Tekst źródłowy strony (2) Pallas

{{wyróżnienie|DA}}
{{Planetoida infobox
 |numer                      = 2
 |nazwa                      = Pallas
 |ikona                      = Pallas symbol (bold).svg{{!}}⚴
 |zdjęcie                    = Potw1749a Pallas crop.png
 |opis                       = Obraz powierzchni Pallas uzyskany przez [[Very Large Telescope]], ukazujący spłaszczony kształt planetoidy
 |odkrywca                   = [[Heinrich Wilhelm Olbers]]
 |dzień                      = 28 marca
 |rok                        = 1802<ref name="jpldata"/>
 |występowanie               = [[Pas planetoid|pas główny]] ([[rodzina planetoidy Pallas]])
 |epoka                      = 2024-10-17
 |wielka_półoś               = 2,7703<ref name="jpldata"/>
 |mimośród                   = 0,2304<ref name="jpldata"/>
 |peryhelium                 = 2,1320<ref name="jpldata"/>
 |aphelium                   = 3,4087<ref name="jpldata"/>
 |długość węzła wstępującego = 172,9061<ref name="jpldata"/>
 |argument perycentrum       = 310,8922<ref name="jpldata"/>
 |anomalia średnia           = 126,0676<ref name="jpldata"/>
 |lat                        = 4
 |dni                        = 223
 |godzin                     = 5<ref name="jpldata"/>
 |prędkość                   = 17,9{{u|speed}}
 |nachylenie                 = 34,92<ref name="jpldata"/>
 |średnica                   = 568×532×448<ref name="jpldata"/>
 |masa                       = (2,11 ± 0,26){{e|20}}<ref name="Baer2007"/>
 |gęstość                    = 2,89<ref name="Hubble"/>
 |okres_obrotu               = (7 h 48 min 48 s)<ref name="lc"/>
 |albedo                     = 0,159<ref name="iras"/>
 |jasność                    = 4,13<ref name="iras"/>
 |typ                        = [[Planetoida klasy B|Typ B]]<ref name="tax"/>
 |temperatura                = 163<ref name="centimeter"/>
 |satelity                   = brak
 |commons                    = Category:2 Pallas
}}
'''(2) Pallas''' – duża [[planetoida]] krążąca w [[Pas planetoid|pasie planetoid]] w [[Układ Słoneczny|Układzie Słonecznym]], druga odkryta planetoida (po [[(1) Ceres|Ceres]]), druga pod względem objętości i trzecia pod względem masy w pasie głównym. Szacuje się, że jej masa stanowi 7% łącznej masy pasa planetoid<ref name="Pitjeva05"/>. Ma masę o 10–30% mniejszą niż [[(4) Westa]]<ref name="Baer2007"/>; jej średnica to ok. 513&nbsp;km, jest zatem niewiele mniejsza od Westy. Prawdopodobnie jest to [[protoplaneta]] pozostała z okresu formowania się Układu Słonecznego<ref name="proto"/>.

Kiedy 28 marca 1802 roku [[astronomia|astronom]] [[Heinrich Wilhelm Olbers]] odkrył Pallas, została ona zaliczona do grona [[planeta|planet]], podobnie jak inne planetoidy w początku XIX wieku. Odkrycie wielu innych planetoid po 1845 doprowadziło do ich przeklasyfikowania.

Powierzchnia Pallas wydaje się być złożona z [[krzemiany|krzemianów]]; charakterystyka spektralna powierzchni i szacowana gęstość jest podobna do meteorytów z grupy [[chondryty węgliste|chondrytów węglistych]]{{u|pallasyt}}. [[Inklinacja]] orbity równa 34,9° w stosunku do płaszczyzny pasa planetoid jest wyjątkowo duża, także [[Ekscentryczność (fizyka)|mimośród]] orbity jest prawie tak duży jak w przypadku [[(134340) Pluton|Plutona]], co sprawia, że wysłanie [[sonda kosmiczna|sond kosmicznych]] do Pallas jest problematyczne<ref name="spacefiles.blogspot"/><ref name="notable_asteroids"/>.

== Nazwa ==
Nazwa (2) Pallas pochodzi od przydomka greckiej bogini [[Atena|Ateny]]<ref name="Britannica"/><ref name="southastrodel"/>. Według jednego z mitów Atena zabiła swoją przyjaciółkę [[Pallas (córka Trytona)|Pallas]], a następnie przyjęła jej imię na znak żalu<ref name="Dietrich05"/> (w [[Mitologia grecka|mitologii greckiej]] istnieje kilka męskich postaci o tym imieniu, ale pierwsze planetoidy były niezmiennie nazywane imionami żeńskimi). Jako że ''Pallas'' jest imieniem greckim, planetoida ma w języku greckim taką samą nazwę jak uniwersalnie używana, w przeciwieństwie do (1) Ceres, [[(3) Juno]] i (4) Westy<ref name="greek"/>. Niemal wszystkie języki wykorzystują nazwę „Pallas” lub jej wariant: włoski ''Pallade'', rosyjski ''Pałłada'', hiszpański ''Palas'', arabski ''Bālās''. Jedynym wyjątkiem jest [[język chiński]], w którym Pallas jest nazywana „gwiazdą bogini mądrości” (智神星 ''zhìshénxīng'')<ref name="Cihai"/>. Natomiast bogini Pallas w języku chińskim jest nazywana oryginalnym imieniem (w formie dostosowanej do języka: 帕拉斯 ''pàlāsī'')<ref name="SlownikMitologiiSwiata"/>.

Jedna z grup [[Meteoryt żelazno-kamienny|meteorytów żelazno-kamiennych]] nosi nazwę [[pallasyty|pallasytów]], jednak nie pochodzi ona od planetoidy Pallas, ale od niemieckiego przyrodnika [[Peter Simon Pallas|Petera Simona Pallasa]]. Natomiast pierwiastek chemiczny [[pallad]] został nazwany od tej planetoidy, która została odkryta na krótko przed nim<ref name="LANL"/>.

