Tekst źródłowy strony Kapturnik morski

{{Inne znaczenia|morskiego ssaka|[[Kapturnik (ptak)|Kapturnik]] – gatunek [[ptaki|ptaka]] z rodziny [[kaczkowate|kaczkowatych]] (Anatidae)}}
{{Zwierzę infobox
 |nazwa zwyczajowa       = Kapturnik morski
 |nazwa łacińska         = ''Cystophora cristata''
 |TSN                    = 180657
 |zoolog                 = ([[Johann Christian Polycarp Erxleben|Erxleben]], 1777)
 |okres istnienia        = 
 |grafika                = 2016-klappmützemuseumkoenig.jpg
 |opis grafiki           = 
 |typ                    = [[strunowce]]
 |podtyp                 = [[kręgowce]]
 |gromada                = [[ssaki]]
 |podgromada             = [[żyworodne]]
 |infragromada           = [[łożyskowce]]
 |rząd                   = [[drapieżne]]
 |podrząd                = [[psokształtne]]
 |infrarząd              = [[Arctoidea]]
 |parvordo               = [[płetwonogie]]
 |rodzina                = [[fokowate]]
 |rodzaj                 = ''Cystophora''
 |autor rodzaj           = [[Sven Nilsson (zoolog)|Nilsson]], 1820{{odn|Nilsson|1820|s=382}}
 |gatunek                = kapturnik morski
 |synonimy               = Rodzaju:
* ''Stemmotopus''<ref group="uwaga">''[[Nomen nudum]]''.</ref> {{small|[[John Edward Gray|J.E. Gray]], 1825}}<ref name="gray" />
* ''Stemmatopus'' {{small|[[Frédéric Cuvier|F. Cuvier]], 1826}}<ref name="fcuv" />
* ''Stemmatopis''<ref group="uwaga">Nieuzasadniona poprawka ''Stemmatopus'' {{small|F. Cuvier, 1826}}.</ref> {{small|[[Constantin Wilhelm Lambert Gloger|Gloger]], 1841}}<ref name="glo" />
* ''Stemmatops''<ref group="uwaga">Niepoprawna późniejsza pisownia ''Stemmatopus'' {{small|F. Cuvier, 1826}}.</ref> {{small|[[Jan van der Hoeven|Hoeven]], 1855}}<ref name="hoe" />
* ''Cystophoca''<ref group="uwaga">Niepoprawna późniejsza pisownia ''Cystophora'' {{small|Nilsson, 1820}}.</ref> {{small|[[Emil Brass|Brass]], 1911}}<ref name="bra" />
Gatunku:
* ''Phoca cristata'' {{small|Erxleben, 1777}}<ref name="erx" />
* ''Phoca Cucullata'' {{small|[[Pieter Boddaert|Boddaert]], 1785}}<ref name="bod" />
* ''Cystophora borealis'' {{small|Nilsson, 1820}}{{odn|Nilsson|1820|s=383}}
* ''phoca mitrata'' {{small|[[Anselme Gaëtan Desmarest|Desmarest]], 1820}}<ref name="des" />
* ''Phoca mitrata'' {{small|[[Georges Cuvier|G. Cuvier]], 1823}}<ref name="gcuv" />
* ''Cystophora cristata''<ref group="uwaga">Pierwsze użycie obecnej kombinacji nazw.</ref>: {{small|Nilsson, 1841}}<ref name="nil" />
* ''Phoca isidorei'' {{small|[[René Lesson|Lesson]], 1843}}<ref name="les" />
 |status IUCN            = VU
 |IUCN id                = 6204
 |mapa występowania      = Cystophora cristata habitat.png
 |opis mapy występowania = Kolor czerwony – zasięg występowania, kolor niebieski – tereny rozrodcze
 |wikispecies            = Cystophora cristata
 |commons                = Category:Cystophora cristata
}}
'''Kapturnik morski'''<ref name="miiz" />, kapturnik<ref name="ssaki" /><ref name="kracz" />{{u|a}}, kapturzak<ref name="ssaki" /> (''Cystophora cristata'') – [[gatunek (biologia)|gatunek]] [[drapieżne]]go [[Ssaki morskie|ssaka morskiego]] z [[rodzina (biologia)|rodziny]] [[fokowate|fokowatych]] (Phocidae). Płetwonóg ten zamieszkuje północną część [[Ocean Atlantycki|Oceanu Atlantyckiego]], sezonowo jego zasięg rozciąga się na północ do [[Ocean Arktyczny|Oceanu Arktycznego]] i na południe do [[Morze Północne|Morza Północnego]]. [[Samica|Samice]] osiągają długość do 220 cm i masę ok. 200 kg, [[Samiec|samce]] dorastają do 270 cm przy maksymalnej masie 400 kg. Cechą charakterystyczną zwierzęcia jest jego worek skórny nad nosem i górną częścią głowy u samców („kaptur”), dodatkowo poprzez zamknięcie prawej [[Przegroda nosowa|przegrody nosowej]] osobniki płci męskiej mogą nadymać pęcherz barwy od brązowawej po jaskrawoczerwoną – służy on do [[Toki (ptaki)|popisów godowych]]. [[Futro]] dorosłych osobników jest srebrzystobiałe w nieregularne ciemne plamy, młode mają wierzch ciała ciemnoszaroniebieski, a jego spód kremowobiały. Kapturnik morski odżywia się głównie [[Ryby|rybami]], także i [[Bezkręgowce|bezkręgowcami]]. Po [[Ciąża|ciąży]] trwającej 240–250 dni samica [[Poród|rodzi]] jedno młode; okres karmienia u tego ssaka jest najkrótszy spośród wszystkich przedstawicieli gromady – trwa on, wedle różnych źródeł, tylko 4 dni lub od 5 do 12 dni. Po tym czasie młode zostaje pozostawione same sobie. [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody]] (IUCN) uznaje kapturzaka za [[gatunek narażony]] (VU). Całkowita liczba dorosłych osobników oszacowana jest na 340 000 sztuk, trend populacji nieznany.

