Tekst źródłowy strony Heurystyki podejmowania decyzji

'''Heurystyki podejmowania decyzji''' – uproszczone strategie, które ignorują część dostępnych informacji, w celu szybszego [[Podejmowanie decyzji|podjęcia decyzji]] i znalezienia rozwiązania dla złożonych problemów<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Gerd Gigerenzer, Wolfgang Gaissmaier |tytuł = Heuristic Decision Making |czasopismo = Annual Review of Psychology |data = 2011-01-10 |data dostępu = 2022-01-22 |issn = 0066-4308 |wolumin = 62 |numer = 1 |s = 451–482 |doi = 10.1146/annurev-psych-120709-145346 |url = https://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev-psych-120709-145346 |język = en}}</ref>.

Pominięcie części informacji i uproszczenie procesu decyzyjnego nie zawsze musi wiązać się z mniejszą poprawnością znalezionego rozwiązania<ref>{{Cytuj |autor = Gerd Gigerenzer, Henry Brighton |tytuł = Homo heuristicus: why biased minds make better inferences |czasopismo = Topics in Cognitive Science |data = 2009-01 |data dostępu = 2022-01-22 |issn = 1756-8765 |wolumin = 1 |numer = 1 |s = 107–143 |doi = 10.1111/j.1756-8765.2008.01006.x |pmid = 25164802}}</ref>. Celem heurystyk jest znalezienie rozwiązania, które jest najlepsze w danej chwili, przy ograniczonym dostępnie do informacji. Znalezione rozwiązanie nie zawsze musi być najlepsze, ani nawet poprawne<ref>{{Cytuj |autor = R. W. Scholz |tytuł = Decision Making under Uncertainty: Cognitive Decision Research, Social Interaction, Development and Epistemology |data = 1983-11-01 |data dostępu = 2022-01-23 |isbn = 978-0-08-086670-3 |wydawca = Elsevier |url = https://books.google.pl/books?id=My4zYGxmnqUC&q=what+is+uncertainty+in+decison+making#v=snippet&q=what%20is%20uncertainty%20in%20decison%20making&f=false |język = en}}</ref>. Heurystyki są wykorzystywane zarówno przez ludzi, jak i zwierzęta<ref>{{Cytuj |autor = Barnaby Marsh |tytuł = Do Animals Use Heuristics? |czasopismo = Journal of Bioeconomics |data = 2002-01-01 |data dostępu = 2022-01-22 |issn = 1573-6989 |wolumin = 4 |numer = 1 |s = 49–56 |doi = 10.1023/A:1020655022163 |język = en}}</ref>.
{{Spis treści}}

== Przykłady heurystyk ==
=== Reguła satysfakcji Simona ===
{{Osobny artykuł|Reguła satysfakcji}}
[[Reguła satysfakcji]] [[Herbert Simon|Simona]] jest wykorzystywana w sytuacjach, w których należy dokonać wyboru jednej z wielu alternatyw<ref>{{Cytuj |autor = Herbert A. Simon |tytuł = A Behavioral Model of Rational Choice |czasopismo = The Quarterly Journal of Economics |data = 1955 |data dostępu = 2022-01-22 |issn = 0033-5533 |wolumin = 69 |numer = 1 |s = 99–118 |doi = 10.2307/1884852 |jstor = 1884852}}</ref>. Z pomocą wcześniejszych doświadczeń tworzone są [[konstrukt]]y oczekiwań, dotyczące możliwych do osiągnięcia rozwiązań. Przeszukujemy zbiór alternatyw aż nie znajdziemy pierwszej, która spełnia nasze oczekiwania. W ten sposób nie musimy przeszukiwać potencjalnie nieskończonego zbioru rozwiązań<ref>{{Cytuj |autor = Herbert A. Simon |tytuł = Invariants of Human Behavior |czasopismo = Annual Review of Psychology |data = 1990-01-01 |data dostępu = 2022-01-22 |issn = 0066-4308 |wolumin = 41 |numer = 1 |s = 1–20 |doi = 10.1146/annurev.ps.41.020190.000245 |url = https://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev.ps.41.020190.000245}}</ref>.

Heurystyka ta jest używana chociażby przez sprzedawców samochodów w celu wyceny używanych samochodów BMW.<ref>{{Cytuj |autor = Florian M. Artinger, Gerd Gigerenzer |tytuł = Heuristic Pricing in an Uncertain Market: Ecological and Constructivist Rationality |data = 2016-12-08 |data dostępu = 2022-01-23 |miejsce = Rochester, NY |url = https://papers.ssrn.com/abstract=2938702 |język = en}}</ref>