Tak jak w przypadku innych planetoid, [[symbole astronomiczne|symbolem astronomicznym]] dla Pallas jest zakreślony kołem numer odkrycia: ②. Ma ona również starszy, bardziej charakterystyczny symbol, przedstawiający włócznię Pallas Ateny: ⚴ ([[Plik:Pallas symbol (fixed width).svg|16px|⚴]] lub [[Plik:Sulphur symbol (fixed width).svg|16px|🜍]]){{u|unicode}}<ref name="symbolic"/><ref name="variant"/>.

== Historia obserwacji ==
W 1801 roku astronom [[Giuseppe Piazzi]] odkrył obiekt, o którym początkowo sądził, że jest [[kometa|kometą]]. Wkrótce potem ogłosił swoje obserwacje tego obiektu, wskazując, że powolny jednostajny ruch jest nietypowy dla komety, co sugeruje, że to inny typ obiektu. Został on zagubiony na kilka miesięcy, ale jeszcze w tym roku ponownie odnaleźli go [[Franz Xaver von Zach|baron von Zach]] i [[Heinrich Wilhelm Olbers|Heinrich Olbers]], po tym, jak [[Carl Friedrich Gauss]] obliczył wstępną orbitę dla tego ciała. Obiekt ten został nazwany [[(1) Ceres|Ceres]] i był pierwszą odkrytą planetoidą<ref name="hoskin"/><ref name="Forbes71"/>.

[[Plik:Pallas1811.gif|mały|lewo|Schemat ilustrujący błędne oszacowanie wielkości Pallas z 1811. [[Johann Hieronymus Schröter]] ocenił średnicę Pallas na ponad 3000&nbsp;km, co czyniłoby ją większą od Plutona (wówczas jeszcze nieodkrytego).]]
Kilka miesięcy później, podczas kolejnej próby obserwacji Ceres, Olbers zauważył inny ruchomy obiekt w sąsiedztwie. Była to planetoida Pallas, przypadkowo przechodząca w pobliżu Ceres w tym czasie. Odkrycie tego obiektu wzbudziło zainteresowanie społeczności astronomicznej. Astronomowie spekulowali (w oparciu o przewidywania [[Johannes Kepler|Keplera]]<ref name="Kepler"/> i późniejszą [[Reguła Titiusa-Bodego|regułę Titiusa-Bodego]]), że pomiędzy orbitami [[Mars]]a i [[Jowisz]]a powinna krążyć jeszcze jedna planeta, a niespodziewanie zostało znalezione drugie takie ciało<ref name="serendipity"/>. Kiedy odkryto Pallas, niektóre oszacowania jej wielkości sięgały 3380&nbsp;km średnicy<ref name="minorplanets"/>. Jeszcze niedawno, w 1979 roku, średnicę Pallas oszacowano na 673&nbsp;km (26% większą niż obecnie uznana)<ref name="Hilton79"/>.

[[Plik:Iau dozen.jpg|mały|lewo|Propozycja definicji planety z 2006 uwzględniała Pallas jako kandydatkę na planetę<ref name="IAU-draft2006"/>. Pallas jest druga od prawej w dolnym rzędzie.]]
Orbita Pallas została ustalona przez Gaussa, który odkrył, że jej [[okres orbitalny]] równy 4,6 roku jest zbliżony do okresu orbitalnego Ceres. Pallas ma stosunkowo duże nachylenie orbity do płaszczyzny [[ekliptyka|ekliptyki]]<ref name="serendipity"/>. Przy obserwacji z Ziemi jej [[rozmiar kątowy]] zmienia się od 0,171″ do 0,629″<ref name="opp1608"/>.

W 1917 roku japoński astronom [[Kiyotsugu Hirayama]] rozpoczął badania nad ruchem planetoid. Na wykresach ruchu orbitalnego, średniego nachylenia i mimośrodu zbioru planetoid odkrył kilka odrębnych grup. W późniejszym artykule opisał grupę trzech planetoid związanych z Pallas, która została nazwana [[rodzina planetoidy Pallas|rodziną planetoidy Pallas]] od największego członka grupy<ref name="Kozai93"/>. Do 1994 roku zostało zidentyfikowanych ponad 10 członków tej rodziny; mają one [[Półoś wielka|półosie wielkie]] pomiędzy 2,50 a 2,82 [[Jednostka astronomiczna|j.a.]] i inklinacje 33–38°<ref name="astrosurf"/>. Ugrupowanie to łączą nie tylko parametry orbit, ale także wspólne pochodzenie (mniejsze planetoidy to zapewne fragmenty Pallas wybite przez uderzenia<ref name="proto"/>), co zostało potwierdzone w 2002 roku przez porównanie ich widm<ref name="Foglia99"/>.

[[Okultacja|Okultacje]] [[Gwiazda|gwiazd]] przez Pallas zaobserwowano kilka razy, w tym 29 maja 1983 roku, kiedy precyzyjne pomiary czasu okultacji przeprowadziło 140 obserwatorów. W wyniku tego uzyskano pierwszy dokładny pomiar jej średnicy<ref name="Drummond1989"/><ref name="Dunham1990"/>.
Podczas okultacji z 29 maja 1979 roku doniesiono o odkryciu małego [[księżyc planetoidy|księżyca planetoidy]] o średnicy około 1&nbsp;km. Nie udało się tego potwierdzić. W 1980 roku przy obserwacjach z użyciem [[interferometria plamkowa|interferometrii plamkowej]] zgłoszono odkrycie znacznie większego [[Naturalny satelita|satelity]] o średnicy 175&nbsp;km, ale jego istnienie zostało później zanegowane<ref name="Johnston07"/>.