== Budowa ==
Samce są dłuższe i cięższe niż samice<ref name="hmw" />. Długość ciała [[samica|samic]] 200–220 cm, [[samiec|samców]] 250–270 cm; masa ciała samic około 200 kg, samców około 300 kg<ref name="hmw" />. [[Noworodek|Noworodki]] osiągają długość około 100 cm i masę 25 kg<ref name="hmw" />. Jednakże specjaliści [[Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa|FAO]] podają, że nowo narodzone foki mierzą od 87 do 115 cm, ważąc od 20 do 30 kg{{r|guide}}, a autorzy artykułu opublikowanego w czasopiśmie „[[Mammalian Species]]” wspominają o 10-kilogramowym noworodku<ref name="ms" />. Wyjątkowo duże samce mogą osiągać masę 400 kg<ref name="hmw" />{{r|smamm}}. [[Futro|Sierść]] dorosłych kapturników jest srebrzystoszara, pokryta nieregularnymi ciemnymi plamami i ciemnymi dolnymi partiami ciała{{r|guide}}. Część twarzowa bardzo ciemna, prawie czarna aż do regionu za oczami{{r|guide}}{{r|smamm}}. Młode, określane w języku angielskim ''bluebacks'', mają grzbiet ciemnoszaroniebieski i kremowobiały spód{{r|guide}}, choć inni opisują ubarwienie młodych osobników jako niebieskie na grzbiecie i srebrzystoszare na brzuchu{{r|smamm}}. Przednie [[Płetwa|płetwy]] są ciemne, podobnie jak tylne. Na tle innych fokowatych kapturniki wyróżniają się największymi [[nozdrza]]mi{{r|adw}}. Nad nosem i górną częścią głowy występuje worek skórny (rodzaj trąby<ref name="ms" />), połączony z jamą nosową, zwierzę może go nadymać. Ssak może zamykać prawą [[Przegroda nosowa|przegrodę nosową]] i wówczas ukazuje na zewnątrz pęcherz o barwie od brązowawej po jaskrawoczerwoną{{r|guide}}. Te dwie cechy (trąba i pęcherz) warunkują [[dymorfizm płciowy]], ponieważ są charakterystyczne wyłącznie dla samców{{r|adw}}. Gdy pęcherz nie jest nadmuchiwany, trąba zwisa nad górną [[Wargi ust|wargą]]. Osobniki płci męskiej wykształcają swe „kaptury” w wieku 4 lat{{r|adw}}.

Gatunek określany jako duża foka{{r|smamm}}, przypominająca swą charakterystyką [[Mirunga|mirungi]] (''Mirounga'')<ref name="ms" />. Osobniki obu płci odznaczają się swą ogólną masywnością, mają wielkie, szerokie oraz krótkie głowy{{r|guide}}. Trąba, wskutek nadymania pęcherza przez samca, może być równa długości głowy{{r|guide}}. Płetwy krótkie, kanciaste i lekko spiczaste, pierwszy palec płetwy długi{{r|guide}}. W skórze tego fokowatego, a szczególnie w płetwach, rozmieszczone są zespolenia [[Tętnica|tętniczo]]-[[Żyła|żylne]], które mogą odgrywać rolę w [[Termoregulacja|termoregulacji]]. W miejscu brwi i pyska znajdują się kępki sztywnych i krótkich [[Włosy czuciowe|włosów czuciowych]] (wibryssów)<ref name="ms" />. U młodych osobników są one ciemnej barwy, u dorosłych okazów pozostają jasne{{r|guide}}. U świeżo narodzonych fok stwierdza się podskórną warstwę tłuszczu grubości 2,5 cm. Warstwa termoizolacyjna utrzymuje się całorocznie, będąc różnej grubości w zależności od pory, kondycji rozrodczej i wieku osobnika; zdaje się, że najgrubsza jest w czasie [[Linienie|linienia]] i rozrodu, lecz tłuszcz zawsze stanowi 25% całej masy zwierzęcia<ref name="ms" />. Temperatura u tychże płetwonogich oscyluje w przedziale od 35,4 °C do 37,6 °C. Stwierdza się 2 sutki; rozwój [[Gruczoł mlekowy|gruczołów mlekowych]] u ''C. cristata'' przebiega na podobnej zasadzie co u innych ssaków<ref name="ms" />. [[Gruczoł potowy|Gruczoły potowe]] i [[Gruczoł łojowy|łojowe]] też obecne<ref name="ms" />. Zdolność do długiego wstrzymywania oddechu pod wodą wiąże się z tolerancją na [[Hipoksja|niedotlenienie]] (hipoksję); badania dowiodły, że dostarczanie [[tlen]]u do [[mózg]]u jest zwiększone dzięki dużemu rozgałęzieniu [[Naczynie włosowate|naczyń włosowatych]]{{r|adw}}.

Znanych jest 5 gatunków, które można pomylić z tym taksonem, a są to: [[fokowąs brodaty]] (''Erignathus barbatus''), [[lodofoka grenlandzka]] (''Pagophilus groenlandicus''), [[foka pospolita]] (''Phoca vitulina''), [[nerpa obrączkowana]] (''Pusa hispida'') i [[szarytka morska]] (''Halichoerus grypus''). Można je rozróżnić na podstawie wzoru futra, kształtu pyska i wielkości{{r|guide}}. Największe ryzyko pomyłki istnieje w przypadku lodofoki grenlandzkiej (w wodzie) i fokowąsa brodatego (na lądzie), ale ta pierwsza jest mniejsza i ma unikatowy wzór na ciele, a ciało fokowąsa jest duże z małą głową, ma też duże skupienia wibryssów utworzonych z włosów zatokowych, przywodzących na myśl brodę{{r|guide}}.