=== Heurystyka rozpoznania ===
Heurystyka rozpoznania pozwala wyciągać wnioski na temat kryterium, które nie jest bezpośrednio dostępne dla decydenta. Dla dwóch alternatyw, definiowania jest następująco<ref>{{Cytuj |autor = Goldstein, Daniel G., Gigerenzer, Gerd |tytuł = Models of ecological rationality: The recognition heuristic |czasopismo = Psychological Review |data = 2002 |data dostępu = 2022-01-22 |wolumin = 109 |numer = 1 |url = https://pure.mpg.de/pubman/faces/ViewItemOverviewPage.jsp?itemId=item_2101945}}</ref>:

<blockquote>Jeśli jeden z dwóch obiektów jest rozpoznawany, a drugi nie, wnioskujemy, że rozpoznany obiekt posiada większą wartość względem kryterium niż drugi.</blockquote>

Im wyższa wartość rozpoznania <math>\alpha</math> dla danego kryterium, tym racjonalniejsze jest poleganie właśnie na tej heurystyce i tym większe prawdopodobieństwo, że zostanie ona wykorzystana. Dla każdego kryterium, wartość <math>\alpha</math> można wyliczyć korzystając z następującego wzoru:

<math>\alpha = \frac{C}{C+W}</math>

gdzie <math>C</math> jest liczbą poprawnych wnioskowań, które wyciągnęłaby heurystyka rozpoznania, wyliczoną spośród wszystkich par, gdzie dokładnie jedna alternatywa jest rozpoznana, a <math>W</math> jest liczbą błędnych wnioskowań<ref name=":0" />.

W oryginalnym eksperymencie, Daniel Goldstein i [[Gerd Gigerenzer]] przeprowadzili test na mieszkańcach [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]] i [[Niemcy|Niemiec]], dotyczące populacji niemieckich i amerykańskich miast. Badani otrzymywali formularz zawierający zestawione parami nazwy miast. Zadaniem było wskazanie, które miasto z pary jest większe. Średnio 80–90% decyzji podjęto przy pomocy heurystyki rozpoznania (w sytuacji, w której badani rozpoznawali tylko jedno miasto z pary).

==== Krytyka ====
Newell i Fernandez<ref>{{Cytuj |autor = Ben R. Newell, Duane Fernandez |tytuł = On the binary quality of recognition and the inconsequentiality of further knowledge: two critical tests of the recognition heuristic |czasopismo = Journal of Behavioral Decision Making |data = 2006 |data dostępu = 2022-01-23 |issn = 1099-0771 |wolumin = 19 |numer = 4 |s = 333–346 |doi = 10.1002/bdm.531 |url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/bdm.531 |język = en}}</ref> przeprowadzili podobne eksperymenty, w których starali się zweryfikować twierdzenia, według których głównymi czynnikami odróżniającymi heurystykę rozpoznania od heurystyk [[Heurystyka dostępności|dostępności]] i [[Heurystyka płynności|płynności]] są jej „binarne” podejście do informacji i niespójność z późniejszą wiedzą. Wyniki eksperymentów nie potwierdziły tych twierdzeń. Badacze doszli do następujących wniosków:

# Zwiększenie ważności pozostałych informacji, wiąże się ze zmniejszoną poprawnością heurystyki rozpoznania.
# Miasta, które zarówno zostały rozpoznane, jak również posiadamy na ich temat inne informację, są wybierane częściej, niż te, które są tylko rozpoznane.
# Istnieje negatywna korelacja między czasem potrzebnym na zidentyfikowanie miasta, a tym, ile razy wybrano go jako większego z pary.

=== Heurystyka „Take-the-best” ===
Heurystyka „Take-the-best” modeluje sposób, w jaki ludzie wnioskują, która z dwóch alternatyw jest lepsza względem pewnego kryterium, korzystając z dwuwartościowych wskazówek. Każda wskazówka może przyjmować dwie wartości – zero albo jeden. Dodatnia wartość oznacza, że dana wskazówka ma większą ważność, względem danego kryterium<ref>{{Cytuj |autor = Gerd Gigerenzer, Daniel G. Goldstein |tytuł = Reasoning the fast and frugal way: Models of bounded rationality. |czasopismo = Psychological Review |data = 1996-10 |data dostępu = 2022-01-22 |issn = 1939-1471 |wolumin = 103 |numer = 4 |s = 650–669 |doi = 10.1037/0033-295X.103.4.650 |url = http://doi.apa.org/getdoi.cfm?doi=10.1037/0033-295X.103.4.650 |język = en}}</ref>. Heurystyka składa się z trzech reguł:

* 1. Reguła poszukiwania: Przejdź przez wszystkie wskazówki, w kolejności od najważniejszej.
* 2. Reguła zatrzymania: Zatrzymaj się na pierwszej wskazówce, która rozróżnia dwie alternatywy (wartości wskazówek wynoszą 0 i 1).
* 3. Reguła decyzji: Wywnioskuj, że alternatywa o pozytywnej wartości (1) lepiej spełnia kryterium.