Sygnały radiowe od sztucznych satelitów krążących wokół [[Mars]]a i lądowników na jego powierzchni zostały wykorzystane do oszacowania masy Pallas, dzięki drobnym [[Perturbacja|perturbacjom]] ruchu planety wywołanym przez tę planetoidę<ref name="Pitjeva2004"/>.

Zespół misji [[Dawn (sonda kosmiczna)|Dawn]] we wrześniu 2007 roku otrzymał czas obserwacji przez [[Kosmiczny Teleskop Hubble’a]], aby obserwować Pallas przy okazji zdarzającego się raz na dwadzieścia lat zbliżenia, w celu uzyskania danych potrzebnych do porównania jej z Ceres i Westą<ref name="Hubble"/><ref name="Vesta"/>.

== Charakterystyka fizyczna ==
[[Plik:Moon and Asteroids 1 to 10.svg|mały|Rozmiary pierwszych 10 odkrytych planetoid w porównaniu z [[Księżyc]]em (w tle). Pallas druga z lewej.]]
Zarówno Westa, jak i Pallas bywają uznawane za drugą co do wielkości planetoidę w pasie głównym<ref name="notable_asteroids"/>. Pallas jest nieco większa od Westy, za to ma mniejszą masę, równą zaledwie 22% masy Ceres<ref name="Pitjeva05"/> i 0,3% masy [[Księżyc]]a<ref name="moon"/>.

Pallas jest dalej od Ziemi i ma znacznie mniejsze [[albedo]] niż Westa, w związku z czym widziana z Ziemi jest słabszym obiektem. Dużo mniejsza [[(7) Iris]] obserwowana w [[opozycja (astronomia)|opozycji]] jest zazwyczaj nieznacznie jaśniejsza od Pallas<ref name="Brightest"/>. Średnia [[obserwowana wielkość gwiazdowa]] Pallas w opozycji wynosi 8,0{{magnitudo}}, co umożliwia jej obserwację z użyciem [[Lorneta|lornetki]] 10×50, ale w przeciwieństwie do Ceres i Westy jej obserwacje wymagają większej mocy optycznej przy małej [[elongacja (astronomia)|elongacji]], gdy wielkość gwiazdowa sięga 10,6<sup>m</sup>. Podczas rzadkich opozycji w [[peryhelium]] Pallas może osiągnąć wielkość +6,4<sup>m</sup>, na skraju widoczności gołym okiem<ref name="Pasachoff1983"/>.

Na podstawie obserwacji spektroskopowych sądzi się, że podstawowym składnikiem powierzchni Pallas są krzemiany o niskiej zawartości [[Żelazo|żelaza]] i wody. Do minerałów tego typu należą [[oliwiny]] i [[pirokseny]], które znajdują się w [[Chondry|chondrach grupy CM]]<ref name="Feierberg1982"/>. Skład powierzchni Pallas jest bardzo podobny do [[Chondryty węgliste|chondrytów węglistych]] grupy CR, które są jeszcze uboższe w uwodnione minerały od typu CM<ref name="Sato1997"/>. [[Renazzo (meteoryt)|Meteoryt Renazzo]], od którego pochodzi oznaczenie grupy, spadł we [[Włochy|Włoszech]] w 1824 roku i jest jednym z najbardziej pierwotnych spośród znanych meteorytów<ref name="Renazzo"/>.

[[Plik:PallasHST2007.jpg|mały|Zdjęcie w ultrafiolecie wykonane przez [[Kosmiczny Teleskop Hubble’a]]]]
Bardzo niewiele wiadomo o ukształtowaniu powierzchni Pallas. Zdjęcia Teleskopu Hubble’a z 2007 ukazują różnice jasności powierzchni (rozmiar piksela wynosi około 70&nbsp;km), ale niskie albedo Pallas sprawia, że utwory powierzchniowe są na granicy wykrywalności. Krzywe blasku w świetle widzialnym i [[Podczerwień|podczerwieni]] wykazują niewielką zmienność, ale znaczne różnice są widoczne w [[Ultrafiolet|ultrafiolecie]], co sugeruje istnienie obszaru wyróżniającego się powierzchnią lub składem mineralnym w pobliżu 75° [[współrzędne geograficzne|długości zachodniej]]. Rotacja wydaje się być prosta (zgodna z kierunkiem obiegu Słońca)<ref name="Hubble"/>.

Uważa się, że materia Pallas przynajmniej w pewnym stopniu uległa przekształceniu pod wpływem temperatury i częściowej dyferencjacji, co sugeruje, że jest to [[protoplaneta]]<ref name="Hubble"/><ref name="proto"/>. Podczas fazy [[Powstanie i ewolucja Układu Słonecznego|formowania się planet Układu Słonecznego]] obiekty rosły poprzez [[Akrecja (astronomia)|akrecję]] do mniej więcej wielkości Pallas. Wiele z tych ciał później połączyło się w większe obiekty, które stały się [[planeta]]mi, podczas gdy inne zostały zniszczone w kolizjach z innymi protoplanetami. Pallas i Westa są prawdopodobnie pozostałościami z tego wczesnego etapu powstawania planet<ref name="McCord06"/>.

Pallas należała do grona kandydatek do miana planety we wczesnym projekcie definicji [[Planeta|planety]], sformułowanym przez [[Międzynarodowa Unia Astronomiczna|Międzynarodową Unię Astronomiczną]] w 2006 roku, ale nie zakwalifikowała się w ostatecznej definicji, ponieważ nie „wyczyściła” otoczenia swojej orbity z mniejszych ciał<ref name="IAU"/><ref name="boost"/>.

Jest możliwe, że Pallas zostanie sklasyfikowana jako [[planeta karłowata]], jeśli okaże się, że jest w [[Równowaga hydrostatyczna|równowadze hydrostatycznej]]<ref name="dwarf"/>.