Kapturnik morski ma liczbę [[chromosom]]ów [[Diploid|2n]] = 34; wszystkie chromosomy [[kariotyp]]u są sparowane i łatwo identyfikowane przez ich charakterystyczne wzory prążków<ref name="ms" />. Zmienność genetyczna u tego gatunku pozostaje niska. [[Autosomy]] kapturnika wykazują niewielką ilość c-[[Heterochromatyna|heterochromatyny]], podobnie jest w przypadku innych fokowatych, u których garnitur chromosomowy przyjmuje wzór: 2n = 32<ref name="ms" />. [[Serologia]] nie wykazała różnic w zawartości [[Transferryna|transferyn]] wśród osobników tego gatunku<ref name="ms" />.

[[Wzór zębowy]]: '''I''' '''<math>\tfrac{2}{1}</math>''' '''C''' '''<math>\tfrac{1}{1}</math>''' '''PC''' '''<math>\tfrac{5}{5}</math>''' '''=''' '''30<ref name="ms" />'''{{r|guide}}{{r|adw}}. Formuła [[siekacz]]y jest wyjątkowa – w [[Szczęka|szczęce]] sytuują się dwa siekacze, w połówce [[Żuchwa|żuchwy]] występuje jeden{{r|adw}}. Zęby ogólnie określane są jako małe, rząd zębów jako krótki. Zęby typu ''postcanine'' (oznaczane skrótowcem '''PC''') są guzkowate; jak podawał m.in. [[John Edward Gray]] (1848), 4. i 5. taki ząb jest podwójnie ukorzeniony'''<ref name="ms" />'''. [[Kieł|Kły]] kapturników mają jasne i ciemne pasemka na [[Cement (histologia)|cemencie]], dzięki którym można ustalać wiek osobników{{r|adw}}.

== Systematyka ==
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami [[binominalne nazewnictwo gatunków|nazewnictwa binominalnego]] opisał w 1777 roku niemiecki [[historia naturalna|przyrodnik]] [[Johann Christian Polycarp Erxleben]], nadając mu nazwę ''Phoca cristata''<ref name="erx" />. [[Miejsce typowe]] to południowa [[Grenlandia]] i [[Nowa Fundlandia]]<ref name="msw" />. [[Holotyp]] fizycznie nie istnieje<ref name="sche" />; Erxleben oparł swój opis na tekstach innych autorów – „Klamüts” [[Hans Egede|Hansa Egede’a]] z 1741 roku<ref name="ege" />, „Seal with a Cawl” Henry’ego Ellisa z 1748 roku<ref name="ell" />, „Neitsersoak” [[David Cranz|Davida Cranza]] z 1765 roku<ref name="cra" />, „Hooded seal” [[Thomas Pennant|Thomasa Pennanta]] z 1771 roku<ref name="pen" /> i „Klappmütze” [[Johann Christian Daniel von Schreber|Johanna Christiana Daniela von Schrebera]] z 1776 roku<ref name="sch" />. Jedyny przedstawiciel rodzaju '''kapturnik'''<ref name="miiz" />, który nazwał w 1820 roku szwedzki zoolog [[Sven Nilsson (zoolog)|Sven Nilsson]]{{odn|Nilsson|1820|s=382}}.

Często rozpoznawane są trzy różne stada rozrodcze ''C. cristata'', ale analizy molekularne i morfologiczne sugerują jedną populację [[Panmiksja|panmiksyjną]]<ref name="icmw" />. Autorzy ''Illustrated Checklist of the Mammals of the World'' nie rozpoznają [[podgatunek|podgatunków]] ([[gatunek monotypowy]])<ref name="icmw" />.

=== Kladogram ===
Fragment [[kladogram]]u rodziny Phocidae z wyróżnieniem ''Cystophora cristata'' na podstawie analiz Scheela i współpracowników (2014)<ref name="sch&inni" />:
{{Klad
|1 = ''[[fokowąs brodaty|Erignathus barbatus]]''
|2 =
|2.1 = '''''Cystophora cristata'''''
|2.2 =
|2.2.1 =
|2.2.1.1 = ''[[kajgulik pręgowany|Histriophoca fasciata]]''
|2.2.1.2 = ''[[lodofoka grenlandzka|Pagophilus groenlandicus]]''
|2.2.2 =
|2.2.2.1 = ''[[szarytka morska|Halichoerus grypus]]''
|2.2.2.2 =
|2.2.2.2.1 = ''[[foka|Phoca]]''
|2.2.2.2.2 = ''[[nerpa|Pusa]]''
}}

=== Etymologia ===
* ''Cystophora'': {{gr.|κυστη}} ''kustē'' „pęcherz”; -φορος ''-phoros'' „noszący”, od  φερω ''pherō'' „nosić, dźwigać”{{odn|Palmer|1904|s=[{{Google Books|ApMeAQAAIAAJ|strony=214|link=tak}} 214]}}.
* ''Stemmatopus'': gr. στεμμα ''stemma'', στεμματος ''stemmatos'' „wieniec, korona”; πους ''pous'', ποδος ''podos'' „stopa”{{odn|Palmer|1904|s=[{{Google Books|ApMeAQAAIAAJ|strony=644|link=tak}} 644]}}.
* ''cristata'': {{łac.|cristatus}} „czubaty”, od ''crista'' „czub, pióropusz”<ref>{{The Key to Scientific Names|nazwa=cristata|data dostępu=2022-08-17}}</ref>.

== Rozmieszczenie geograficzne ==
Kapturnik morski występuje w północnym [[Ocean Atlantycki|Oceanie Atlantyckim]] na dużych szerokościach geograficznych, od północno-wschodniej [[Kanada|Kanady]] ([[Cieśnina Davisa]] na południe do [[Zatoka Świętego Wawrzyńca|Zatoki Świętego Wawrzyńca]]) po [[Grenlandia|Grenlandię]], [[Islandia|Islandię]], [[Jan Mayen]] i [[Svalbard]]; sezonowo jego zasięg rozciąga się na północ do [[Ocean Arktyczny|Oceanu Arktycznego]] i na południe do [[Morze Północne|Morza Północnego]]<ref name="icmw" />.

