnie miały miliardy razy mniejszą [[moc obliczeniowa|moc obliczeniową]]. Współcześnie są prowadzone także badania nad [[Komputer DNA|komputerami biologicznymi]] i [[Komputer optyczny|optycznymi]].

Małe komputery mogą zmieścić się nawet w zegarku i są zasilane baterią. Komputery osobiste stały się symbolem [[Era informatyczna|ery informatycznej]]. Najliczniejszymi maszynami liczącymi są [[System wbudowany|systemy wbudowane]] sterujące najróżniejszymi urządzeniami – od [[Odtwarzacz MP3|odtwarzaczy MP3]] i zabawek po [[Robot przemysłowy|roboty przemysłowe]].

== Komputery i inne maszyny liczące ==
Komputer od typowego [[kalkulator]]a odróżnia zdolność wykonywania wielokrotnie, automatycznie powtarzanych obliczeń, według [[algorytm]]icznego wzorca zwanego [[Oprogramowanie|programem]], gdy tymczasem kalkulator może zwykle wykonywać tylko pojedyncze działania. Granica jest tu umowna, ponieważ taką definicję komputera spełniają też kalkulatory programowalne ([[nauka|naukowe]], [[inżynieria|inżynierskie]]), jednak kalkulatory służą tylko do [[metoda numeryczna|obliczeń numerycznych]], podczas gdy nazwa ''komputer'' najczęściej dotyczy urządzeń wielofunkcyjnych.
[[Plik:Global Digital Divide1.png|right|385x385px]]
Jakkolwiek istnieją mechaniczne urządzenia liczące, które potrafią realizować całkiem złożone programy, zazwyczaj nie zalicza się ich do komputerów. Warto jednak pamiętać, że prawzorem komputera jest abstrakcyjny model zwany [[maszyna Turinga|maszyną Turinga]], a pierwsze urządzenia ułatwiające obliczenia były znane w [[starożytność|starożytności]], na przykład [[abakus (liczydło)|abakus]] z 440 p.n.e.

W początkowym okresie rozwoju komputerów budowano [[komputer zerowej generacji|komputery zerowej generacji]] na [[przekaźnik]]ach i elementach mechanicznych.

Właściwie wszystkie współczesne komputery to maszyny [[elektronika|elektroniczne]]. Próby budowania [[komputer optyczny|komputerów optycznych]] (wykorzystujących przełączniki optyczne), optoelektronicznych (połączenie elementów optycznych i elektronicznych), [[biologia|biologicznych]] (wykorzystujące wypreparowane [[Neuron|komórki nerwowe]]) czy [[Cząsteczka|molekularnych]] (wykorzystujące jako [[bramka logiczna|bramki logiczne]] pojedyncze [[cząsteczka|cząsteczki]]) są jeszcze w powijakach i do ich praktycznego zastosowania jest wciąż długa droga. Innym rodzajem komputera jest [[komputer kwantowy]], którego układ przetwarzający dane wykorzystuje efekty fizyczne wynikające z [[mechanika kwantowa|mechaniki kwantowej]].

== Komputery analogowe ==
{{Osobny artykuł|Komputer analogowy}}
W definicji komputera mieszczą się też urządzenia do przeliczania wartości reprezentowanych przez wielkość ciągłą ([[Napięcie elektryczne|napięcie]] lub [[Natężenie prądu elektrycznego|prąd]] elektryczny). Programowanie ich polega na określeniu toru przetwarzania sygnałów przełącznikami i ewentualnie określeniu stałych za pomocą [[potencjometr]]ów. Komputery takie stosowano w połowie XX wieku i istniały nawet wyspecjalizowane w tym celu [[układ scalony|układy scalone]]. Obecnie nie opłaca się [[Implementacja (informatyka)|implementować]] [[algorytm]]ów obliczeniowych w technice analogowej ze względu na niską cenę [[mikroprocesor]]ów. Można jeszcze spotkać (np. w [[Rosja|Rosji]]) analogowe komputery balistyczne służące do obliczania toru pocisków artyleryjskich, jednak i tam zastępuje się je komputerami cyfrowymi.

== Programowalność ==
To, co odróżnia współczesne komputery od wszystkich innych maszyn, to możliwość ich [[Programowanie komputerów|programowania]], czyli wprowadzenia do pamięci komputera listy [[Instrukcja (informatyka)|instrukcji]], które mogą być wykonane w innym czasie.

W większości przypadków instrukcje, które komputer wykonuje, są bardzo proste – dodawanie dwóch liczb, przeniesienie danych z jednego miejsca w inne, wyświetlenie komunikatu itd. Instrukcje te odczytywane są z pamięci komputera i zazwyczaj wykonywane są w tej samej kolejności, co w pamięci. Istnieją jednak instrukcje umożliwiające „skok” w pewne określone miejsce programu i wykonanie go z tego miejsca. Ponadto instrukcje skoku mogą być wykonane [[Instrukcja warunkowa|warunkowo]], co umożliwia wykonanie różnych zestawów instrukcji w zależności od uzyskanych wcześniej wyników obliczeń. Ponadto istnieją instrukcje umożliwiające tworzenie [[podprogram]]ów.