== Orbita i obrót ==
[[Plik:PallasJupiter.GIF|mały|Ruch orbitalny Pallas względem Jowisza w obracającym się układzie odniesienia; Jowisz zatacza w nim małą fioletową pętlę (u góry po prawej). Widoczna „rozeta” jest związana z bliskością [[rezonans orbitalny|rezonansu]] 18:7 w ruchu Pallas i Jowisza; porusza się ona wyłącznie zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara – nie wykazuje [[Libracja|libracji]]. Orbita Pallas jest zielona powyżej płaszczyzny ekliptyki i czerwona poniżej niej.]]
Parametry dynamiczne Pallas są niezwykłe dla tak dużego ciała. Jej [[orbita]] jest silnie [[inklinacja|nachylona]] (34,92° do [[ekliptyka|ekliptyki]]<ref name="jpldata"/>, 34,21° do [[płaszczyzna niezmienna Laplace’a|płaszczyzny niezmiennej Laplace’a]]<ref name="meanplane"/>) i nieco [[Ekscentryczność (fizyka)|ekscentryczna]]. Odróżnia to ją od ciał krążących w centralnej części [[Pas planetoid|pasa planetoid]], w tej samej średniej odległości od Słońca. Ponadto nachylenie jej osi jest bardzo wysokie, równe 78 ± 13° lub 65 ± 12° (w oparciu o niejednoznaczną analizę krzywej blasku), biegun obrotu wskazuje kierunek o [[układ ekliptyczny|współrzędnych ekliptycznych]] (β, λ) = (−12°, 35°) lub (43°, 193°) z niepewnością 10°<ref name="Torppa2003"/>.
Obserwacje [[Kosmiczny Teleskop Hubble’a|Teleskopu Hubble’a]] z 2007 roku, jak również obserwacje przez [[teleskopy Kecka]] w latach 2003–2005 wskazują, że poprawne jest pierwsze rozwiązanie<ref name="Hubble"/><ref name="Carry2007"/>. Oznacza to, że w czasie lata i zimy (na obu półkulach Pallas) duża część jej powierzchni jest stale oświetlona lub pozostaje stale w ciemności, przez czas rzędu [[rok]]u ziemskiego.

=== Współmierności ruchów ===
Pallas wykazuje współmierność okresu obiegu z Ceres, która nie jest jednak rzeczywistym [[Rezonans orbitalny|rezonansem orbitalnym]]<ref name="Goffin2001"/>. Jest również blisko rezonansów 18:7 (okres 6500 lat) oraz w przybliżeniu 5:2 (okres 83 lat) z [[Jowisz]]em<ref name="Taylor1982"/>.

=== Tranzyty planet z Pallas ===
Z Pallas czasami widoczne są [[tranzyt (astronomia)|tranzyty]] [[Merkury|Merkurego]], [[Wenus]], [[Ziemia|Ziemi]] i [[Mars]]a przed tarczą Słońca. Ostatnie tranzyty Ziemi z Pallas były widoczne w latach 1968 i 1998, a kolejny tranzyt nastąpi w 2224. Merkury przeszedł przed tarczą Słońca w październiku 2009 roku. Ostatni tranzyt Wenus miał miejsce w 1677, a Marsa w 1597, następny tranzyt Wenus nastąpi w 2123, a Marsa w 2759<ref name="solex"/>.

== Badania ==
Pallas nie była dotąd bezpośrednio badana przez sondę kosmiczną. W drugiej dekadzie XXI wieku istniała możliwość, że sonda [[Dawn (sonda kosmiczna)|Dawn]] po zakończeniu badań Westy i Ceres może dokonać krótkiego przelotu w pobliżu Pallas, podczas jej przejścia przez płaszczyznę [[ekliptyka|ekliptyki]] w grudniu 2018, o ile wystarczy jej paliwa. W czasie misji pojawiły się jednak problemy z [[Koło reakcyjne|kołem reakcyjnym]], które przekreśliły ten plan. Ze względu na duże nachylenie orbity Pallas nie jest możliwe, aby sonda taka jak Dawn znalazła się na zbliżonej orbicie; badania Pallas wymagałyby inaczej zaprojektowanej misji{{u|Dawn}}<ref name="Perozzi01"/>.

== Zobacz też ==
* [[Lista planetoid 1–1000]]
* [[Lista ponumerowanych planetoid]]

== Uwagi ==
{{Uwagi|
<ref name="Dawn">{{cytuj stronę |url = http://dawn.jpl.nasa.gov/mission/faqs.asp |tytuł = Dawn mission FAQs |autor = Chris Russell, Lucy McFadden, Joe Wise lub Marc Rayman |archiwum = https://web.archive.org/web/20141112170012/http://dawn.jpl.nasa.gov/mission/faqs.asp |rok = 2011 |opublikowany = JPL |zarchiwizowano = 2014-11-12 |cytat = It is impossible to reach with a mission in the same class as Dawn because it takes too much thrust to reach Pallas. Pallas is highly inclined to the ecliptic plane. A lot of energy is needed to climb out of the ecliptic plane especially as far out of the plane as Pallas is. I did try to design a mission to reach Pallas and it was impossible with the Dawn spacecraft even if we went nowhere else than Pallas. |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="pallasyt">Nazwa meteorytów pallasytów nie pochodzi od tej planetoidy, ale od nazwiska naukowca, który je scharakteryzował. Zapewne nie pochodzą one z Pallas.</ref>
<ref name="speed">Średnia prędkość w ruchu orbitalnym to iloraz długości orbity przez okres obiegu: <math>v=4a E(e)/T,</math> gdzie <math>E(e)</math> to zupełna [[Całki eliptyczne|całka eliptyczna drugiego rodzaju]] (w innej konwencji zapisu argumentem jest kwadrat mimośrodu, nie zmienia to jednak postaci funkcji).</ref>
<ref name="unicode">Unicode: U+26B4.</ref>
}}