Gatunek występuje sympatrycznie wraz z lodofoką grenlandzką i wykazuje nawet podobną trasę [[Wędrówki zwierząt|wędrówek]], co może być związane z [[Paralelizm ewolucyjny|paralelizmem ewolucyjnym]]. Mimo to oba gatunki nie konkurują ze sobą – różnią się swoją biologią<ref name="ms" />.

Znany jest skąpy [[Skamieniałości|materiał kopalny]] przypisany do ''C. cristata''. Van Benden (1876) opisał znalezione w okolicach [[Antwerpia|Antwerpii]] [[Pliocen|plioceńskie]] skamieliny pod nazwą ''Mesotaria ambigua''<ref group="uwaga">Obecnie uznawany za synonim ''[[Callophoca]]''.</ref>, dodatkowo przypuścił pokrewieństwo nowo ukutego gatunku z kapturnikiem morskim<ref name="ms" />. Zaś Ray (1983) wspomniał o 3 znaleziskach z [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]]; pierwsze obejmuje ząb, drugie jest reprezentowane przez 2 [[Łopatka|łopatki]], dwie [[Kość ramienna|kości ramienne]], a także kilka innych kości – znalezisko zostało zaakceptowane przez Raya jako należące do ''C. cristata'', natomiast trzecia skamieniałość to fragment młodej [[Kość piszczelowa|kości piszczelowej]], która według konkluzji Raya należy do foki pospolitej<ref name="ms" />.

== Ekologia ==
[[Plik:Hooded-seal-clipart.svg|lewo|mały|Ilustracja przedstawiająca samca z nadymanym pęcherzem]]
Gatunek ten związany jest z [[Pak lodowy|dryfującym lodem]]{{r|adw}} (m.in. rodzi na nim młode).

Większość życia spędza na otwartym morzu i rzadko obserwuje się u niego ''[[hauling-out]]''<ref name="iucn" />. Kapturniki nurkują przeważnie na głębokość 100–600 metrów, ale stwierdzono także zejścia na głębokość 1000 metrów<ref name="iucn" />{{r|smamm}}. Pozostają pod wodą od 5 do 25 minut<ref name="iucn" />, inne publikacje (ADW) wspominają o maksymalnie 30 minutach nurkowania{{r|adw}}, a najdłuższe zanurzenie według [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|IUCN]] trwało godzinę<ref name="iucn" />.

Z reguły prowadzą odosobnione życie, grupują się jedynie na czas linienia i rozrodu<ref name="iucn" />. Zaobserwowano także kohorty samic i młodych spoczywających na lodzie w lecie, choć przyczyna takiego zachowania pozostaje nieznana. Być może jest to powiązane z koncentracją pokarmu na danym terenie<ref name="iucn" />. W związku z samotniczym trybem życia nie stwierdzono konkurencji o [[Terytorium (biologia)|terytorium]] ani walk o pozycję w hierarchii{{r|adw}}.

Kapturnik jest gatunkiem migrującym. Wiosną fokowate te gromadzą się w Zatoce Św. Wawrzyńca, Cieśninie Davisa i ''West Ice'', podczas gdy w lato kierują się do północno- i południowo-wschodnich wybrzeży Grenlandii{{r|adw}}. Były obserwowane także poza typowym zasięgiem występowania – u wybrzeży [[Floryda|Florydy]], [[Karaiby|Karaibów]]<ref name="iucn" />, [[Wyspy Kanaryjskie|Wysp Kanaryjskich]]<ref name="iucn" />, [[Portugalia|Portugalii]] oraz [[Holandia|Holandii]]{{r|H}}. Odnotowano jedną samicę w pobliżu [[San Diego]] w [[Kalifornia|Kalifornii]], po zachodniej stronie kontynentu{{r|guide}}. Foki te są coraz powszechniejsze na [[Sable Island]] należącej do Kanady oraz wzdłuż wybrzeża [[Nowa Anglia|Nowej Anglii]] i w rejonie [[Rzeka Świętego Wawrzyńca|rzeki Świętego Wawrzyńca]], szczególnie w latach występowania silnej fragmentacji morskiej pokrywy lodowej<ref name="iucn" />.

Kapturniki morskie są zdolne do wydawania dobrze słyszalnych na lądzie ryków{{r|adw}}. Ważną rolę odgrywają także dźwięki wytwarzane za pomocną przydatków głowowych –  wydawane za ich pomocą wokalizacje o [[Częstotliwość|częstotliwości]] od 6 do 500 Hz są słyszalne na lądzie i w wodzie{{r|adw}}. Przypominają głośne gwizdy, wydawane poprzez pionowe potrząsanie kapturem{{r|adw}} i pęcherzem{{r|guide}}. Odgłosy te służą do wabienia samic{{r|adw}}, ale towarzyszą też mającemu na celu odstraszenie konkurentów nadymaniu worka skórnego. Samica odważnie broni swojego szczenięcia przed innymi fokowatymi oraz ludźmi; samce nie chronią potomstwa, jednak mogą przejawiać agresję wobec intruzów – jak wielokrotnie wspominali [[Myśliwy|łowcy]] fok, mieli oni trudności w ich zabiciu<ref name="ms" />.

Szacowana maksymalna długość życia tego fokowatego wynosi 35 lat{{r|adw}} (IUCN podaje 25–30 lat<ref name="iucn" />). Samce żyją krócej od samic, tak jak jest to spotykane u wielu innych zwierząt, u których występuje dymorfizm płciowy. [[Umieralność|Wskaźnik umieralności]] w dorosłej populacji wynosi od 7 do 15% na rok{{r|adw}}.