Programowanie można w pewnym stopniu przyrównać do czytania książki. W większości wypadków słowa odczytywane są po kolei, zdarzają się jednak momenty, gdy czytelnik wraca do wcześniejszego rozdziału lub omija nieciekawy fragment. Komputery mają możliwość wykonania pewnych instrukcji w [[Pętla (informatyka)|pętli]], dopóki nie zostanie spełniony jakiś warunek.

Można tu użyć przykładu człowieka próbującego zsumować kolejne liczby na kalkulatorze. Dodaje 1 + 2, do wyniku dodaje 3 i tak dalej. Przy próbie zsumowania 10 liczb nie stanowi to problemu, jednak już przy tysiącu po pierwsze zajmuje to bardzo dużo czasu, po drugie przy tak dużej ilości operacji istnieje duże prawdopodobieństwo błędu. Komputer z kolei wykona tę operację w ułamku sekundy, przy użyciu prostego programu:

<syntaxhighlight lang="asm">
mov #0,sum        ; ustaw sum na 0
mov #1,num        ; ustaw num na 1
loop: add num,sum ; dodaj num i sum
add #1,num        ; dodaj 1 do num
cmp num,#1000     ; porównaj num z 1000
ble loop          ; jeżeli num <= 1000, wróć do 'loop'
halt              ; koniec programu. wstrzymaj działanie
</syntaxhighlight>
Po otrzymaniu rozkazu wykonania programu komputer wykona serię operacji dodawania. Prawdopodobieństwo wystąpienia pomyłki jest znikome. Komputery jednak nie potrafią myśleć samodzielnie i dany problem mogą rozwiązać wyłącznie według algorytmu przygotowanego przez człowieka. Inteligentna istota, napotkawszy podobne zadanie, mogłaby zorientować się, że do jego wykonania wystarczy użyć prostego równania:
: <math>1+2+3+\ldots+(n-1)+n = \frac{n(n+1)}{2}; n=1000</math>

Innymi słowy komputer wykona postawione przed nim zadanie, nie zastanawiając się nad efektywnością wykonanej przez niego „pracy”.

== Podstawowe elementy komputera ==
Większość współczesnych komputerów opartych jest na tak zwanej [[architektura von Neumanna|architekturze von Neumanna]] (od nazwiska [[John von Neumann|Johna von Neumanna]]) i składa się z trzech typów podstawowych elementów:
* [[procesor]]a – podzielonego na część arytmetyczno-logiczną, czyli układu, który faktycznie wykonuje wszystkie konieczne obliczenia oraz część sterującą (często obok [[Procesor|CPU]] obecny jest także [[Procesor graficzny|GPU]] czy procesor dźwięku)
* [[RAM|pamięci RAM]] – (od ang. Random Access Memory), czyli układy scalone, które przechowują program i dane (umożliwia to między innymi samomodyfikację programu) oraz bieżące wyniki obliczeń procesora i stale, na bieżąco wymienia dane z procesorem
* [[Urządzenie wejścia-wyjścia|urządzeń wejścia/wyjścia]] – które służą do komunikacji komputera z otoczeniem.

== Typy komputerów ==
{{Osobny artykuł|Typy komputerów}}
Współcześnie komputery dzieli się na:
* [[komputer osobisty|komputery osobiste]] („PC”, z {{w języku|en|personal computer}})
* [[smartfon]]y ({{w języku|en|smartphone}}) – mają podobne podzespoły i oprogramowanie co komputery osobiste.

* [[konsola gier wideo|konsola]] – komputer wyspecjalizowany w programach rozrywkowych. Zazwyczaj korzysta z telewizora jako głównego wyświetlacza. Posiada ograniczone oprogramowanie przygotowane do wydajnego uruchamiania programów i gier. Na niektórych modelach można zainstalować inny [[system operacyjny]] i wykorzystywać do specyficznych zastosowań, na przykład procesory graficzne konsoli [[PlayStation 3|PS3]] nadają się na przykład do łamania różnego rodzaju kodów.
* [[komputer domowy|komputery domowe]] – poprzedniki komputerów osobistych, korzystające z telewizora jako monitora.

* [[mainframe|komputery mainframe]] – często o większych rozmiarach, których zastosowaniem jest przetwarzanie dużych ilości danych na potrzeby różnego rodzaju instytucji, pełnienie roli [[serwer]]ów itp.
* [[superkomputer]]y – największe komputery o dużej mocy obliczeniowej, używane do czasochłonnych obliczeń naukowych i [[symulacja komputerowa|symulacji]] skomplikowanych systemów.
* [[System wbudowany|komputery wbudowane]] – (lub osadzone, {{w języku|en|embedded}}) specjalizowane komputery służące do sterowania urządzeniami z gatunku [[automatyka przemysłowa|automatyki przemysłowej]], [[elektronika użytkowa|elektroniki użytkowej]] (np. stare [[telefon komórkowy|telefony komórkowe]] itp.) czy wręcz poszczególnymi komponentami wchodzącymi w skład komputerów.