== Przypisy ==
<references responsive>
<ref name="astrosurf">{{cytuj stronę |url = http://www.astrosurf.com/map/us/AstFamilies2004-05-20.htm |tytuł = Description of the System of Asteroids |nazwisko = Faure |imię = Gérard |data = 2004-05-20 |opublikowany = Astrosurf.com |archiwum = https://web.archive.org/web/20140819154856/http://www.astrosurf.com/map/us/AstFamilies2004-05-20.htm |zarchiwizowano = 2014-07-19 |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="Baer2007">{{cytuj pismo |nazwisko = Baer |imię=James |nazwisko2= Chesley |imię2 = Steven R. |tytuł = Astrometric masses of 21 asteroids, and an integrated asteroid ephemeris |url = http://www.springerlink.com/content/h747307j43863228/fulltext.pdf |czasopismo = Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy |wolumin = 100 |wydanie = 2008 |strony = 27–42 |wydawca= Springer Science+Business Media B.V. 2007 |doi = 10.1007/s10569-007-9103-8 |rok = 2008 |bibcode = 2008CeMDA.100...27B |data dostępu = 2014-08-19 |zarchiwizowano = 2011-02-24 |archiwum = https://web.archive.org/web/20110224014158/http://www.springerlink.com/content/h747307j43863228/fulltext.pdf}}</ref>
<ref name="boost">{{cytuj stronę |url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/4795755.stm |tytuł = Planets plan boosts tally to 12 |nazwisko = Rincon |imię = Paul |opublikowany = BBC News |data = 2006-08-16 |archiwum = https://web.archive.org/web/20131228125518/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/4795755.stm |zarchiwizowano = 2013-12-28 |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="Brightest">{{cytuj stronę |url = http://www.jas.org.jo/index.php/en/subjects/articles/97-the-brightest-asteroids |tytuł = The Brightest Asteroids |nazwisko = Odeh |imię = Moh’d |opublikowany = Jordanian Astronomical Society |data = 2014-06-11 |data dostępu=2014-08-19 | archiwum = https://web.archive.org/web/20151117022747/http://jas.org.jo/index.php/en/subjects/articles/97-the-brightest-asteroids | zarchiwizowano = 2015-11-17}}</ref>
<ref name="Britannica">{{Encyklopedia Britannica |id = topic/Pallas |tytuł = Pallas |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="Carry2007">{{cytuj stronę |url = http://www.eso.org/sci/activities/santiago/projects/PlanetaryGroup/journal_club/slides/ESO.JournalClub-2007.08.14-BenoitCARRY.pdf |tytuł = Asteroid 2 Pallas Physical Properties from Near-Infrared High-Angular Resolution Imagery |autor = Carry, B. ''et al.'' |rok = 2007 |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="Cihai">{{Cytuj książkę |tytuł = 辞海 |wydawca = 上海辞书出版社 |miejsce = 上海 |rok = 2009 |strony = 2956 |isbn = 978-7-5326-2859-9}}</ref>
<ref name="centimeter">{{Cytuj pismo |nazwisko = Johnston |imię = K.J. |nazwisko2 = Seidelmann |imię2 = P.K. |nazwisko3=Wade |imię3=C.M. |tytuł = Observations of 1 Ceres and 2 Pallas at centimeter wavelengths |czasopismo = The Astronomical Journal |wydanie = 11 |wolumin = 87 |rok=1982 |miesiąc=listopad |doi = 10.1086/113249 |bibcode=1982AJ.....87.1593J}}</ref>
<ref name="Dietrich05">{{cytuj książkę |nazwisko = Dietrich |imię = Thomas |tytuł = The Origin of Culture and Civilization: The Cosmological Philosophy of the Ancient Worldview Regarding Myth, Astrology, Science, and Religion |isbn = 0-9764981-6-2 |wydawca = Turnkey Press |strony = 178 |rok = 2005}}</ref>
<ref name="Drummond1989">{{cytuj pismo |autor = Drummond, J.D. |autor2 = Cocke, W.J |tytuł = Triaxial ellipsoid dimensions and rotational pole of 2 Pallas from two stellar occultations |czasopismo = Icarus |rok = 1989 |wolumin = 78 |wydanie = 2 |strony = 323–329 |bibcode = 1989Icar...78..323D |doi = 10.1016/0019-1035(89)90180-2}}</ref>
<ref name="Dunham1990">{{cytuj pismo |autor = Dunham, D.W. ''et al.'' |tytuł = The size and shape of (2) Pallas from the 1983 occultation of 1 Vulpeculae |czasopismo = Astronomical Journal |rok = 1990 |wolumin = 99 |strony = 1636–1662 |bibcode = 1990AJ.....99.1636D |doi = 10.1086/115446}}</ref>
<ref name="dwarf">{{Cytuj pismo |nazwisko = Tancredi |imię = Gonzalo |nazwisko2 = Favre |imię2 = Sofía |tytuł = Which are the dwarfs in the Solar System? |czasopismo = Icarus |wydanie = 2 |wolumin = 195 |strony = 851–862 |data = 2008 |doi = 10.1016/j.icarus.2007.12.020}}</ref>
<ref name="Feierberg1982">{{cytuj pismo |autor = Feierberg, M.A. |autor2 = Larson, H.P. |autor3 = Lebofsky, L.A |tytuł = The 3 Micron Spectrum of Asteroid 2 Pallas |czasopismo = Bulletin of the American Astronomical Society |rok = 1982 |wolumin = 14 |strony = 719 |bibcode = 1982BAAS...14..719F}}</ref>
<ref name="Foglia99">{{cytuj pismo |autor = Foglia, S. |autor2= Masi, G |tytuł = New clusters for highly inclined main-belt asteroids |url = http://web.archive.org/web/20160324170107/http://asteroidi.uai.it/family/ |czasopismo = The Minor Planet Bulletin |rok = 1999 |wolumin = 31 |strony = 100–102 |bibcode = 2004MPBu...31..100F |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="Forbes71">{{cytuj pismo |nazwisko = Forbes |imię = Eric G. |tytuł = Gauss and the Discovery of Ceres |czasopismo = Journal for the History of Astronomy |wolumin = 2 |strony = 195–199 |rok = 1971 |bibcode = 1971JHA.....2..195F}}</ref>
<ref name="Goffin2001">{{cytuj pismo |nazwisko = Goffin |imię = E. |tytuł = New determination of the mass of Pallas |czasopismo = Astronomy and Astrophysics |rok = 2001 |wolumin = 365 |wydanie = 3 |strony = 627–630 |bibcode = 2001A&A...365..627G |doi = 10.1051/0004-6361:20000023}}</ref>
<ref name="greek">{{Cytuj stronę |url = http://katsba.ueuo.com/solarsystem/asteroids.htm |tytuł = Αστεροειδείς |język = el |data dostępu = 2014-09-12}}</ref>