Pokarmem kapturnika są głównie{{r|adw}} [[ryby]] oraz [[bezkręgowce]]. Wśród ofiar tego zwierzęcia wymienia się [[Karmazyn (ryba)|karmazyny]], takie jak [[karmazyn atlantycki]] (''Sebastes norvegicus''){{r|FB2}}, [[gromadnik]]i (''Mallotus villosus''), [[Śledź oceaniczny|śledzie]], [[Halibut czarny|halibuty czarne]] (''Reinhardtius hippoglossoides''), [[Flądra|flądry]], [[dorszowate]], takie jak [[sajka]] (''Boreogadus saida'') czy [[dorsz atlantycki]] (''Gadus morhua''), [[dobijakowate]], a wśród [[Bezkręgowce|bezkręgowców]] takie jak ''[[Gonatus fabricii]]'', [[ośmiornice]] (Octopoda), [[obunogi]] z rodzaju ''[[Themisto (skorupiaki)|Themisto]]'' (syn. ''Parathemisto'') oraz [[krewetki]] (Caridea)<ref name="iucn" />{{r|adw}}. Wedle badań jesienią fokowate te odżywiają się w dużej mierze [[Kałamarnice|kałamarnicami]] (Teuthida), by w lecie zmienić główny składnik diety na ryby, w szczególności sajkę{{r|adw}}. Ponadto [[zakwit]] [[Glony|glonów]] oraz [[fitoplankton]]u stanowi źródło aminokwasów; algi i fitoplankton są pokarmem dla roślinożerców, którzy z kolei są posiłkiem dla kapturników, będących na końcu [[Łańcuch pokarmowy|łańcucha pokarmowego]]. [[Tłuszcze]] dostają się ostatecznie do ich organizmu, odkładając się w warstwie podskórnej – są one następnie wykorzystywane w okresie linienia i godów, kiedy to ''C. cristata'' nie szukają pokarmu{{r|adw}}. Wedle nowych badań samce preferują poszukiwać pokarmu tam, gdzie [[Dno oceaniczne|dno]] ma złożoną rzeźbę, a samice koczują blisko [[Szelf kontynentalny|szelfu kontynentalnego]], zatem istnieją różnice w preferencji środowiskowej między płciami<ref name="iucn" />.

W czasach współczesnych głównym wrogiem kapturnika morskiego jest [[człowiek rozumny]]<ref name="ms" />, który poluje na niego w celu pozyskania tłuszczu i [[Skóra (surowiec)|skór]]{{r|adw}}. Wśród innych drapieżników wymienia się [[Niedźwiedź polarny|niedźwiedzia polarnego]] (''Ursus maritimus''), [[Rekin polarny|rekina polarnego]] (''Somniosus microcephalus'') i [[Orka oceaniczna|orkę oceaniczną]] (''Orcinus orca'')<ref name="ms" /><ref name="iucn" />{{r|adw}}. Niedźwiedź polarny preferuje inne gatunki fokowatych, takie jak fokowąs brodaty czy lodofoka grenlandzka, ale czasem potrafi upolować kapturniki, które widoczne na lodzie w czasie godów są łatwym łupem{{r|adw}}, natomiast rekin polarny poluje na młode i okaleczone osobniki, koczując w pobliżu miejsc linienia tych ssaków<ref name="ms" />.
[[Plik:Phoque capuchon.jpg|mały|Młody osobnik]]
O ile młode pozostają wolne od [[Pasożytnictwo|pasożytów]], o tyle osobniki nie odżywiające się mlekiem są podatne na ich ataki<ref name="ms" />. Znanym pasożytem tego zwierzęcia jest [[Nicienie|nicień]] ''[[Dipetalonema spirocauda]]''. Powoduje on śmierć kapturników morskich<ref name="ms" /> i skraca ogólną długość ich życia{{r|adw}}. Zaś u osobników hodowanych w niewoli śmierć spowodowały choroby zębów i [[gruźlica]], a jeden okaz zmarł wskutek [[Sepsa|sepsy]] wywołanej [[Zapalenie płuc|zapaleniem płuc]]<ref name="ms" />.

Sezon rozrodczy trwa od kwietnia do czerwca{{r|adw}}. Samice zdolne są do rozrodu w wieku od 2 do 9 lat. Średnio w wieku 5 lat [[poród|rodzą]] swoje pierwsze młode; samce są dojrzałe płciowo w wieku od 4 do 6 lat, ale zaczynają się rozmnażać znacznie później. Występuje [[poligynia]]{{r|adw}}, chociaż dawniej sugerowano [[Monogamia (biologia)|monogamię]]<ref name="ms" />. Na czas godów samice spoczywają na lodzie w grupach, z przerwami 50 m. Jednocześnie osobniki płci żeńskiej są strzeżone przez jednego bądź dwa samce. Toczą one zacięte walki, w czasie których mogą zadawać sobie rany{{r|guide}}. [[Kopulacja|Parzenie się]] następuje w wodzie{{r|guide}}<ref name="iucn" />. [[Ciąża]] trwa 240–250 dni; w czasie niej [[płód]] przebywający w [[Macica|macicy]] całkowicie pozbywa się [[Lanugo|lanuga]]{{r|adw}}. Nie stwierdzono w przypadku tego gatunku [[Ciąża bliźniacza|ciąży bliźniaczej]]<ref name="ms" />. Młode [[Poród|rodzi się]] w okresie wiosny, kiedy to [[Pak lodowy|lód pakowy]] już zaczyna się kruszyć<ref name="iucn" />. Rozsiane trójkąty samców, samic i młodych określane są jako rodziny<ref name="ms" />. Samce czuwają nad młodym i jego matką, po czym ponownie mogą się połączyć w pary z samicą, o ile ich zaloty zostaną zaakceptowane<ref name="iucn" />. Okres karmienia u tego gatunku trwa najkrócej spośród wszystkich ssaków – część źródeł podaje, że tylko 4 dni{{r|guide}}<ref name="iucn" />, część mówi o przedziale od 5 do 12 dni{{r|adw}}. [[Mleko]] tego płetwonogiego jest bardzo odżywcze, zawierając od 40 do 65% tłuszczu<ref name="ms" /> (inne publikacje mówią o 60–70%{{r|adw}}), co pozwala zwiększyć masę dwukrotnie przez potomka w krótkim czasie okresu karmienia<ref name="iucn" />. Młodziki stają się niezależne i pozostawione same sobie natychmiast po odsadzeniu{{r|adw}}.

