Tekst źródłowy strony Bryza

{{Inne znaczenia|zjawiska atmosferycznego|[[PZL M28|Samolot PZL M28 Bryza]]}}
'''Bryza''' ({{w języku|fr|brise}}<ref name="pwn" />) – [[wiatr]] wiejący na granicy dwóch obszarów. Zmiany kierunku, występujące zwykle w rytmie [[doba|dobowym]], wywołane są różnicami w tempie nagrzewania się tych obszarów<ref name=pwn>{{encyklopedia PWN|id = 3881326|tytuł=bryza|data dostępu=2013-11-14}}</ref>.

Na przykład na [[wybrzeże|wybrzeżu]] [[morze|morskim]] w [[dzień]] [[ląd]] nagrzewa się szybciej niż [[woda]], dlatego cieplejsze [[powietrze]] nad lądem unosi się (powodując spadek ciśnienia na powierzchni lądu), a na jego miejsce nadchodzi chłodniejsze i wilgotniejsze powietrze znad morza. Zatem bryza dzienna (morska) wieje znad morza na ląd. W nocy woda oddaje [[ciepło]] wolniej niż ląd, dlatego ciśnienie nad wodą jest niższe niż na powierzchni lądu, co powoduje zmianę kierunku wiatru. Bryza nocna (lądowa) przynosi na wodę suche powietrze znad lądu. Bryza ma typowy zasięg do 20–30&nbsp;km od linii brzegowej w stronę wody. W stronę lądu zasięg jest mniejszy i uzależniony od charakteru powierzchni.

<gallery mode=packed heights=192>
Bryza dzienna.svg|Bryza dzienna: 1 – chłodna woda, 2 – ciepły ląd, 3 – ciepłe powietrze, 4 – chłodne powietrze, 5 – wilgotne, chłodne powietrze, 6 – niż, 7 – wyż
Bryza nocna.svg|Bryza nocna: 1 – ciepła woda, 2 – chłodny ląd, 3 – chłodne powietrze, 4 – ciepłe powietrze, 5 – suche, zimne powietrze, 6 – wyż, 7 – niż
SeaBreeze.svg|Schematyczny przekrój przez front bryzowy. Nad lądem z frontem bryzowym związane są chmury kłębiaste.
</gallery>

== Opis meteorologiczny ==
[[Plik:Cubanseabreezeconvergence.gif|thumb|250px|Konwergencja bryzowa na Kubie – bryzy z północy i z południa spotykają się w centrum wyspy, tworząc dobrze widoczną [[strefa konwergencji|strefę konwergencji]]]]
Bryza morska jest komórką mezoskalową z płytkim przepływem wiatru w kierunku lądu, powodowana mezoskalową różnicą ciśnienia pomiędzy lądem a morzem. Komórka zawiera prądy wstępujące nad lądem, prądy zstępujące na morzu i (zazwyczaj) przepływ powrotny. Przednia część komórki bryzowej jest związana z przepływem zimnego i wilgotnego powietrza (prąd grawitacyjny). Front bryzowy powstaje na przedniej części przepływu zimnego powietrza. Głębokość pionowa frontu wynosi około 2 razy wysokość prądu grawitacyjnego powietrza przy ziemi. Na górnej części prądu mogą się tworzyć [[niestabilność Kelvina-Helmholtza|niestabilności Kelvina-Helmholtza]]. Z bryzą morską związana jest konwekcyjna wewnętrzna warstwa graniczna. Bibliografia dotycząca bryzy morskiej do 1800 jest stosunkowo uboga<ref>Jehn, K.H., 1973, A Sea Breeze Bibliography, 1664–1972, Rep. 37, 51 stron, Atmos. Sci. Group, Coll. of Eng., Univ. of Tex., Austin.</ref><ref name=miller2003a>{{cytuj|autor=S. T. K. Miller, B. D. Keim, R. W. Talbot, H. Mao|tytuł=Sea breeze: Structure, forecasting, and impacts|czasopismo=Rev. Geophys.|numer=41(3), 1011|doi=10.1029/2003RG000124|data=2003}}</ref>.

Fale dźwiękowe odgrywają istotną rolę w tworzeniu się mezoskalowego gradientu ciśnienia prowadzącego do zapoczątkowania bryzy morskiej i związane są z rozszerzaniem się ciepłego powietrza nad lądem<ref>Tijm, A.B.C., and A.J. van Delden, ''The role of sound waves in sea-breeze circulation'', Q. J. R. Meteorol. Soc., 125, 1997–2018, 1999.</ref>. Istnienie prądu powrotnego na wysokości około 900&nbsp;m jest kwestionowane przez niektórych badaczy<ref name="miller2003a" />.

Front bryzowy jest zjawiskiem związanym z bryzą morską. Zimne powietrze znad wody wypiera ciepłe znad lądu i w strefie konwergencji tworzy się płytki zimny front. Czasami nad frontem widać chmury typu [[cumulus]] powodowane przez wynoszenie się powietrza.

Maksymalny zasięg bryzy morskiej wynosi około 130 km<ref>{{cytuj|autor=E. Adams|tytuł=Four ways to win the sea breeze game|czasopismo=Sailing World|s=44–49|data=1997-03}}</ref>.

Podobne zjawisko zachodzi przy bezchmurnej pogodzie w ciepłej porze roku w górach (patrz [[Wiatr zboczowy|wiatry górskie i dolinne]]). Zjawiskami związanymi z gradientem temperatury są [[bryza miejska]] i [[bryza leśna]]. W analogiczny sposób, tyle że na większą skalę przestrzenną i w cyklu półrocznym, powstają [[monsun|wiatry monsunowe]].