<ref name="Hilton79">{{cytuj stronę |url = http://www.lpi.usra.edu/books/AsteroidsIII/pdf/3008.pdf |tytuł = Asteroid Masses and Densities |nazwisko= Hilton |imię=James L. |praca = U.S. Naval Observatory |archiwum = https://web.archive.org/web/20080819191809/http://www.lpi.usra.edu/books/AsteroidsIII/pdf/3008.pdf |zarchiwizowano = 2008-08-19 |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="hoskin">{{cytuj stronę |url = http://www.astropa.unipa.it/HISTORY/hoskin.html |tytuł = Bode’s Law and the Discovery of Ceres |nazwisko = Hoskin |imię = Michael |data = 1992-06-26 |opublikowany = Observatorio Astronomico di Palermo „Giuseppe S. Vaiana” |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="Hubble">{{cytuj pismo |nazwisko = Schmidt |imię = B.E. |nazwisko2 = Thomas |imię2 = P.C. |nazwisko3 = Bauer |imię3 = J.M. |nazwisko4 = Li |imię4 = J.-Y. |autor5=L.A. McFadden, J.M. Parker, A.S. Rivkin, C.T. Russell, S.A. Stern |tytuł = Hubble takes a look at Pallas: Shape, size, and surface |url = http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2008/pdf/2502.pdf |czasopismo = 39th Lunar and Planetary Science Conference |data=10–14.03.2008 |miejsce=League City, Texas. |rok = 2008 |wolumin = 1391 |strony = 2502 |bibcode = 2008LPI....39.2502S |archiwum = https://web.archive.org/web/20081004004057/http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2008/pdf/2502.pdf |zarchiwizowano = 2008-10-04 |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="IAU">{{cytuj stronę |url = http://www.iau.org/public_press/news/release/iau0603/ |tytuł = IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes |opublikowany = IAU |archiwum = https://web.archive.org/web/20090713205610/http://www.iau.org/public_press/news/release/iau0603/ |zarchiwizowano = 2009-07-13 |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="IAU-draft2006">{{cytuj stronę |url = http://astro.cas.cz/nuncius/nsiii_03.pdf |tytuł = The Path to Defining Planets |autor = O. Gingerich |praca = Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics and IAU EC Planet Definition Committee chair |rok = 2006 |archiwum = https://web.archive.org/web/20070306093519/http://astro.cas.cz/nuncius/nsiii_03.pdf |zarchiwizowano = 2007-03-06 |data dostępu = 2014-07-18}}</ref>
<ref name="iras">{{cytuj stronę |url = http://www.psi.edu/pds/resource/imps.html |tytuł = IRAS Minor Planet Survey. IRAS-A-FPA-3-RDR-IMPS-V6.0. |nazwisko = Tedesco |imię = E.F. |autor2 = Noah, P.V.; Noah, M.; Price, S.D |opublikowany = NASA Planetary Data System |rok = 2004 |archiwum = https://web.archive.org/web/20090817051318/http://www.psi.edu/pds/resource/imps.html |zarchiwizowano = 2009-08-17 |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="Johnston07">{{cytuj stronę |url = http://www.johnstonsarchive.net/astro/asteroidmoonsq.html |tytuł = Other Reports of Asteroid/TNO Companions |nazwisko = Johnston |imię = William Robert |data = 2007-03-05 |opublikowany = Johnson’s Archive |archiwum = https://web.archive.org/web/20140718015024/http://www.johnstonsarchive.net/astro/asteroidmoonsq.html |zarchiwizowano = 2014-07-18 |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="jpldata">{{JPL|2}} [dostęp 2024-12-29]</ref>
<ref name="Kepler">{{cytuj stronę |url = http://dawn.jpl.nasa.gov/DawnClassrooms/1_hist_dawn/bio.asp#kepler |tytuł = Dawn Classrooms > Biographies |opublikowany = Dawn Mission (NASA/JPL) |data dostępu = 2014-09-03}}</ref>
<ref name="Kozai93">{{cytuj pismo |nazwisko = Kozai |imię = Yoshihide |tytuł = Kiyotsugu Hirayama and His Families of Asteroids (invited) |czasopismo= Proceedings of the International Conference |wydawca= Astronomical Society of the Pacific |data = 29 listopada – 3 grudnia 1993 |miejsce= Sagamihara, Japan |bibcode = 1994ASPC...63....1K |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="LANL">{{cytuj stronę |url = http://periodic.lanl.gov/46.shtml |tytuł = Palladium |opublikowany = [[Los Alamos National Laboratory]] |archiwum = https://web.archive.org/web/20140725000736/http://periodic.lanl.gov/46.shtml |zarchiwizowano = 2014-07-25 |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="lc">{{cytuj stronę |url = http://www.psi.edu/pds/resource/lc.html |tytuł = Lightcurve Derived Data |autor = Harris, A.W.; Warner, B.D.; Pravec, P. (red.) |opublikowany = NASA Planetary Data System |data = 2014-03-01 |data dostępu = 2014-08-19}} (wersja 14.0).</ref>
<ref name="McCord06">{{cytuj pismo |autor = McCord, T.B.; McFadden, L.A.; Russell, C.T.; Sotin, C.; Thomas, P.C. |tytuł = Ceres, Vesta, and Pallas: Protoplanets, Not Asteroids |czasopismo = Transactions of the American Geophysical Union |rok = 2006 |wolumin = 87 |wydanie = 10 |strony = 105 |doi = 10.1029/2006EO100002 |bibcode = 2006EOSTr..87..105M}}</ref>
<ref name="meanplane">{{cytuj stronę |url=http://web.archive.org/web/20151107150930/http://home.surewest.net/kheider/astro/MeanPlane.gif |tytuł=The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter |data=2009-04-03 |archiwum=http://web.archive.org/web/20131028050042/http://home.surewest.net/kheider/astro/MeanPlane.gif |zarchiwizowano=2013-10-28 |data dostępu=2014-08-19}} (obliczono z użyciem [https://web.archive.org/web/20150524145440/http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ Solex 10] autorstwa Aldo Vitagliano).</ref>
<ref name="minorplanets">{{cytuj stronę |url = http://aa.usno.navy.mil/faq/docs/minorplanets.php |tytuł = When did asteroids become minor planets? |nazwisko = Hilton |imię = James L. |data = 2007-11-16 |praca = U.S. Naval Observatory |archiwum = https://web.archive.org/web/20160612180437/http://aa.usno.navy.mil/faq/docs/minorplanets.php |zarchiwizowano = 2016-06-12 |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="moon">{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20190402143754/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html |tytuł = Moon Fact Sheet |nazwisko = Williams |imię = D.R. |data = 2014-04-25 |opublikowany = [[NASA]] |data dostępu = 2014-09-05}}</ref>
<ref name="notable_asteroids">{{cytuj stronę |url = http://www.planetary.org/explore/topics/near_earth_objects/asteroids_and_comets/asteroids.html |tytuł = Notable Asteroids |rok = 2007 |opublikowany = The Planetary Society |archiwum = https://web.archive.org/web/20120207001226/http://planetary.org/explore/topics/near_earth_objects/asteroids_and_comets/asteroids.html |zarchiwizowano = 2012-02-07 |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="opp1608">Obliczone z użyciem [http://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1&body_group=sb&sstr=2 JPL Horizons] dla 1608-02-15.</ref>