== Status i zagrożenia ==
[[Plik:No-nb bldsa 7b020.jpg|mały|Fridtjof Nansen pozorujący pozycję defensywną podczas ataku na kapturnika. Ilustracja została wykorzystana w jego książce.]]
W [[Czerwona księga gatunków zagrożonych|Czerwonej księdze gatunków zagrożonych]] [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów]] (IUCN) gatunek został zaliczony do kategorii VU ({{ang.|vulnerable}} „[[gatunek narażony]]”)<ref name="iucn" />. Liczebność dorosłych osobników jest trudna do oszacowania, ale IUCN mówi o 340 000 osobników<ref name="iucn" />. Określana jest jako względnie duża. Wprawdzie przeprowadzono spisy kapturników na północnym Atlantyku i w okolicach ''West Ice'', ale w związku z tym, że nie zbadano populacji z okolic Grenlandii i Kanady, oszacowane 675 000 nie może być uznawane wedle tej bazy danych za wiarygodny wynik<ref name="iucn" />. Przeprowadzano również zliczenia młodych u wód kanadyjskich, które wykazały wzrost populacji; populacja zwiększyła się w latach 80. i 90. XX wieku, ale tempo jej wzrostu zaczęło maleć, a od 2005 roku przestano podejmować się tam jakichkolwiek badań. Trend całkowitej populacji pozostaje nieznany, lecz uznaje się, że liczba osobników z populacji spada<ref name="iucn" />.

Jednym z zagrożeń dla kapturnika morskiego jest działalność człowieka. Ludzie od czasów [[Prehistoria|prehistorycznych]] polowali na arktyczne płetwonogie, w tym kapturniki{{r|guide}}, na terenach ''West Ice'' praktykuje się to od wieków<ref name="iucn" />. Obecnie na ''C. cristata'' polują rodzimi ludzie z terenów Grenlandii w celu pozyskania [[Mięso|mięsa]] dla siebie oraz [[Pies domowy|psów]], a także dla skór{{r|adw}}{{r|guide}}. W XIX i XX wieku polowano na niego komercyjnie; połowy często były łączone z polowaniami na lodofoki grenlandzkie oraz rekiny polarne – na terenach [[Norwegia|Norwegii]], [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich]] (dokładnie [[Rosja|Rosji]]), Kanady i Grenlandii brano udział w polowaniach<ref name="iucn" />. Dawniej, m.in. w czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]]<ref name="iucn" />, prowadzono komercyjne polowania w celu pozyskania cennego futra młodych, określanego jako luksusowe, oraz [[tran]]u{{r|guide}}. Często razem z młodymi ginęły samice, które broniły swojego potomstwa, jednak w końcu zabroniono zabijać matek<ref name="iucn" />. Po wojnie liczba polowań wzrosła do poziomu populacji, kiedy to powinna uznana zostać za [[Gatunek zagrożony|zagrożoną]]{{r|adw}}, toteż w 1958 roku wprowadzono ograniczenia połowu. Obecnie foki te poławia się u wód Grenlandii w liczbie kilku tysięcy na rok, co uznawane jest za odpowiedni poziom<ref name="iucn" />. Wprowadzono też zakazy polowań, m.in. na terenie Zatoki Św. Wawrzyńca, zabroniono również [[import]]owania produktów wykonanych z tych zwierząt{{r|adw}}.

Co roku nieznana liczba osobników ginie w [[Sieć rybacka|sieciach rybackich]]{{r|guide}}. [[Przyłów]] stwierdza się w przybrzeżnych sieciach u wód [[Stany Zjednoczone|USA]], we włokach u wybrzeży Norwegii i [[Nowa Fundlandia|Nowej Fundlandii]] oraz w grenlandzkich pławnicach przeznaczonych do połowu [[Łososiowate|łososi]]<ref name="iucn" />. Konkurencja o pokarm z innymi drapieżnikami i z komercyjnymi połowami może ograniczyć wzrost populacji i jej spadek. Liczebność populacji karmazynów wskutek [[Przełowienie|nadmiernej eksploatacji]] zasobów ich populacji jest także czynnikiem zmniejszającym populację kapturników, zważając na fakt, że karmazyny pozostają jedną z ulubionych ofiar tego płetwonogiego; w wodach Mórz Norweskiego i Barentsa zakazane są połowy poszczególnych gatunków ryb (tj. karmazynów) i młodych osobników w celu rekonwalescencji populacji<ref name="iucn" />.

Wiadomo, że gatunek jest podatny na zakażenia [[Wirus odry|wirusem odry]] (''Morbillivirus''), ale populacja najprawdopodobniej nie ucierpiała wskutek [[Epizootia|epizootii]] wirusa foczej nosówki (PDV – ''Phocine distemper virus'') obecnej w latach 1998–2002, tak jak było to w przypadku foki pospolitej<ref name="iucn" />.

