Tekst źródłowy strony Cal

{{Inne znaczenia|jednostki miary|[[Cal (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
{{Jednostka miary infobox
 |Nazwa          = cal, inch
 |Symbol         = in,″
 |Uklad          = jednostki imperialne
 |Wymiar         = <math>\left[ \mathrm{m} \right]</math>
 |Wielkosc       = długości, drogi, wysokości, szerokości
 |WielkoscOzn    = l, L, x, s, w, h
 |SI-jedn        = <math>\mathrm{1\,in = {0{,}0254\,m}}</math>
 |CGS-jedn       = <math>\mathrm{1\,in = {2{,}54\,cm}}</math>
 |esCGS-jedn     = 
 |emCGS-jedn     = 
 |Imp-jedn       = 
 |Nazwisko       = 
 |Etymologia     = 
 |JednPodstawowa = 
}}
'''Cal''' ([[język angielski|ang.]] ''inch''; skrót lub symbol: '''in''' albo '''&Prime;''') – pozaukładowa [[jednostka miary]] [[długość fizyczna|długości]], odpowiadająca początkowo potrojonej długości średniego ziarna [[jęczmień zwyczajny|jęczmienia]]. Jedna z tzw. [[jednostki imperialne|jednostek imperialnych]]. Stanowi 1/12 [[Stopa angielska|stopy]]. W [[Stany Zjednoczone|USA]] cal jest podstawową jednostką miary, używaną m.in. w budownictwie, medycynie, policji (np. do pomiaru wzrostu człowieka), mechanice i wielu innych dziedzinach. W Polsce stosowany w hydraulice (średnica rur, złącz itp.), jako miara przekątnej ekranów monitorów, telewizorów i innych urządzeń wyświetlających obraz oraz w niektórych dyscyplinach sportowych, jak np. [[łucznictwo]] (ze względu na niewielką liczbę producentów profesjonalnego sprzętu, produkowanego w większości w USA).
: '''1″ = 1 in = 1 cal = 25,4 mm''', zwany też „calem międzynarodowym”.

W zapisie do oznaczenia cala stosuje się symbol [[bis (symbol)|bis]] (o numerze [[Unicode|unikodowym]] U+2033).

== Wartości cala dawniej ==
Dawniej '''cal''' miał różne wartości, np.:
* 1 cal angielski = 25,3995 mm
* 1 cal polski (staropolski) = 24,8 mm 
* 1 cal polski (nowopolski, 1819–1848) = 24,0 mm
* 1 cal pruski (''Zoll'') = 26,17 mm
* 1 cal francuski (''pouce'') = 27,06994875 mm (szerokość kciuka króla Francji – prawo 19 Frimaire’a roku VIII (10 grudnia 1799)) dokładnie 750/27706 metra we Francji i Québecu
* 1 cal reński = 26,1541 mm
* 1 cal rosyjski (''дюйм'' od [[Język niderlandzki|hol.]] ''duim'' „[[kciuk]]”) =  25,3995 mm
* 1 cal wiedeński (''Wiener Zoll'') = 26,3402 mm
* 1 cal hiszpański (''pulgada'') = 23,2166 mm

Ponadto w USA był jeszcze w użyciu ''amerykański cal geodezyjny'' = 25,40005080010158mm, czyli:
* 1 m = 39,37 cali geodezyjnych<ref>[http://www.numericana.com/answer/units.htm#inch Opis na stronie www.numericana.com] {{lang|en}}.</ref>

Jednostka ta wyszła z użycia w 01.01.2023<ref>{{Cytuj |tytuł = U.S. Survey Foot |czasopismo = NIST |data = 2019-07-26 |data dostępu = 2024-06-14 |url = https://www.nist.gov/pml/us-surveyfoot |język = en}}</ref>, i od tego momentu jest używana jedynie w historycznych kontekstach.

Długość cala angielskiego również nie była stała, był on bowiem kilkakrotnie kalibrowany.
* 1819 – około 25,400438 mm
* 1895 – 25,37649999978 mm
* 1922 – 25,399956 mm
* 1932 – 25,399950 mm
* 1947 – 25,399931 mm

== Rury calowe ==
Średnice zewnętrzne wybranych calowych rur stalowych z uwzględnieniem średniej grubości ścianki<ref name="Mefa">{{cytuj książkę |tytuł = Pomoce projektowe |url = http://www.mefa-polska.com.pl/fileadmin/_work_data/_pdfs/pl/14.pdf |wydawca = Mefa |strony = 1 |rozdział = Wymiary i ciężary rur calowych o średniej grubości ścianek |data dostępu = 2012-12-12}}</ref>:
* 2″ = 60,3 mm; DN 50
* 1½″ = 48,3 mm; DN 40
* 1¼″ = 42,4 mm; DN 32
* 1″ = 33,7 mm; DN 25
* ¾″ = 26,9 mm; DN 20
* ½″ = 21,3 mm; DN 15

Wyjaśnienie: inne wartości są wynikiem grubości ścianki rury o danej średnicy, ponieważ:
* 1 cal = 25,4 mm i w hydraulice rura tzw. 1-calowa ma średnicę 1 cala, lecz jest to rozmiar średnicy wewnętrznej (tj. otworu przepływu),
*  rura o wewnętrznej średnicy 1 cal ma ściankę grubości 4,15 mm, uwzględniając grubość ścianki, zewnętrzna średnica rury ma wymiar 33,7 mm (grubości ścianki są różne dla rur o różnych średnicach).

== Zobacz też ==
{{wikisłownik|cal}}
* [[mil (jednostka miary)|mil]] – jednostka miary równa 1/1000 cala
* [[pozaukładowe jednostki miary]]
* [[układ SI]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

{{Jednostki odległości}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Anglosaskie jednostki długości]]
[[Kategoria:Dawne jednostki długości]]