<ref name="Pasachoff1983">{{cytuj książkę |autor = Menzel, Donald H.; Pasachoff, Jay M. |tytuł = A Field Guide to the Stars and Planets |rok = 1983 |wydanie = 2 |wydawca= Houghton Mifflin |strony = 391 |miejsce = Boston, MA |isbn = 0-395-34835-8}}</ref>
<ref name="Perozzi01">{{cytuj pismo |nazwisko = Perozzi |imię = Ettore |nazwisko2 = Rossi |imię2= Alessandro |nazwisko3 =Valsecchi |imię3=Giovanni B. |tytuł = Basic targeting strategies for rendezvous and flyby missions to the near-Earth asteroids |czasopismo = Planetary and Space Science |rok = 2001 |wolumin = 49 |wydanie = 1 |strony = 3–22 |doi = 10.1016/S0032-0633(00)00124-0 |bibcode = 2001P&SS...49....3P}}</ref>
<ref name="Pitjeva05">{{cytuj pismo |nazwisko = Pitjeva |imię = E.V. |tytuł = High-Precision Ephemerides of Planets–EPM and Determination of Some Astronomical Constants |url = http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/EPM2004.pdf |czasopismo = Solar System Research |rok = 2005 |wolumin = 39 |wydanie = 3 |strony = 176 |doi = 10.1007/s11208-005-0033-2 |bibcode = 2005SoSyR..39..176P}}</ref>
<ref name="Pitjeva2004">{{cytuj pismo |nazwisko = Pitjeva |imię = E.V. |tytuł = Estimations of masses of the largest asteroids and the main asteroid belt from ranging to planets, Mars orbiters and landers |czasopismo = 35th COSPAR Scientific Assembly |miejsce= [[Paryż]] |strony = 2014 |data = 18–25 czerwca 2004 |bibcode=2004cosp...35.2014P}}</ref>
<ref name="proto">{{cytuj stronę |url = http://www.newsroom.ucla.edu/portal/ucla/first-high-resolution-images-of-111163.aspx |tytuł = Study of first high-resolution images of Pallas confirms asteroid is actually a protoplanet |autor =Mona Gable |opublikowany =University of California, Los Angeles (UCLA) |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="Renazzo">{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20130506200736/http://www.pparc.ac.uk/Nw/meteorite.asp |tytuł = Earliest Meteorites Provide New Piece in Planetary Formation Puzzle |data = 2005-09-20 |opublikowany = Particle Physics and Astronomy Research Council |archiwum=http://web.archive.org/web/20130506200736/http://www.pparc.ac.uk/Nw/meteorite.asp |zarchiwizowano = 2013-05-06 |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="Sato1997">{{cytuj pismo |autor = Sato, Kimiyasu; Miyamoto, Masamichi; Zolensky, Michael E |tytuł = Absorption bands near 3 m.in. diffuse reflectance spectra of carbonaceous chondrites: Comparison with asteroids |czasopismo = Meteoritics |rok = 1997 |wolumin = 32 |wydanie = 4 |strony = 503–507 |bibcode = 1997M&PS...32..503S |doi = 10.1111/j.1945-5100.1997.tb01295.x}}</ref>
<ref name="serendipity">{{cytuj stronę |url = http://dawn.jpl.nasa.gov/DawnCommunity/flashbacks/fb_06.asp |tytuł = Flashbacks > Astronomical Serendipity |opublikowany = Dawn Mission (NASA/JPL) |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="SlownikMitologiiSwiata">{{Cytuj książkę |tytuł = 世界神话辞典 |inni = 鲁刚 (主编) |wydawca = 辽宁人民出版社 |miejsce = 沈阳 |rok = 1989 |strony = 581 |isbn = 7-205-00960-X}}</ref>
<ref name="solex">Obliczone z użyciem programu Solex: {{cytuj stronę |url=http://web.archive.org/web/20150524145440/http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ |tytuł =Solex |autor= Aldo Vitagliano |data dostępu =2009-03-19}}</ref>
<ref name="southastrodel">{{cytuj stronę |url = http://www.southastrodel.com/PagePallas000.htm |tytuł = Pallas |nazwisko = James |imię = Andrew |data = 2008-09-02 |praca = Southern Astronomical Delights |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="spacefiles.blogspot">{{cytuj stronę |url = http://spacefiles.blogspot.com/2007/11/pre-dawn-french-soviet-vesta-mission.html |tytuł = Pre-Dawn: The French-Soviet VESTA mission |autor = Anonymous |data = 2007-11-05 |opublikowany = Space Files |archiwum = https://web.archive.org/web/20120213160955/http://blog.spacefiles.com/2007/11/pre-dawn-french-soviet-vesta-mission.html |zarchiwizowano = 2012-02-13 |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="symbolic">{{Cytuj pismo |autor = [[Benjamin Apthorp Gould]] |tytuł = On the symbolic notation of the asteroids |czasopismo = Astronomical Journal |wydanie = 34 |wolumin = 2 |strony = 80 |rok=1852 |doi = 10.1086/100212 |bibcode=1852AJ......2...80G}}</ref>
<ref name="tax">{{cytuj stronę |url = http://www.psi.edu/pds/resource/taxonomy.html |tytuł = Asteroid Taxonomy. EAR-A-5-DDR-Taxonomy-V5.0. |nazwisko = Neese |imię = C. |opublikowany = NASA Planetary Data System |rok = 2005 |archiwum = https://web.archive.org/web/20131021220523/http://sbn.psi.edu/pds/resource/taxonomy.html |zarchiwizowano = 2013-10-21 |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
<ref name="Taylor1982">{{cytuj pismo |nazwisko = Taylor |imię = D.B. |tytuł = The secular motion of Pallas |czasopismo = Royal Astronomical Society |wolumin = 199 |strony = 255–265 |rok = 1982 |bibcode = 1982MNRAS.199..255T}}</ref>
<ref name="Torppa2003">{{cytuj pismo |autor = Torppa, J.; ''et al.'' |tytuł = Shapes and rotational properties of thirty asteroids from photometric data |czasopismo = Icarus |rok = 2003 |wolumin = 164 |wydanie = 2 |strony = 346–383 |bibcode = 2003Icar..164..346T |doi = 10.1016/S0019-1035(03)00146-5}}</ref>
<ref name="variant">{{Cytuj książkę |nazwisko = Koch |imię = Rudolf |tytuł = The Book of Signs |wydawca = Courier Dover Publications |data = 2013 |isbn = 0486153908}}</ref>
<ref name="Vesta">{{cytuj stronę |url = http://www.nasa.gov/mission_pages/hubble/news/vesta.html |tytuł = Hubble Images of Asteroids Help Astronomers Prepare for Spacecraft Visit |data = 2007-06-20 |opublikowany = JPL/NASA |data dostępu = 2014-08-19}}</ref>
</references>