== Uwagi ==
{{Uwagi|
<ref name="a">Nazwa ''kapturnik'' używana jest również w odniesieniu do rodzaju ''Cystophora''.</ref>
}}

== Przypisy ==
<references responsive="">
<ref name="gray">{{cytuj pismo |autor = J.E. Gray|tytuł = An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/2531528 |czasopismo = Annals of Philosophy| wolumin = 10|oznaczenie = New Series|strony = 340 |rok = 1825|język = en}}</ref>
<ref name="fcuv">{{cytuj książkę| autor = | tytuł = Dictionnaire des sciences naturelles, dans lequel on traite méthodiquement des différens êtres de la nature, considérés soit en eux-mêmes, d’après l’état actuel de nos connoissances, soit relativement à l’utilité qu’en peuvent retirer la médecine, l’agriculture, le commerce et les artes. Suivi d’une biographie des plus célèbres naturalistes |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/25305230| autor r = F. Cuvier| rozdział = Phoque. (Mamm.)| adres rozdziału = https://www.biodiversitylibrary.org/page/25305784|rok = 1826|wydawca = F. G. Levrault & Le Normant|miejsce = Strasbourg & Paris| tom = 39|strony = 551|język = fr}}</ref>
<ref name="glo">{{cytuj książkę| autor = C.W.L. Gloger| tytuł = Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/13515473|rok = 1842|wydawca = A. Schulz|miejsce = [[Wrocław|Breslau]] |strony = |język = de}}</ref>
<ref name="hoe">{{cytuj książkę| autor = J. van der Hoeven| tytuł = Handboek der dierkunde|url = {{Google Books|3T5wcVF8mKAC|strony=992|link=tak}}| rok = 1855|wydawca = J. C. A. Sulpke|miejsce = Amsterdam |strony = 992|język = la nl}}</ref>
<ref name="bra">{{cytuj książkę| autor = E. Brass | tytuł = Aus dem Reiche der Pelz |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/14911588| rok = 1911|wydawca = Neue Pelzwaren-Zeitung|miejsce = Berlin|wydanie = |isbn = |strony = 668|język = en}}</ref>
<ref name="erx">{{cytuj książkę| autor = J.Ch.P. Erxleben| tytuł = Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cvm synonymia et historia animalivm: Classis I. Mammalia|url = https://biodiversitylibrary.org/page/15873387|rok = 1777|wydawca = Impensis Weygandianis|miejsce = [[Lipsk|Lipsiae]] |strony = 590|język = la}}</ref>
<ref name="bod">{{cytuj książkę| autor = P. Boddaert| tytuł = Elenchus animalium, volumen I: sistens quadrupedia huc usque nota, eorumque varietates: ad ductum naturae, quantum fieri potuit disposita|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/28230134|rok = 1784|wydawca = Apud C.R. Hake|miejsce = Roterodami |strony = 170|język = la}}</ref>
<ref name="des">{{cytuj książkę| autor = A.G. Desmarest| tytuł = Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/39524005|rok = 1820 |wydawca = Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire|miejsce = Paris|seria = Encyclopédie méthodique|część = 1|strony = 241 (przypis)|język = fr}}</ref>
<ref name="gcuv">{{cytuj książkę| autor = G. Cuvier| tytuł = Recherches sur les ossemens fossiles, où l’on rétablit les caractères de plusieurs animaux dont les révolutions du globe ont détruit les espèces |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/52149151| rok = 1823|wydawca = chez G. Dufour et E. d’Ocagne|miejsce = Paris et Amsterdam|tom = 4|część = 1|strony = 210|język = fr}}</ref>
<ref name="nil">{{cytuj pismo |autor = S. Nilsson|tytuł = Utkast till en systematisk indelning af Phocacéerna|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/34530092|czasopismo = Kongliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar | wolumin = För år 1837| strony = 240|rok = 1838| język = sv}}</ref>
<ref name="les">{{cytuj pismo |autor = R.-P. Lesson|tytuł = Nouvelle espèce de phoque (phoca Isidorei}|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/47080588|czasopismo = L’Écho du monde savant et l’Hermès: journal analytique des nouvelles et des cours scientifiques | wolumin = 10|numer = 2|strony = 228|rok = 1843 |język = fr}}</ref>
<ref name="iucn">{{IUCN |id = 6204 |nazwa = Cystophora cristata |autor = K.M. Kovacs |iucn rok = 2016 |wersja = 2022-1 |data dostępu = 2022-08-17}}</ref>
<ref name="miiz">Nazwy zwyczajowe za: {{Cytuj książkę | autor = W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 153| język = pl en}}</ref>
<ref name="ssaki">{{cytuj książkę |autor = K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych| wydanie = IV| tytuł = Ssaki|wydawca = Wiedza Powszechna| seria = Mały słownik zoologiczny | miejsce = Warszawa| rok = 1991| strony = 126|isbn = 83-214-0637-8}}</ref>
<ref name="kracz">{{cytuj książkę|nazwisko=Kraczkiewicz|imię=Z.|tytuł=SSAKI|wydawca=Polskie Towarzystwo Zoologiczne – Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych|miejsce=Wrocław|data=1968|seria=''Polskie nazewnictwo zoologiczne''|strony=81}}</ref>
<ref name="icmw">{{cytuj książkę| autor = C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest| tytuł = Illustrated Checklist of the Mammals of the World|url = https://www.lynxeds.com/product/illustrated-checklist-of-the-mammals-of-the-world/| rok = 2020|wydawca = Lynx Edicions|miejsce = Barcelona|część = 2|tytuł części = Eulipotyphla to Carnivora|isbn = 978-84-16728-35-0|strony = 444|język = en}}</ref>
<ref name="msw">{{cytuj stronę|autor = D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy)|url = https://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?id=14001030|tytuł = Species ''Cystophora cristata'' |opublikowany = Johns Hopkins University Press |praca = Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) |rok = 2005 | data dostępu = 2022-08-17}}</ref>