== Prognoza ==
Przewidywanie bryzy morskiej jest istotne w strefie brzegowej. Np. w Polsce badano własności bryzy morskiej przy studiach nad lokalizacją [[Elektrownia Jądrowa Żarnowiec|Elektrowni Jądrowej w Żarnowcu]]<ref>{{cytuj|autor=M. Augustynowicz, [[Piotr Jacek Flatau|P.J. Flatau]]|tytuł=Numerical study of the sea-breeze phenomena|czasopismo=Acta Geophysica Polonica|numer=29|s=117–122|data=1981}}</ref>. Prognoza bryzy morskiej jest istotna w olimpijskim żeglarstwie wyczynowym. Książka brytyjskich meteorologów Davida Houghtona i Fiony Campbell<ref name=fiona>{{cytuj|autor=David Houghton, Fiona Campbell|tytuł=Wind Strategy|wydawca=John Wiley & Sons|data=2006|isbn=1-904475-12-4 9781904475125}}</ref> opisuje prognozę bryzy morskiej dla różnych akwenów, na których odbywają się regaty w klasach olimpijskich. Jedna z pierwszych prognoz opracowanych specjalnie dla żeglarstwa olimpijskiego powstała przed [[Letnie Igrzyska Olimpijskie 1996|olimpiadą w 1996]] dla obszaru [[Savannah (Georgia)|Savannah]] nad wybrzeżem Atlantyku<ref>McLaughlin, M.R., and L.P. Rothfusz, 1996: Providing weather support for the 1996 Summer Olympic Games. NOAA Technical Memorandum NWS SR-179. NWS Southern Region Headquarters, Fort Worth, TX. 40 pp.</ref>.

Rozwój bryzy morskiej zależy nie tylko od gradientu temperatur pomiędzy powietrzem nad lądem i wodą, ale także od kierunku i siły wiatru wiatrów w dużej skali. W 1962 Biggs i Graves<ref>{{cytuj|autor=W.G. Biggs, M.E. Graves|data=1962|tytuł=A Lake Breeze Index|czasopismo=Journal of Applied Meteorology|numer=1|s=474–480|url=http://ams.allenpress.com/archive/1520-0450/1/4/pdf/i1520-0450-1-4-474.pdf}}</ref> wprowadzili indeks bryzowy zdefiniowany jako
: <math>\epsilon = \frac{U^2}{c_p \Delta T}</math>
gdzie <math>c_p = 1000 {\rm J} {\rm K}^{-1} {\rm kg}^{-1}</math> jest ciepłem właściwym przy stałym ciśnieniu, ''U'' jest prędkością wiatru a Δ''T'' jest różnicą temperatur pomiędzy powietrzem nad lądem i powietrzem nad wodą określa wpływ wiatrów synoptycznych na rozwój bryzy morskiej. Dla wartości większych niż 3–10 bryza nie może się rozwinąć<ref>A. Porson, D.G. Steyn, G. Schayes, ''Formulation of an Index for Sea Breezes in Opposing Winds'', „Journal of Applied Meteorology and Climatology”, 2007, 46, 1257–1263.</ref>.

<gallery mode=packed heights=192>
Seabreeze1.jpg|Kierunki wiatru gradientowego (wielkoskalowego) od lądu (ćwiartki 1, 2) sprzyjają powstawaniu bryzy morskiej, podczas gdy z kierunków od morza (ćwiartki 3, 4) nie sprzyjają powstaniu silnej bryzy z powodu braku prądu powrotnego
Seabreeze2.jpg|Brak bryzy przy brzegu, wiatr gradientowy znad lądu
Seabreeze3.jpg|Około południa płytka (pionowo) bryza morska rozwija się przy brzegu (wieje ku lądowi), wiatr gradientowy sprzyja powstawaniu komórki powrotnej na wysokości kilkuset metrów
Seabreeze4.jpg|Około godziny 14 bryza jest skręcona w prawo [[siła Coriolisa|siłą Coriolisa]] od kierunku morze – ląd
</gallery>

W literaturze żeglarskiej<ref name="fiona" /> podawane są półempiryczne opisy rozwoju bryzy morskiej m.in. w zależności od kierunków przeważającego wiatru ([[wiatr gradientowy|wiatru gradientowego]]). Według tych opisów wiatry z lądu ku wodzie (1, 2) sprzyjają powstawaniu bryzy morskiej, podczas gdy kierunki (3, 4) powodują osłabienie powstawania bryzy morskiej. Do pewnej prędkości (<&nbsp;25 węzłów) wiatry gradientowe znad lądu sprzyjają powstawaniu górnej cyrkulacji powrotnej. Wiatry gradientowe ze składową kierunku z ćwiartki 1 sprzyjają powstawaniu dywergencji wiatru w obszarze linii brzegowej, co dodatkowo sprzyja powstawaniu bryzy morskiej.

W przypadku wiatru gradientowego znad lądu z ćwiartki 1 bryza morska rozwija się od sytuacji zerowej cyrkulacji bryzowej przy brzegu, aż do dobrze rozwiniętej bryzy wiejącej na prawo od kierunku morze – ląd (na półkuli północnej).

== Przypisy ==
{{wikisłownik|bryza}}
{{Przypisy}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Meteorologia morska]]
[[Kategoria:Wiatry]]