== Bibliografia ==
* {{JPL|2}}
* {{MPC|2}}

== Linki zewnętrzne ==
* {{JPLorb|2}}
* {{cytuj stronę |url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8301796.stm |tytuł = Pallas is ‘Peter Pan’ space rock |autor = Jonathan Amos |opublikowany = BBC |data = 2009-10-11 |archiwum = https://web.archive.org/web/20140106040306/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8301796.stm |zarchiwizowano = 2014-01-06 |data dostępu = 2014-08-19}}
* {{cytuj stronę |url = http://orbitsimulator.com/gravity/articles/ceres.html |tytuł = Ceres, Pallas Vesta and Hygeia |nazwisko = Dunn |imię = Tony |rok = 2006 |opublikowany = GravitySimulator.com |archiwum = https://web.archive.org/web/20140730111922/http://orbitsimulator.com/gravity/articles/ceres.html |zarchiwizowano = 2014-07-30 |data dostępu = 2014-08-19}}
* {{cytuj pismo |autor = Tedesco, Edward F.; Noah, Paul V.; Noah, Meg; Price, Stephan D |tytuł = The Supplemental IRAS Minor Planet Survey |czasopismo=The Astronomical Journal |rok =2002 |wolumin =123 |wydanie = 2 |strony = 1056–1085 |bibcode=2002AJ....123.1056T |doi = 10.1086/338320}}
* {{cytuj stronę |url = http://ssd.jpl.nasa.gov/?horizons |tytuł = Horizons system |nazwisko = Yeomans |imię = Donald K. |opublikowany = NASA/JPL |data dostępu = 2014-08-19}} – aktualne efemerydy można uzyskać z systemu Horizons.

{{Kontrola autorytatywna}}

{{SORTUJ:Pallas}}
[[Kategoria:Nazwane planetoidy]]
[[Kategoria:Planetoidy pasa głównego]]
[[Kategoria:Planetoidy klasy B]]
[[Kategoria:Obiekty astronomiczne odkryte w 1802]]