<ref name="hmw">{{Cytuj książkę | autor = D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy)| tytuł = Handbook of the Mammals of the World | url = https://www.lynxeds.com/product/handbook-of-the-mammals-of-the-world-volume-4/|autor r = B. Stewart| rozdział = Family Phocidae (Earless Seals)| część = 4 | tytuł części = Sea Mammals| wydawca = Lynx Edicions | miejsce = Barcelona | strony = 175–176 | isbn = 978-84-96553-93-4 | rok = 2014 | język = en}}</ref>
<ref name="ms">{{cytuj pismo|autor=K.M. Kovacs & D.M. Lavigne|tytuł=Cystophora cristata|url=|czasopismo=[[Mammalian Species]]|wolumin=258|strony=1-9|rok=1986|doi=10.2307/3503888|język=en}}</ref>
<ref name="adw">{{Cytuj |autor = Samantha Salman |tytuł = ADW: Cystophora cristata (Hooded seal) |data dostępu = 15.01.2024 |praca = ADW: Animal Diversity Web |url = https://animaldiversity.org/accounts/Cystophora_cristata/ |język = en}}</ref>
<ref name="guide">{{cytuj książkę |nazwisko = Jefferson |imię = Thomas A. |nazwisko2 = Leatherwood|imię2 = Stephen |nazwisko3 = Webber |imię3 = Marc A. |tytuł=FAO Species Indentification Guide: Marine Mammals of the World |url = ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/009/t0725e/t0725e31.pdf |wydawca=FAO i UNEP |miejsce=Rzym |data=1993 |strony=276-277 |isbn=92-5-103292-0}}</ref>
<ref name="FB2">{{Cytuj |redaktor = Froese, Rainer and Pauly, Daniel |tytuł = Organisms preying on Sebastes norvegicus |data dostępu = 28.07.2023 |praca = [[FishBase]] |url = https://www.fishbase.se/TrophicEco/PredatorList.php?ID=501&GenusName=Sebastes&SpeciesName=norvegicus |język = en}}</ref>
<ref name="H">{{Cytuj |autor = Philip Hoare |tytuł = Rare hooded seal pup born in Netherlands moved away from humans |czasopismo = [[The Guardian]] |data = 2023 |data dostępu = 16.01.2024 |url = https://www.theguardian.com/world/2023/apr/05/rare-hooded-seal-pup-born-in-netherlands-moved-away-from-humans |język = en}}</ref>
<ref name="smamm">{{Cytuj |autor = Kit M. Kovacs |rozdział = Hooded Seal: Cystophora cristata |tytuł = Encyclopedia of Marine Mammals |data = 2009 |wydanie = 2 |wydawca = Academic Press |s = 569-573 |doi = 10.1016/B978-0-12-373553-9.00132-2 |język = en}}</ref>
<ref name="sch&inni">{{cytuj pismo | autor = D.M. Scheel, G.J. Slater, S-O. Kolokotronis, C.W. Potter, D.S. Rotstein, K. Tsangaras, A.D. Greenwood & K.M. Helgen |tytuł = Biogeography and taxonomy of extinct and endangered monk seals illuminated by ancient DNA and skull morphology|url = |czasopismo = ZooKeys| wolumin = 49|wydanie = |strony = 14|rok = 2014|doi = 10.3897/zookeys.409.6244|język = en}}</ref>
<ref name="sche">{{cytuj książkę| imię = V.B. | nazwisko = Scheffer| tytuł = Seals, Sea Lions, and Walruses. A Review of the Pinnipedia|url = | rok = 1958|wydawca = Stanford University Press|miejsce = Stanford|strony = 126| język = en}}</ref>
<ref name="ege">{{cytuj książkę| autor = H.N. Egede| tytuł = Det gamle Grønlands nye perlustration: eller Naturel-historie, og beskrivelse over det gamle Grønlands situation, luft, temperament og beskaffenhed|url = {{Google Books|OLgOAAAAQAAJ|strony=46|link=tak}}|rok = 1741|wydawca = Trykt hos J. C. Groth|miejsce = København |strony = 46|język = da}}</ref>
<ref name="ell">{{cytuj książkę| autor = H. Ellis| tytuł = A voyage to Hudson’s Bay, by the Dobbs Galley and California, in the Years 1746 and 1747, for Discovering a North West Passage; with an Accurate Survey of the Coast, and a Short Natural History of the Country. Together with a Fair View of the Facts and Arguments from Which the Future Finding of Such a Passage Is Rendered Probable. To Which Is Prefixed, an Historical Account of the Attempts Hitherto Made for the finding a Passage That Way to the East Indies|url = {{Google Books|Id9hAAAAcAAJ|strona=134|link=tak}}| rok = 1748|wydawca = H. Whitridge|miejsce = London |strony = 134|język = en}}</ref>
<ref name="cra">{{cytuj książkę| autor = D. Crainz | tytuł = Historie von Grönland enthaltend die Beschreibung des Landes und der Einwohner &c. insbesondere die Geschichte der dortigen Mission der Evangelischen Brüder zu Neu-Herrnhut und Lichtenfels|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/47171497 | rok = 1765|wydawca = bey Heinrich Detlef Ebers|miejsce = Barby|strony = 164|język = de}}</ref>
<ref name="pen">{{cytuj książkę| autor = T. Pennant| tytuł = Synopsis of quadrupeds|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/56916759| rok = 1771|wydawca = Printed by J. Monk|miejsce = Chester |strony = 362|język = en}}</ref>
<ref name="sch">{{cytuj książkę| autor = J.Ch.D. von Schreber| tytuł = Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/42529027|rok = 1778|wydawca = Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes| miejsce = Erlangen | strony = 317|język = de}}</ref>
</references>

== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę| imię = S. | nazwisko = Nilsson| tytuł = Skandinavisk Fauna en Handbok for Jagare och Zoologer|url = | rok = 1820|wydawca = Trycki uti Bolingska Boktryckeriet|miejsce = Lund | część = 1 |tytuł części = Daggande djuren |strony = 1–419|odn = tak|język = sv}}
* {{cytuj pismo| odn = tak | imię = T.S. | nazwisko = Palmer| autor link = Theodore Sherman Palmer|tytuł = Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals|url = {{Google Books|ApMeAQAAIAAJ|strony=1|link=tak}}|rok = 1904|czasopismo = North American Fauna| wolumin = 23 | strony = 1–984 |język = en}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Fokowate]]
[[Kategoria:Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1777 roku]]