== Historia komputerów ==
Najwybitniejsi naukowcy, których prace przyczyniły się do powstania komputerów:
* [[Christopher Latham Sholes]] ([[maszyna do pisania]], 1867)
* [[Blaise Pascal]] (kalkulator od nazwiska konstruktora zwany [[Pascalina|Pascaliną]], 1642)
* [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Gottfried Leibniz]] ([[dwójkowy system liczbowy|system binarny]], [[Maszyna Leibniza|żywa ława do obliczeń]], mechanizm stepped drum)
* [[Abraham Stern (wynalazca)|Abraham Stern]] (maszyna licząca)
* [[Charles Babbage]] ([[maszyna różnicowa]], [[maszyna analityczna]])
* [[Ada Lovelace]] (prace teoretyczne, wizjonerskie w jej czasach koncepcje wykorzystania komputerów)
* [[Claude E. Shannon|Claude Shannon]] (teoretyczne podstawy budowy komputerów – „przekucie” [[Algebra Boole’a|algebry Boole’a]] i współczesnej mu wiedzy o elektronice)
* [[Alan Turing]] (teoretyczne podstawy informatyki, [[maszyna Turinga]] i uniwersalna maszyna Turinga)

Niektóre z historycznych modeli komputerów:
* [[Atanasoff-Berry Computer]] – maszyna do rozwiązywania układów równań algebraicznych liniowych, skonstruowana w roku 1939 przez [[John Vincent Atanasoff|Johna Atanasoffa]] i jego studenta Clifforda Berry’ego.
* [[Z3]] – w pełni automatyczny komputer o zmiennym programie zbudowany przez niemieckiego inżyniera [[Konrad Zuse|Konrada Zuse]] w 1941 roku.
* [[Colossus]] – wyprodukowane przez rząd brytyjski podczas drugiej wojny światowej w liczbie 11 sztuk komputery lampowe, których zadaniem było łamanie szyfrów (zwłaszcza do złamania szyfrów [[maszyna Lorenza|maszyny Lorenza]]).
* [[ENIAC]] – tworzony w latach 1943–1946 elektroniczny komputer, który składał się z 18 tysięcy [[Lampa elektronowa|lamp elektronowych]], 1500 przekaźników, ważył 30 ton i miał wymiary 15 na 9 metrów.

== Polskie komputery ==
* cyfrowe: [[K-202]], [[PRS-4]], [[XYZ]], [[ZAM]], [[UMC]], [[Odra (komputer)|Odra]], [[Mera 300]], [[Mera 400]], [[Poltype]], [[R-32|R32]], [[Mazovia 1016|Mazovia]], [[Meritum (komputer)|Meritum]], [[Elwro 800 Junior]], [[ComPAN 8]]
* [[komputer analogowy|analogowe]]: [[ELWAT]], [[AKAT-1]], [[Analizator Równań Różniczkowych|ARR]]

== Maszyny poprzedzające komputer ==
* [[maszyna do pisania]]
* [[maszyna do księgowania]]
* [[maszyna analityczna]]
* [[dalekopis]]
* [[teleks]]
* [[telegraf]]
* '''maszyny matematyczne:''' [[arytmometr]], [[Kalkulator „Curta”|kalkulator Curta]], [[kalkulator na korbkę]], [[maszyna licząca]], [[maszyna fakturująca]], [[maszyna różnicowa]], [[Sumator (maszyna biurowa)|sumator]], [[suwak logarytmiczny]], [[automat obrachunkowy]], [[maszyna do fakturowania]], [[maszyna kalkulacyjna]], [[pascalina]], [[maszyna Turinga]]

== Zobacz też ==
{{Siostrzane projekty
 |commons   = Computer
 |słownik   = komputer
 |cytaty    = komputer
 |books     = Komputer w praktyce
 |wikiwerek = Introduction to Computers
}}
{{Wikibooks|Podstawowe komponenty komputera|Podstawowe komponenty komputera}}
Podstawowe pojęcia związane z komputerami:
* [[moc obliczeniowa]]
* [[sieć komputerowa]]
* [[oprogramowanie]]
* [[generacja komputera]]
* [[symulacja komputerowa]]

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
<references>
<ref name="ety">{{cytuj stronę |url = http://www.etymonline.com/index.php?term=computer |tytuł = Computer |opublikowany = The Online Etymology Dictionary |język = en |data dostępu = 2014-11-22}}</ref>
</references>

== Linki zewnętrzne ==
<!-- ============================================================ -->
<!-- NIE DODAWAJ WIĘCEJ LINKÓW. WIKIPEDIA NIE JEST ZBIOREM LINKÓW -->
<!-- Jeżeli sądzisz, że Twój link może się przydać, zamiast tutaj -->
<!-- umieść go najpierw na stronie dyskusji tego artykułu.  Linki -->
<!-- umieszczone bez przeprowadzonej weryfikacji zostaną usunięte -->
<!-- ============================================================ -->
* [http://www.aresluna.org/attached/computerhistory/articles/termopile?language=pl Polskie konstrukcje]

{{Części komputera}}
{{Interfejsy komputera}}
{{Pamięci cyfrowe}}
{{Polskie komputery}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Komputery| ]]