Heurystyka upraszcza proces podejmowania decyzji poprzez zatrzymanie się na pierwszej wskazówce, oraz poprzez szeregowanie wskazówek na podstawie ich ważności. Ważność <math>v</math> jest wyliczana przy pomocy następującego wzoru<ref name=":0" />:

<math>v = \frac{C}{C+W}</math>

gdzie <math>C</math> jest liczbą poprawnych wnioskowań, a <math>W</math> liczbą niepoprawnych wnioskowań.

=== Drzewa „Fast-and-frugal” ===
[[Plik:Fast-and-Frugal-Tree.jpg|mały|Drzewo „Fast-and-frugal” ułatwiające podjęcie decyzji, czy należy wysłać pacjenta do oddziału kardiologicznego<ref>{{Cytuj |autor = L. Green, D. R. Mehr |tytuł = What alters physicians’ decisions to admit to the coronary care unit? |czasopismo = The Journal of Family Practice |data = 1997-09 |data dostępu = 2022-01-22 |issn = 0094-3509 |wolumin = 45 |numer = 3 |s = 219–226 |pmid = 9300001}}</ref>.]]
Drzewa „Fast-and-frugal” wykorzystywane są do klasyfikacji obiektów. Drzewo „Fast-and-frugal” jest rodzajem [[Drzewo decyzyjne|drzewa decyzyjnego]], z przynajmniej jednym węzłem końcowym na każdym poziomie<ref>{{Cytuj |autor = L. Martignon, O. Vitouch, Masanori Takezawa, M. Forster |tytuł = Naive and Yet Enlightened: From Natural Frequencies to Fast and Frugal Decision Trees |data = 2003 |data dostępu = 2022-01-22 |doi = 10.1002/047001332X.CH10 |url = https://web.archive.org/web/20220122192728/https://www.semanticscholar.org/paper/Naive-and-Yet-Enlightened:-From-Natural-Frequencies-Martignon-Vitouch/d99a7c3320b91bd9b654c7ef4eea268e06e449aa}}</ref>. W celu ograniczenia rozmiarów drzewa i szybszego podejmowania decyzji, posiada ono dokładnie m+1 węzłów, gdzie m jest liczbą dwuwartościowych wskazówek lub atrybutów. Składa się z trzech zasad<ref name=":0" />:

* Reguła poszukiwania: Przejdź przez wszystkie wskazówki, w ustalonej wcześniej kolejności.
* Reguła zatrzymania: Zatrzymaj przeszukiwanie, jeśli wskazówka prowadzi do węzła końcowego.
* Reguła decyzji: Odpowiednio zaklasyfikuj obiekt.

=== Heurystyka afektu ===
W heurystyce afektu głównym czynnikiem umożliwiającym szybkie podjęcie decyzji jest tzw. „[[afekt]]”, czyli ekspresja emocji. Reprezentacje umysłowe są etykietowe poprzez związane z nimi emocje. Następnie, podczas podejmowania decyzji, ludzie stale odnoszą się do „puli afektów” zawierającą wszystkie pozytywne i negatywne emocje związane z reprezentacjami. Korzystanie z afektywnych impresji jest często szybsze i efektywniejsze niż wydobywanie przykładów z pamięci i rozważanie ich wad i zalet, szczególnie kiedy decyzja jest złożona, albo zasoby mentalne są ograniczone<ref>{{Cytuj |tytuł = The Affect Heuristic {{!}} Request PDF |czasopismo = ResearchGate |data dostępu = 2022-01-22 |doi = 10.1016/j.ejor.2005.04.006 |url = https://www.researchgate.net/publication/222426783_The_Affect_Heuristic |język = en}}</ref>. Heurystyka umożliwia rozważenie korzyści i ryzyka wiążącego się z daną decyzją, na podstawie odczuć skojarzonych z jakimś [[Bodziec (psychologia)|bodźcem]]. Jeśli odczucia wobec decyzji są pozytywne, istnieje większa szansa, że korzyści zostaną ocenione wyżej, a ryzyko mniej. Natomiast jeśli odczucia są negatywne, mamy większą tendencje do postrzegania decyzji jako ryzykownej i przynoszącą mniejsze korzyści<ref>{{Cytuj |autor = M. Finucane, A. Alhakami, P. Slovic, Stephen M. Johnson |tytuł = The affect heuristic in judgments of risks and benefits |data = 2000 |data dostępu = 2022-01-22 |doi = 10.1002/(SICI)1099-0771(200001/03)13:1<1::AID-BDM333>3.0.CO;2-S |url = https://web.archive.org/web/20220507185239/https://www.semanticscholar.org/paper/The-affect-heuristic-in-judgments-of-risks-and-Finucane-Alhakami/a720f4dcde0901c191dae016ee379638dd6b0bcf}}</ref>.

== Zobacz też ==
* [[Heurystyki wydawania sądów]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

[[Kategoria:Psychologia poznawcza]]
[[Kategoria:Błędy poznawcze]]